Hoe intolerant is het neo-atheïsme? (deel 1)

Wie heeft er inmiddels niet gehoord van Richard Dawkins, Christopher Hitchens, Daniel Dennett en Sam Harris? Terwijl christelijk rechts zich in de VS steeds agressiever bemoeit met schoolcurricula, de controle die vrouwen hebben over hun baarmoeder steeds verder weet in te perken en Amerikaanse atheïsten marginaliseert als immoreel en on-Amerikaans, klonk er de afgelopen jaren van deze vier atheïstische ‘ruiters van de non-apocalyps’ een duidelijke klaroenstoot die een tegenoffensief inluidde.

Godsdienst, zo was hun gemeenschappelijke stelling, is een plaag, een irrationeel virus dat mensen van jongs af aan indoctrineert om in sprookjes en bijgeloof te geloven, hen inprent dat wetenschap en vooruitgang maar gevaarlijk zijn, en hun vermogen fnuikt om zelf kritisch na te denken over moraliteit.

Graag citeert men in een of andere vorm dit aforisme van Steven Weinberg:

 “Met of zonder godsdienst kunnen goede mensen zich goed gedragen en slechte mensen kwaad doen; maar om goede mensen slechte dingen te laten doen – daar is religie voor nodig.”

Inmiddels heeft deze atheïstische revival behoorlijke populariteit bereikt, vooral op het internet. Vele grotere of mindere goden hebben zich bij de beweging gevoegd, waaronder natuurwetenschappers zoals Lawrence Krauss en Victor Stenger, biologen als Jerry Coyne en PZ Myers, komieken als Bill Maher, en tal van vloggers, bloggers en podcasters met namen als The Amazing Atheist, Thunderfoot, The Friendly Atheist en AronRa.

Atheïsme is zich zodoende aan het ontwikkelen als missionaire beweging, met internationale beroemdheden die wereldwijd het evangelie van het ongeloof aan de man proberen te brengen, conferenties, lezingen, podcasts en navolgelingen.

Critici vragen zich echter af in hoeverre deze missionaire vorm van atheïsme zelf niet net zo intolerant en bevooroordeeld is als de religieuze orthodoxie die zij zegt te bestrijden.

Zij noemen deze beweging doorgaans ‘New Atheists’ of ‘Militant Atheists’, om haar te onderscheiden van oudere stromingen van atheisme die milder gestemd en minder evangeliserend en polemisch van toon waren. In Nederland is Ayaan Hirsi Ali ook wel ‘Verlichtingsfundamentalisme’ aangewreven.

Met name ten aanzien van de islam hebben neo-atheïsten er een handje van te generaliseren, alsof de meest fanatieke, wrede en bloeddorstige elementen onder de gelovigen eenvoudigweg de ware doctrine uitvoeren, alsof al Qaeda of de Taliban of ISIS geen mutaties op mutaties op mutaties zijn in een lange keten van evoluerende tradities. En alsof religie gestalte krijgt in een historisch, geopolitiek en socio-economisch vacuüm en bepaald wordt door een ahistorische, onveranderlijke en etherische leer.

De grote meerderheid van gewone huis-tuin-en-keukenmoslims zou dan een sterk verwaterde vorm van islam aanhangen, waar de meest geschifte moorddadige fanatici de islam pas echt goed begrepen zouden hebben.

Zo noemt Sam Harris de islam “de hoofdader van slechte ideeën”, en deelt hij moslims op in kringen die in mindere of meerdere mate overtuigingen gemeen hebben met bloeddorstige jihadisten, los van enige politico-historische context.

Harris’ misachting van moslims vertaalt zich min of meer natuurlijk naar zijn verdediging van het etnisch profileren van moslims, foltering, een hypothetische nucleaire ‘first strike’ om te voorkomen dat een land als Iran een atoomwapen in handen krijgt (The End of Faith, pp. 128-129), en een apologie voor de Israëlische bezetting en terreurbombardementen op Gaza.

Harris ontkent weliswaar stellig dat hij de oorlog in Irak heeft aangemoedigd, zoals Christopher Hitchens deed; maar zoals Theodore Sayeed laat zien stond Harris toen de Irak-oorlog nog een goed einde leek te kennen ferm aan de kant van christelijk en neoconservatief rechts.

Naarmate het neo-atheïsme zich ontwikkeld heeft tot een volwaardige ideologische beweging klinkt de kritiek haar intolerante achterkant steeds luider. Jeffrey Nall schreef een paper in 2008 waarin hij het “fundamentalistisch atheïsme” voor de voeten werpt dat ze door haar apocalyptische kijk op godsdienst zelf in de valkuil van fanatisme trapt en zo de beginselen van de Verlichting ontrouw wordt. Het jaar daarop zag ‘When Atheism Becomes Religion: America’s New Fundamentalists‘ van Chris Hedges het licht. Had Hedges in 2007 zijn pijlen gericht op christelijk rechts met ‘American Fascists’, nu kreeg de missionair atheïstische beweging dezelfde behandeling.

Onlangs deed CJ Werleman zijn duit in het zakje met ‘The New Atheist Threat: The Dangerous Rise of Secular Extremists’, waarin hij al dit soort kritieken nog eens samenvat en van zijn eigen commentaar voorziet. Werleman heeft zich ontwikkeld van een neo-atheïst, die met boeken als ‘God Hates You. Hate Him Back‘ (2009) en ‘Jesus Lied: he was only human’ (2010) in sterk populariserende vorm het atheïstisch evangelie verkondigde, tot een uitgesproken criticus van de neo-atheïstische beweging.

Morgen volgt een uitgebreid fragment uit Werleman’s New Atheist Threat.