How to Lose a Country

In de boekhandel zag ik een boek met deze titel en dat leek een goede aanvulling op het onlangs door mij besproken How Democracies Die. Het is geschreven door de Turkse journalist Ece Temelkuran, die – gezien haar herkomst – zeker één geval van zeer dichtbij zal hebben meegemaakt. De inhoudsopgave wist me tot aankoop over te halen.

Waar How Democracies Die ingaat op het gehele proces dat leidt tot het verval van een democratie, diept Temelkuran één facet dieper uit, namelijk dat van het verval van de ‘omgangsvormen’ in een democratie. Daarbij kijkt ze niet alleen naar dat verschijnsel onder politici, maar ook en vooral onder het kiesgerechtigde gepeupel.

Ik kies dat woord met opzet, want waar How Democracies Die een wat afstandelijke, academische analyse is, is How to Lose a Country een veel persoonlijker en emotioneler boek. Ondanks dat lijdt het werk beslist niet aan een tekort aan heldere analyse en het biedt dan ook een uitstekende verdieping bij het onderdeel over de teloorgang van de politieke mores uit How Democracies Die. Alleen haar hoofdstuk over het overnemen van justitiële en politieke instituten is een doublure met het andere boek.

Op mij maakte Temelkurans schrijfstijl grote indruk. Ze schrijft niet alleen heel persoonlijk, maar gebruikt ook veel uitdrukkingen en metaforen. Ik weet niet of dat aan haar afkomst te wijten is, maar het is een bijzonder prettige bijdrage aan het genre. Verspreid over het boek komt een opvallend groot aantal gruwelijk rake observaties voor:

RECENSIE - After the horrific experiences of the Second World War, not many people in Western Europe expected the masses ever again to lust after becoming a single totality. (blz. 29)

That was the year a woman handbagged an entire nation with her black leather Asprey and said: ‘There is no alternative.’ When Margaret Thatcher rescued a nation from the burden of having to think of alternatives, (blz. 62 over 1979)

After all, the job of a troll is relatively mundane. Their mission is not to discuss a topic or refute an argument, but to terrorise the communication space with unprecedented hostility and aggression, in order to force opposing ideas into retreat. (blz. 112)

Old women, arm in arm, grind their way into history as they walk in a circular motion around the city’s main square. (blz. 238, over de Moeders op de Plaza de Mayo in Buenos Aires)

Temelkuran heeft haar boek ook met een andere invalshoek geschreven, één die ze aan het begin al uitlegt: ‘What can I do for you?’ is haar wedervraag aan iemand die haar vraagt hoe de mensheid haar en haar vaderland zou kunnen bijstaan. Pas in het laatste hoofdstuk verklaart ze nader waar die omkering op gebaseerd is: haar ervaringen tijdens de protesten op het Taksimplein.

Daar hadden de protesterende burgers eindelijk een middel gevonden om de diverse mechanismen waarmee de democratie actief werd ondermijnd weerstand te bieden: het verstoren van iedere rationaliteit, het terroriseren van de taal, de schaamteloosheid en het belachelijk maken het leed van slachtoffers en tegenstanders en al die andere trucs: ze hadden er eindelijk wat op gevonden.

En toch heeft dat de ontwikkelingen niet kunnen tegenhouden. Temelkuran heeft – ook daar – een metafoor voor gevonden: ooit zag ze een natuurdocumentaire over drie jonge cheetahs waarvan de moeder was overleden. Dat was gebeurd precies op het moment dat de cubs al wel hadden geleerd om te jagen, maar nog niet hoe ze hun prooi moesten doden. De arme beestjes gingen iedere keer weer op jacht, speelden wat met hun vangst maar hadden geen idee hoe nu verder. Uiteindelijk verhongerden ze.

De activisten op het Taksimplein lijken op die drie jonge cheetahs: ze wisten hoe ze hun prooi konden vangen, maar hadden geen idee hoe nu verder en dat gebrek heeft Temelkurans vaderland gebracht waar het nu is. Vandaar dat ze nu aan anderen vraagt: hoe kan ik jullie helpen?

Het lijkt erop dat ze de hoop voor haar eigen land – waar ze nu niet meer woont – heeft opgegeven.