Hulspas weet het | Al vijftien jaar stilstand

COLUMN - Zo’n tien jaar geleden kon je het overal horen. Slik vooral aspirine! Dat is overal goed voor! De pijnstiller was namelijk een redelijk effectieve bloedverdunner gebleken, en dat bracht velen het hoofd op hol.

Het staat vast dat wie een hartinfarct heeft gehad er verstandig aan doet aspirine te slikken, omdat de kans op herhaling dan inderdaad daalt. Die ontdekking leidde tot een ware vloedgolf aan onderzoek – niet in het minst omdat de vele fabrikanten van die oeroude pijnstiller de kansen roken om dit marginaal winstgevende massaproduct met een beetje aanpassen van inhoud of vorm, te herlanceren voor ander doel en met een veel interessantere prijs.

En zoals dat bij medisch-wetenschappelijk onderzoek kan, en ook gaat: dan is het ‘zoekt en ge zult vinden’. Spoedig stapelden de publicaties zich op waaruit bleek dat aspirine een soort tovermiddel was tegen hart- en vaatproblemen bij allerlei risicogroepen. Snelle studies, sluw verricht en verwerkt, hoopvol gepresenteerd. De pillenmachines moesten de afgelopen jaren een, twee, drie tandjes sneller draaien.

We zijn inmiddels wat verder en wijzer, en de snelle studies van weleer zijn op gevolgd door veel grotere, veel meer tijd vretende studies die ook veel meer kunnen onthullen. Dat aspirine slikken verstandig is om de kans op een tweede infarct te verminderen, staat nog steeds vast. Maar het idee dat iederéén ouder dan, zeg, 50 jaar er verstandig aan zou doen om dagelijks een aspirientje te slikken, voor je-weet-maar-nooit, dat idee ligt inmiddels in de prullenmand.

Een recente studie in The Lancet liet daarbij zien dat ook mensen die (om wat voor reden dan ook) een licht vergrote kans op een infarct hebben géén baat hebben bij een dagelijks pilletje. Een meerjarige, grote Britse studie onder diabetespatiënten (ook een risicogroep) liet zien dat de kans op hartfalen daardoor weliswaar wat daalt, maar de kans op serieuze bloedingen (door dat verdunnen) zodanig stijgt dat aspirine toch moet worden afgeraden.

Het waren mooie tijden, veroorzaakt doordat het een fluitje van een cent is om onderzoek (zeker kleinschalig onderzoek) zó uit te voeren dan wel te manipuleren, dat er toch iets leuks uitkomt. Een beetje effect bij een klein deel van de deelnemers kan, door wat in de cijfers te knijpen, opgekrikt worden tot een intrigerend resultaat. De therapeutische waarde van dat effect is en blijft echter nihil.

Het is een probleem dat over de volle breedte van het medisch-wetenschappelijk onderzoek speelt. Dick Bijl, de oud-hoofdredacteur van het Geneesmiddelbulletin, vertelde ooit aan het Europees Parlement dat van alle medicijnen die er in de voorafgaande vijftien jaar bij waren gekomen, hooguit vijf procent echt zinnig was. De rest deed in feite niks tot vrijwel niks – maar was wel ‘bewezen’ werkzaam.

Eigenlijk staat de medische wetenschap dus al vele jaren stil. Ze is vooral bezig om in opdracht van de farmaceutische industrie bewijzen te construeren voor hersenspinsels en loze beweringen. En de industrie heeft natuurlijk geen belang bij diepgaander onderzoek, over langere tijd, met strengere regels. Daar willen ze juist van af.

Die kant gaat het ook op, want diezelfde industrie betaalt en bepaalt niet alleen het onderzoek maar heeft ook een dikke vinger in de pap in de instanties die bedoeld zijn om de kwaliteit van het onderzoek ‘onafhankelijk’ te controleren. Een dergelijke controle mag natuurlijk de winstverwachting niet bederven. Eerst cashen. Onderzoek, écht wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van nieuw bedachte geneesmiddelen, dat mag later. De motor van de medische innovatie is dolgedraaid.

• Vgl. “Deze dokter adviseert: slik minder pillen“