OPINIE - Waar het op de eerste plaats over moet gaan na de moord op Samuel Paty en de bedreiging van de Rotterdamse leraar. Praten over cartoons helpt niet tegen terreur.
De moord op de Franse leraar Samuel Paty heeft ook in Nederland opnieuw een debat over vrijheid van meningsuiting en islamitisch fundamentalisme op gang gebracht. Bij de herdenking van deze moord op Nederlandse scholen, vorige week, kwam het gevaar van het terrorisme ineens nog dichterbij toen een docent van het Emmauscollege in Rotterdam bedreigd werd vanwege een cartoon die in zijn klaslokaal hing. Hij is, gezien alle tumult die volgde op de sociale media, voor zijn eigen veiligheid ondergedoken.
In de Tweede Kamer is eensgezind en met afschuw gereageerd op het nieuws van de ondergedoken leraar, schrijft Het Parool. PvdA-voorman Lodewijk Asscher noemt het ‘verschrikkelijk en onacceptabel’. ‘Vrijheid is ononderhandelbaar. Hitsers moeten worden aangepakt. Voor islamistische extremisten die jongeren indoctrineren met haat is geen plaats’. Onderwijsminister Arie Slob twitterde: Verschrikkelijk dat een docent moet onderduiken na les over vrijheid van meningsuiting.
De bedreiging van de Rotterdamse leraar na de moord op zijn Franse collega is inderdaad een aanslag op de vrijheid van meningsuiting. Alle leraren die op enig moment in hun les over cartoons, vrijheid van meningsuiting en de islam komen te spreken zullen zich gedwongen voelen voorzichtig te zijn in de aanwezigheid van leerlingen die gevoelig zijn voor beledigende uitingen met betrekking tot hun geloof. Maar degenen die de Rotterdamse leraar in gevaar brengen bedreigen niet alleen zijn uitingsvrijheid maar op de allereerste plaats zijn persoonlijke veiligheid en vrijheid. De aanslagen op de journalisten van Charlie Hebdo en Samuel Paty zijn aanslagen op het leven van medemensen, schrijft Geert Corstens, de voormalige president van de Hoge Raad in een ingezonden brief in de NRC. ‘Het gaat allereerst om het recht op leven dat is geschonden.’
De focus die nu (opnieuw) gelegd wordt op een cartoon en op de belediging van religieuze figuren biedt naar mijn mening onvoldoende perspectief voor een adequaat antwoord op de bedreiging van de vrijheid in onze samenleving. Hoe terecht ik ook de aandacht voor de bescherming van de uitingsvrijheid vind, wat hier vooral bestreden moet worden heet moord en terreur.
Explosie van geweld
De NRC van 7 november zet twee verschillende reacties op de recente gebeurtenissen in Frankrijk en Nederland naast elkaar. Onder de titel ‘Macron heeft gelijk’ verdedigt de socioloog Ruud Koopmans de harde reactie van president Macron op islamitisch fundamentalisme na de moord op Paty. Hij schetst de ontwikkeling van het fundamentalisme in het Midden-Oosten die heeft geleid tot een ‘explosie van geweld (…) De collatoral damage die wij in Europa van dat geweld meekrijgen, betreft maar een klein deel (…) In zijn meedogenloze onderdrukking van andersdenkenden en andersgelovigen, zijn gewelddadige expansiedrift en zijn absolute geloof in de eigen superioriteit, is het islamitisch fundamentalisme het fascisme van onze tijd.’ Hier past geen appeasement met concessies, volgens Koopmans.
Even los van de historische parallel die Koopmans trekt (zoiets is altijd discutabel) kan ik zijn steun voor Macron in zijn felheid wel begrijpen, maar niet wat betreft de richting die de Franse president voor zijn strijd heeft gekozen. De ontwikkeling van het islamitisch fundamentalisme zoals Koopmans die beschrijft is inderdaad bedreigend, vooral voor de bevolking van de landen waar de conservatieven aan de macht zijn, Maar hij vergeet de kern te benoemen van het probleem dat hier bestreden moet worden en waarbij appeasement inderdaad niet op z’n plaats is: het terrorisme.
Opponent Tom Zwart, hoogleraar crosscultureel recht, heeft wat dat betreft een betere insteek: bestrijd het terrorisme, niet de islam. Met, zoals hij schrijft, ‘geharnast taalgebruik’ speel je ’terroristische organisaties, die aansturen op een burgeroorlog tussen moslims en niet-moslims, in de kaart.’
Met alle aandacht voor de religie als zodanig loop je volgens mij het risico dat nog niet gewelddadige jongeren zich laten verleiden door de propaganda van de terroristen. Het uitvergroten van de religieuze motivatie heeft een averechts effect. En dat is precies waar de terroristen op mikken. Met hun ‘god is groot’ proberen ze gelovigen te impliceren die part noch deel hebben aan hun misdaden. Het effect is meer polarisatie, meer strijd over religie en meer kans op ‘overlopers’ naar het terroristische kamp.
Gekwetste gevoelens
Zwart verzet zich met verwijzing naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ook tegen het idee dat gelovigen moeten tolereren dat hun religieuze gevoelens worden gekwetst. Ik zou dat zo in z’n algemeenheid niet durven onderschrijven. Want wat is dan kwetsen? Ook het EHRM zal niet alle korte lontjes tegemoet willen komen.
Ik vraag me af we die claim van belediging van de profeet eigenlijk wel zo letterlijk moeten nemen. Het wordt wel zo gebracht: de cartoons zijn beledigend voor de profeet en dús worden mijn religieuze gevoelens gekwetst. Maar wordt hier niet bedoeld: eigenlijk word ik zelf, mijn persoon, mijn identiteit, beledigd en word ik zo in mijn eer en reputatie aangetast? Als je Erdogan hoort lijkt het er wel op. Ik zou zeggen dat iedereen die zich op welke manier dan ook beledigd voelt naar de rechter kan stappen. Maar laat de profeet er dan buiten. En, wat het belangrijkste is, laat het beledigde gevoel niet ontsporen in het bedreigen met, het aanzetten tot of uitvoeren van een moord. Dit zou ook de eerste les moeten zijn van de leraren die aandacht willen besteden aan deze terroristische misdaden.
[overgenomen van Free Flow of Information]
Reacties (29)
Heb je in landen als Marokko ook cartoonisten? Of heb je daar nog wetten tegen blasfemie, lees kritiek op de profeet en islam, zoals Pakistan nog wel eens rechtzaken zijn? Hier mag alles, daar niet. Een cultuurschok lijkt me. Meesten kunnen daar wel mee leven, sommigen niet.
Dit is een kunstmatig onderscheid dat juist als het om deze cartoons gaat niet zo makkelijk te maken is. De terroristische moord is slechts het uiterste einde van een spectrum van acties die kritiek op de islam moeten bestraffen. Het gaat niet alleen om de leraar die wordt gedood, maar juist ook om alle leraren die het onderwerp gaan mijden uit angst voor gedoe: ophef in de klas, boze ouders, bedreigingen, disciplinaire actie van de school. Zelfs al zou het lukken om de fysieke terreur te stoppen, dan zijn we nog niet af van de verstikkende werking van de ideeën daarachter.
Het is dus niet genoeg om te stellen ’terreur hoort niet bij de islam’ of iets dergelijks. De Islam bestaat een spectrum, niet losse hokjes. De conservatieve en intolerante ideeën achter het geweld zijn wijdverspreid en moeten bestreden worden, en als ‘onislamatisch’ beschouwd worden. Een stuk lastiger opdracht.
Erg vergelijkbaar met extreem-rechts gedachtengoed, als dat helpt om het te zien. Daar is ook geen harde scheidslijn te trekken tussen de ideeën van Wilders en terroristen als Breivik.
Laten we ons nu niet een beetje teveel voor het karretje spannen van een stelletje klierende pubers, die -zoals wij vroeger ook- gewoon proberen hoever ze kunnen gaan?
Verzin een passende strafcorvee en laat ze honderd regels pennen: “Een beetje profeet kan wel tegen een stootje.”
Ik ben vroeger voor beduidend minder van school getrapt.
En als het inderdaad het slag kutmarrokaantjes is, zoals Oudkerk ze ooit eens benoemde, dan is het simpelweg een kwestie van harder slaan. Spijtig als de wet daar niet in voorziet, maar de ervaring heeft geleerd dat ze dáár wel respect voor hebben, om dat uitgeholde begrip weer eens van stal te halen.
@2: ik betwijfel of je bij de bestrijding van terrorisme moet beginnen bij of zoveel nadruk moet leggen op denkbeelden, woorden en symbolen. Dan betrek je heel veel mensen met verwante denkbeelden etc. binnen het criminele kader. Het misdadige element zit in het gebruik van geweld. Daar moet de opsporing zich op richten. Wapenhandel, bedreiging met geweld op internet, aanzetten tot geweld.
Ook al zou er een vloeiende overgang zijn tussen bepaalde denkbeelden en de toepassing van geweld dan blijft de vraag of je aan de kant van die denkbeelden moet beginnen. Die bestaan ook bij velen die tot nu toe buiten het geweldsspectrum zijn gebleven. En die raak je dan wel. Met alle risico’s van dien.
@3: Het probleem is niet klierende pubers in de klas, maar dat iedereen via sociale media lekker mee kan doen.
@4: Zou je datzelfde schrijven als het om extreem-rechts terrorisme gaat? Alleen richten op het geweld, maar de ideeën ongemoeid laten uit angst voor een backlash?
Het is niet dat ik het risico dat je schetst niet zie, met overreactie op ideeën creëer je wellicht meer geweld ipv minder, maar ik ben bang dat dat in dit geval niets gaat oplossen. Je bestrijdt het symptoom, maar niet de oorzaak.
Mijns inziens is dit overigens een strijd die mét de moslimwereld gevoerd moet worden, niet tegen. Deze strijd wordt al breed in de moslimwereld gevoerd, alleen moet je dat wel willen zien en de liberale krachten steunen.
@5: Misschien moeten die scociale media bij zulk misbruik dan maar eens uit de lucht. Wie weet gaan de mensen dan weer eens wat nuttigs doen.
@4: Ik wil er nog aan toevoegen dat er wat mij betreft een flink verschil is tussen met een busje een kerstmarkt op rijden vanwege een of ander buitenlands politiek conflict en specifiek iemand vermoorden die een cartoon met Mohammed heeft laten zien. In het eerste geval is de relatie tussen aanleiding en slachtoffers vrijwel afwezig, er is ook onder conservatieve moslims weinig steun te verwachten. In het tweede geval ligt dat echter heel anders, de link tussen aanleiding en slachtoffer is heel concreet, en veel conservatieve moslims zijn het in principe eens dat het slachtoffer een grens over is gegaan en straf verdient (zij het dan hopelijk niet de doodstraf). Hier is de aanleiding intrinsiek verwegen met de misdaad, en volstaat het niet om alleen de actie te veroordelen maar het gedachtegoed ongemoeid te laten.
@8
Zoals er ook nog steeds een hoop conservatieve christenen zijn die vinden dat godslastering weer verboden moet worden, en dus straf verdient. Niet zolang geleden hadden we nog een minister van justitie die dat voorstelde.
Dat lieden er zulke ideeën op na houden is absurd, maar zolang ze ze via de democratische weg willen realiseren mag het. Of ze nou moslim zijn, christen, of aanhanger van een ander waanidee.
@9: Niet echt, als je er wat langer over na zou denken.
Niet alle ideeën zijn ok om na te streven, ook niet zonder geweld.
En whataboutism over orthodoxe christenen… kan je niet wat originelers verzinnen?
@10
Ik heb nergens het tegendeel beweerd. Maar dat ik ideeën niet OK vindt om na te streven betekent nog niet dat ik het uiten ervan zou willen verbieden.
Het is geen whataboutism. Ik wijs erop dat er met twee maten wordt gemeten. Bovendien, die minister van justitie zat niet bij een marginaal orthodox-christelijk partijtje.
@6:
Ja, maar je hoeft de ideeën toch niet volledig ongemoeid te laten? Natuurlijk moet je ook de ideeënstrijd voeren. Het ging mij om de prioriteitsstelling.
Wat me verontrust is wat ik net in het nieuws las: politie en OM reageren niet of traag op aangifte van bedreigingen. Aan de andere kant schrijft de overheid de leraren voor dat ze leerlingen een moreel lesje burgerschap moeten leren. Daar wringt iets met de prioriteitsstelling.
@12: Eens dat bedreigingen serieus opgepakt moeten worden.
Maar het een sluit het ander niet uit, bedreigingen worden niet traag opgepakt omdat de overheid wil dat kinderen iets over burgerschap leren. Andersom zou ook niet goed zijn, we pakken bedreigingen op maar doen niets aan burgerschapsonderwijs. Het kan prima allebei.
@11:
Whataboutism dus.
(Je leidt van het onderwerp af door het over orthodoxe christenen te gaan hebben. Of die hetzelfde worden behandeld als orthodoxe moslims doet voor het onderwerp niet ter zake; je mening over hoe we ons tegen de orthodoxe islam moeten opstellen is onafhankelijk van de praktijk van hoe derden met orthodoxe christenen omgaan. Meten met twee maten is geen argument, tenzij je wil argumenteren dat het goed is dat we overwegen godslastering weer strafbaar te stellen. Volgens mij is dat niet aan de hand).
Je hebt het in #9 niet over ‘uiten’ van ideeën, maar over ‘realiseren via democratische weg’. Dat is iets anders, en gaat een stap verder.
@1: Ja, in Marokko, Algerije, Turkije, Egypte etc heb je ook cartoonisten en ja, ze hebben vaak gelazer met de autoriteiten, meestal vanwege belediging van het staatshoofd.
@0
Overigens stond op Teletekst een tijdlang ten onrechte te lezen dat het in Rotterdam om een mohammedcartoon ging, totdat het gecorrigeerd werd na mailtjes van oplettende lezers. Ja, dat schiet op.
@13
Nee, het is geen afleidingsmanoeuvre. Als het om principiële kwesties gaat is het cruciaal dat gelijke gevallen gelijk worden behandeld. Als ik constateer dat dat niet gebeurt is dat een belangrijk punt in de discussie.
Onzin. Als ik zou zeggen dat ik vind dat iets bij wet verboden zou moeten worden, dan is dat per definitie een politieke uitspraak. En dan mag ik ook proberen anderen te overtuigen dat het een goed idee is om dat om democratische manier voor elkaar te krijgen.
@15:
Het is wel een afleidingsmanoeuvre, want je gaat niet in op de vraag wat je dan van dat verschil vindt. Vindt je dat moslims te streng worden aangepakt? Vindt je dat orthodoxe christenen te slap worden aangepakt? In het eerste geval: zeg dat dan gewoon, dan kunnen we daar inhoudelijk over discussiëren. In het tweede geval: waarom in hemelsnaam dit noemen? Je bent het dan immers niet oneens met een strenge aanpak van intolerante gelovigen, en je vergelijking werkt alleen maar tegen je. Het is dan vergelijkbaar met mensen die in een discussie over wat huishoudens kunnen/moeten doen in de energietransitie aankomen met het argument ‘ja maar bedrijven/de buurman hoeven veel minder te doen, dat is meten met twee maten’.
De wereld zit vol met gelijke gevallen die ongelijk behandeld worden, een discussie is onmogelijk als je altijd alles mee moet nemen. Daarnaast zijn er weliswaar veel overeenkomsten tussen orthodoxe christenen en islamisten, maar ook veel verschillen die een verschillende aanpak zouden kunnen rechtvaardigen.
Niet altijd. Er zijn ook ideeën die we strafbaar stellen, en over dit type ideeën gaat het hier.
@15:
Om over na te denken
@16:
Die Gedanken sind frei Hoop vurig dat we dat hier zo kunnen houden.
@16: “Er zijn ook ideeën die we strafbaar stellen…”
Noem eens één idee dat in Nederland strafbaar is?
Ik dacht dat het hier zo in elkaar steekt: iemand die het idee heeft een ander te vermoorden is pas strafbaar als hij/zij daadwerkelijk een ander vermoord (of daar een concrete poging toe doet).
M.a.w. welk idee iemand ook heeft, het doet er niet toe, de criminele daad telt.
Zeker, er wordt ook altijd gekeken naar wat er aan een daad ten grondslag ligt. Iemand kan vreselijk in de war zijn geweest, heeft jaloersheid niet kunnen beteugelen, meent een opdracht van hogerhand gekregen te hebben, is ideologisch verdwaasd, etcetera, etcetera… Maar altijd wordt een dader veroordeeld omdat wat de grondslag ook was, het mag nooit tot doodslag leiden.
Dus in de hier geldende wetgeving kan geen moordenaar zich vrijpleiten door een beroep doen op welk idee dan ook.
@18: Och toch. Strafbaarstelling begint echt niet pas bij een poging tot moord. Ook bedreigen, oproepen tot strafbare feiten, haatzaaien, discrimineren, racisme, kwetsen, laster etc. zijn strafbaar. Dit kan ook over groepen mensen gaan. Als dit in aanraking komt met de politiek wordt dit natuurlijk ingewikkeld, maar dat er ook grenzen zijn in de politieke context is onlangs nog vastgesteld in de rechtzaak tegen G. Wilders, jou ongetwijfeld bekend.
Zolang ze in je hoofd zitten zijn gedachten vrij, maar zodra je ze uit worden daar grenzen aan gesteld, omdat het uiten van gedachten ook serieuze gevolgen kan hebben. Waar die grens ligt kan je over discussiëren, en dat is goed (Jos is aardig consistent in veel vrijheid voor meningsuiting, ongeacht politieke achtergrond), maar doen of die er niet zijn levert geen vruchtbare discussie op.
Ik wil best geloven dat een mohammed-cartoon voor iemand kwetsend is.
Feitelijk wordt dan iemand vertelt dat dingen die hij/zij gelooft, belachelijk zijn.
Dat is nog erger dan een Ajax-supporter vertellen dat z’n kluppie alleen maar overleeft tegen Feyenoord met de hulp van buitenlanders die niet aan de bak komen bij Juventus of Barça, en er geen enkele goede amsterdamse voetballer meer is.
Van mij mogen mensen kritiek op een godsdienst leveren, ook d.m.v. een spotprent.
Het moet wel terechte kritiek zijn, geen laster.
Een tekening een tulband die een geit neukt, zou ik kwetsend vinden.
Een tekening waarin een profeet roept “stop! de maagden zijn op!” drukt uit dat er veel te veel aanslagen gepleegd worden, en mag van mij wel.
Een tulband met een lont, die op een bom lijkt, vind ik wel lasterlijk, want hij suggereert dat elke moslim een kort lontje heeft.
@17:
Waarom dan precies? Waarom is het specifiek van belang om de omgang met orthodox islamitisch gedachtegoed te vergelijken met orthodox christelijk gedachtegoed? Als je dan wil vergelijken om context toe te voegen, is er ook allerlei ander extreem gedachtengoed voorhanden om mee te vergelijken, bijvoorbeeld extreem-rechts. Meer dan whataboutism is het niet, want het leidt af van het onderwerp zonder iets toe te voegen.
Heel belangrijk is om te constateren dat het in de cartoon van Joep Bertrams niet gaat op de profeet. Veel van de argumenten wat betreft blasfemie vallen dan ook van tafel.
Wel heeft de cartoon een dubbele boodschap. Ten eerste “de pen is machtiger dan het zwaard”, prima, maar er is ook een tweede meer sinistere: “het is een (racistische) karikatuur is van een onbeschaafde Arabier/moslim tegenover een beschaafde westerse schrijver.
@16
Wat ik vind staat glashelder in mijn allereerste reactie #9. Die nou ook weer niet zo lang was dat je er overheen had kunnen lezen.
Punt is en blijft dat we hier zo’n vijftien jaar geleden nog een verbod op godslastering in de wet hadden, en een minister van een christelijke middenpartij die dat verbod aan wilde scherpen. Die context is belangrijk. Zo’n verbod is niet iets typisch van de islam, dat helemaal niet past bij onze cultuur. We zijn er zelf nog maar net vanaf.
Voor het geval het nog niet duidelijk is: van mij mogen christen, moslims, aanhangers van het spaghettimonster, of wie dan ook openlijk voor een herinvoering van dat verbod pleiten. Maar ik hoop van harte dat ze hun zin niet krijgen.
@22: Hoofden afhakken met een zwaard vind ik nogal onbeschaafd. En schrijven vind ik juist wel beschaafd. Wat is daar racistisch aan?
@19
Zie je wel, je snapt het heus wel. Dit is precies waar deze discussie over gaat. Er zijn mensen die een belediging van hun religieuze figuren zo kwetsend vinden dat die over die grens gaan. Ik zie geen enkele reden waarom ze daar niet voor uit zouden mogen komen.
@Hans Custers: Maar dan is het toch heel belangrijk om te melden dat het in het geval in Rotterdam niet op de Profeet ging.
In hoeverre gaat het dan nog om godslastering?
@26
In het geval van Rotterdam ging het om bedreiging. Dat heb ik nergens goedgepraat en dat zal ik ook niet doen. Helemaal terecht dat we dat niet toestaan.
@21: ik doelde op het citaat van Hans sec, niet op wat hij over jullie verschil van mening schreef
Ironisch genoeg is ‘geharnast taalgebruik’ een ‘dogwhistle’ tegen de vrijheid van meningsuiting.