Honderd jaar oorlog in Palestina

RECENSIE - De oorlog van Israël tegen Hamas lijkt uitzichtloos. De gewelddadige wraakacties van het Israëlische leger na de onvergeeflijk brute moorden van Hamas zijn buitenproportioneel en nietsontziend. Dat Europa en de VS Israël blijven steunen toont eens te meer aan hoezeer het westen zich nog steeds laat leiden door een pijnlijk gebrek aan kennis, blinde vlekken en Israëlische propaganda. We kunnen ons terecht schamen over het lot van de Joden in de Tweede Wereldoorlog. Maar er is inmiddels ook meer dan genoeg kennis om ons te schamen over de voortdurende onverschilligheid ten opzichte van het lot van de Palestijnen. Die kennis is bijvoorbeeld te vinden in het dit voorjaar verschenen boek van Rashid Khalidi ‘De honderdjarige oorlog tegen Palestina’. Een indrukwekkend Palestijns verhaal over onrecht, geweld en verwaarlozing dat het westen nog steeds negeert.

Rashid Khalidi is een Amerikaans historicus afkomstig uit een vooraanstaande Palestijnse familie van geleerden, juristen en politieke functionarissen. Zijn vader werkte voor de Verenigde Naties en was onder andere betrokken bij overleg van de Veiligheidsraad over conflicten in Palestina. Hij bracht meer dan een jaar door in de familiebibliotheek in Jeruzalem waar twaalfhonderd manuscripten bewaard worden, de oudste daterend uit de elfde eeuw, tweeduizend 19^e eeuwse Arabische boeken en een hele verzameling familiedocumenten. Daaronder ook een brief van Yusuf Diya’, een van zijn vroegere verwanten, voormalig burgemeester van Jeruzalem. Hij schreef aan de leider van zionisten Theodor Herzl dat hij alle begrip had voor het rechtvaardige streven van de zionisten, maar dat hij er rekening mee moest houden dat Palestina al bewoond was en dat die bewoners zich niet vrijwillig zouden laten verdringen. Het lijkt hem ‘pure waanzin’ dat de zionisten Palestina zouden willen overnemen. Yusuf Diya’ schreef dit in 1899. Herzl negeerde zijn waarschuwing die daarna nog vaak genoeg in alle toonaarden te horen is geweest. In het negeren van wat Diya’ al in 1899 aanduidde als de kern van het probleem van het zionisme ligt de oorzaak van de honderdjarige oorlog die zijn nazaat nu in alle details beschreven heeft.

Voor Rashid Khalidi is deze oorlog tegen de Palestijnen een koloniale oorlog. Hij wijst op de parallellen in de beeldvorming. De arrogantie van koloniale machthebbers, het inpikken van land, het onderdrukken van verzet. In veel opzichten klopt het, zeker als we ook naar de huidige tijd kijken waarin kolonisten, vaak rechtstreeks afkomstig uit de Verenigde Staten, Palestijns land in bezit nemen en alle verzet daartegen hardhandig proberen te smoren. Het verschil is de oorspronkelijke band van de religieuze joden met Galilea en Judea. Maar voor de ongelijke behandeling in de apartheidsstaat maakt dat niets meer uit.

Ontkenning van de Palestijnse identiteit

Khalidi schrijft zijn geschiedenis op basis van veel wetenschappelijk onderzoek (verantwoord in zestig pagina’s noten en referenties). Maar het boek heeft ook een persoonlijke dimensie, zoals hij in zijn inleiding aankondigt. Hij kent veel betrokkenen, kan putten uit verhalen van zijn vader en andere familieleden en heeft zelf in Beirut een deel van de geschiedenis van nabij meegemaakt. Toch domineert de academische toon en de relatief afstandelijke blik. Het is bepaald geen politiek pamflet vanuit een slachtoffer-invalshoek.

‘De honderdjarige oorlog tegen Palestina’ is beschreven in zes hoofdstukken over evenzovele oorlogsverklaringen. Het begint in het eerste hoofdstuk met de Balfour-declaration uit 1917 waarmee de Britse mandaathouder in Palestina zich positief opstelde tegenover een ‘nationaal tehuis voor het joodse volk’. Zonder dat er ‘afbreuk [zal worden gedaan] aan de burgerlijke en religieuze rechten van bestaande niet-joodse gemeenschappen in Palestina’, werd erbij gezegd. Veelzeggend, vindt Khalidi, dat meer dan 90% van de toenmalige bevolking wordt omschreven ‘als wat ze niet waren, en zeker niet als een natie of een volk’.  Dat ontkennen van het bestaan van een Palestijns volk, van een eigen natie, heeft ondanks dat er ook aan het begin van de vorige eeuw al een duidelijk nationalistische beweging was (eigenlijk vergelijkbaar met het zionisme) voortgeduurd tot in de jaren zeventig toen groepen Palestijnen zich met terroristische acties manifesteerden. Ook in de beroemde resolutie 242 van de VN Veiligheidsraad waarin de terugtrekking van Israël uit de in 1967 veroverde gebieden werd geëist is geen sprake van een Palestijnse identiteit. Er wordt alleen gevraagd om een regeling van het ‘vluchtelingenprobleem’. Het is een van gebeurtenissen waarbij Khalidi wijst op de incompetentie en de naïviteit van betrokken onderhandelaars die zouden moeten opkomen voor het Palestijnse belang.

Geweld is onvermijdelijk

Het niet erkennen van het bestaan van Palestijnen, van hun eigen natie (volgens Israël waren het Arabieren die overal zouden kunnen wonen) is een rode draad door het honderdjarige conflict. Een andere rode draad in het boek is het wegkijken voor de onvermijdelijkheid van geweld bij de overname van land waar mensen wonen en eeuwenlang aan verbonden zijn. Ook dat was al heel vroeg duidelijk. Voor de zionisten zelf, maar ook voor een Amerikaanse adviescommissie van president Wilson die het land in 1919 bezocht. De commissie concludeerde dat het zionistische programma alleen uitgevoerd kon worden ‘door middel van wapengeweld.’ De commissie schreef aan Wilson: ‘Als de Amerikaanse regering zou besluiten de vestiging van een joodse staat in Palestina te ondersteunen [dan zou zij] het Amerikaanse volk betrekken bij het gebruik van geweld in dat gebied, want alleen met geweld kan een joodse staat in Palestina worden gevestigd of gehandhaafd’. Een pijnlijk actuele stellingname waar helaas nooit naar is geluisterd.

De eerste oorlog tegen de Palestijnen in de jaren 1917-1939 wordt gevolgd door een tweede na WO II toen het VN verdelingsplan werd verworpen door de Arabische buurstaten en de zionisten na een korte oorlog de Joodse staat in het leven riepen. Er volgen meer oorlogen, zoals bekend, vreedzame oplossingen blijven uit. Khalidi weidt flink uit over allerlei diplomatieke onderhandelingen aan het eind van de vorige eeuw, te beginnen bij het Camp David Akkoord tussen Egypte en Israël, waar de Palestijnen feitelijk nog buiten stonden. Dat was niet het geval bij de Oslo-akkoorden uit de jaren negentig toen de Palestijnen een klein stukje van de West-Bank in het vooruitzicht werd gesteld als autonoom gebied. We weten wat er van gekomen is. In de ogen van Khalidi heeft de PLO zich laten verleiden tot een rol als ‘onderaannemer’ van de bezetting. ‘De Oslo akkoorden waren in feite een volgende internationaal gesanctioneerde Amerikaans-Israëlische oorlogsverklaring aan de Palestijnen, ter voortzetting van het honderd jaar oude project van de zionistische beweging’.

Het zesde en laatste hoofdstuk gaat over het verloop van de oorlog na ‘Oslo’,  over de tweede intifada en de eerste oorlog in Gaza in 2014. Het nog niet geschreven zevende hoofdstuk dat het verhaal van alle vorige hoofdstukken in gruwelijkheid en onrecht verre overtreft, en de standpunten van Khalidi pijnlijk bevestigt, zien we nu dagelijks in het nieuws.

Rashid Khalidi: De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet. Vert. Annemie de Vries. De Bezige Bij, 408 blz. € 29,99

Commentaar van Khalidi op de huidige oorlog in Gaza kun je hier, hier, hier en hier vinden.