Iedereen kan schilderen, iedereen is journalist

De volgende tekst werd geschreven naar aanleiding van het congres Citizen Journalism, What’s Your Opinion?, dat door studenten van de minor Media Event Management van het domein Media, Creatie en Informatie van de Hogeschool van Amsterdam op 8 juni as. wordt georganiseerd. Van Aalten is docent Crossmedia aan de Hogeschool van Amsterdam. Dit is de mening van Thomas van Aalten, niet die van de HvA of andere HvA-werknemers.

Iedereen is journalist. Met een paar handige tools en een grammetje webruimte lijkt het zo makkelijk. De situatie doet denken aan de opmars van piratenzenders in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Je kon nu zelf concurreren met Ferry Maat of Adam Curry! En al wie een stencilmachine en een Brother schrijfmachine in zijn schuur had staan, was zo de beduchte tegenstander van de Telegraaf. Voor je familie of voor je buren, dan.

Natuurlijk is niet iedereen een journalist. De journalist heeft in 2010 misschien zelfs een nog meer uitgebreid takenpakket (ondernemer, enabler, softwareprogrammeur, doet aan mash-ups en data analyse) dan pakweg 30 jaar geleden. Het is misschien wel moeilijker dan ooit om journalist van beroep te zijn. Nederland kent inmiddels talloze journalistieke opleidingen in het hoger onderwijs, er zijn zoveel mogelijkheden in het crossmediale spectrum. Je moet wel heel erg opvallen om je naam te vestigen.

Speelgoedfabrikant Ravensburger kwam ooit met een nieuwe vondst. Een kleurplaat van een stilleven of berglandschap, waarbij de vakjes genummerd waren. De nummertjes correspondeerden met een bepaalde kleur. ‘Iedereen kan schilderen’, was de slogan. Zoals iedereen nu ook met Guitar Hero een rockheld binnen de vier muren van de rijtjeswoning is. Sterker: loodgieters en bouwvakkers doen een gooi naar het sterrendom in talentenshows als Popstars. Het is de belichaming van de exploitatie van het amateurisme, zoals het platform Skoeps.nl ooit deed met de ondertitel ‘Jij bent het nieuws’. Wie een foto van een nieuwswaardige situatie uploadde, zou bijdragen aan het gonzende journaille.

Gerri Eickhof
Skoeps.nl heeft het niet overleefd. Een dergelijke aanpak voedt namelijk niet de werkelijke talenten. Het is het bewijs dat ook rondom journalistiek nog een hoop misverstanden zijn. De term ‘burgerjournalistiek’ is een misconcept. De burger kan wel de journalist helpen, maar in elke andere bedrijfstak zou een ‘burger’-variant griezelig zijn: burgerpolitieagent, burgeradvocaat, burgerrechter, burgerslager (al gaat die vlieger niet helemaal op, omdat journalist al een vrij beroep is.)

Maar hoe zit het dan met de professionals? Kranten ordenen met moeite de opgehoeste ANP-berichtjes en verdedigen zich met verve: wij bieden achtergrond! Ja, met een limiet van 1000 woorden en gelardeerd met nutteloze advertenties. De concepten van de dagbladen kun je bijna één op één over elkaar heen schuiven. Als je deze kranten in een uniforme stijl zou uitgeven, zou het nog knap lastig worden de verhalen te onderscheiden (afgezien van de suggestieve koppen en reactionaire columnisten, dan).

Actualiteitenprogramma’s op televisie doen al jaren het zelfde trucje. Onlangs zag ik NOS-correspondent Gerri Eickhof in het journaal met ernstige blik in de camera kijken, terwijl hij een verhaal hield over een bacterie die ons immuunsysteem aantast. De bacterie verspreidt zich via wereldreizigers. Het leek Eickhof kennelijk wel inspirerend om voor de ingang van Schiphol te staan en zijn verhaaltje op de te dreunen. Een verhaaltje dat werd ondersteund met stockmateriaal van exotische oorden. Dit was ware banaliteit.

Ijdele borrelkoningen Pauw en Witteman
Ik maakte mij kwaad toen ik deze week een nieuwsartikeltje op de site van Trouw las. Het ging over de kandidaatstelling van Eberhard van der Laan als burgemeester van Amsterdam. Wie kwam met het nieuws? Frits Wester, via Twitter. Wat doet Trouw? Die vermeldt niet de bron, maar kopieert het ANP-kortje. En zet er doodleuk een melding onder dat er copyright rust op het artikel.

Pauw en Witteman worden vaak de beste interviewers van Nederland genoemd, maar het zijn ijdele borrelkoningen met een rolodesk met adressen die doorgaans niet verder dan 50 kilometer van Hilversum liggen. Pauw en Witteman hebben regelmatig ‘afgeleide’ gasten: gasten die een persoon uit de actualiteit kennen of ergens een gangbare mening over hebben, maar door het quasi-BN’er-schap een zogenaamd urgente mening toegedicht krijgen. Ik herinner me een uitzending in oktober 2009 over de DSB-bank, en wie zaten er aan tafel? Socialist Ewout Irrgang, TROS-presentatrice Antoinette Hertsenberg, selfmade deskundige Willem Middelkoop… Het mondde uit in een tomeloze meningenpotpourri, terwijl de discussie evengoed beperkt had kunnen blijven tot gasten Arnoud Boot (Hoogleraar Ondernemingsfinanciering en Financiële Markten) en gelegenheids-BN’er Pieter Lakeman. Wie is hier nu de amateur?

Goede voorbeelden die een nieuwe dimensie toevoegen aan nieuwsgaring en verslaggeving zijn er ook. TV-programma’s Zembla, Metropolis TV, In Europa, een documentairereeks van de BBC als Iran en het Westen, Alternet.org, The Guardian, bij vlagen De Pers en NRC Next – ze zijn niet met elkaar te vergelijken en de één vraagt meer productietijd en geld dan de ander, maar ze vormen een waardevolle aanvulling. Bovendien maken ze handig en effectief gebruik van andere mediakanalen.

Kortom: begenadigde journalisten vinden hun weg. Zij informeren, analyseren en typeren er op los. Ze maken gebruik van (en communiceren met) hun publiek, staan in het veld en houden zich verre van de clichés. Het bijzondere is dat de gevestigde, decennia oude titels ons (maar vooral zichzelf) maar blijven overtuigen van het dogma ‘kwaliteitsjournalistiek’ en zich vastklampen aan achterhaalde journalistieke processen en verdienmodellen, ouderwetse werktijden en ongunstige logistiek. Voor mij is het verschil tussen amateur (of burger, zo je wil) en professional dan inderdaad weg.