Het raadsel Balkenende

Het is Balkenende-tijd. En dat is niet alleen omdat het CDA lijkt uit te lopen op de PvdA. Het is meer omdat traditioneel linkse media (Zembla vanavond, Vrij Nederland deze weken) zeer serieuze aandacht besteden aan het raadsel Balkenende. VN’s topjournalisten Max van Weezel en Thijs Broer schrijven momenteel een serie over JeePee. “De Premier die er nooit bij was“, koppen Broer & Van Weezel. En als je zo de incidenten uit drie kabinetten Balkenende op een rijtje zet, dan is hij er echt doorheen gezwijnd. JeePee is toch bepaald niet de Pimmiaanse leider geweest waar het Neuderlandse Volluk zo’n behoefte aan zei te hebben. Noch de charme, noch de communicatieve vaardigheden van Fortuijn, hooguit wel de lichtgeraaktheid.

Slecht leidersschap. Zo had JeePee geen gelukkig hand in crises waar het de monarchie betrof: de “schroefmicrofoon“-Margarita-affaire, de “ze hebben me onvolledig en onjuist ingelicht“-Mabel-affaire. JeePee kapittelde Kopspijkers vanwege haar Oranje-satires maar moest zien hoe niet alleen Zalm en De Graaf maar zelfs de Oranjes daar afstand van namen. De EmPee heeft ook niet bijster veel regie in zijn eigen kabinet. Zols bijvoorbeeld in de burgemeesterskwestie die leidde tot het aftreden van De Graaf. Zijn eigen ministers doorkruisten de Europese-grondwetcampagne door te dreigen met oorlog in Europa (Donner) of te roepen dat “bij nee het licht uitging” (Brinkhorst). Hij kreeg te maken met een heuse opstand onder zijn ministers toen hij te streng Cees Veerman kapittelde vanwege diens nevenfuncties. De ruzie tussen Verhagen en Zalm over de compensatie voor de energieprijzen rees bijna de pan uit. In de affaire Hirsi-Ali was Balkenende tenslotte zelf door zijn verspreking (“de minister van integratie moest er ook mee kunnen leven”) oorzaak van de val van zijn eigen kabinet. Zijn normen-en-waardendebat werd na een kwalificatie door Zalm als ’tegeltjeswijsheid’ door de WRR afgeserveerd. En als voorzitter van het Innovatieplatform bakte Balkenende er niets van.  

Hard beleid. Voorwaar een respectabele lijst met blunders. Maar blunders zijn één ding; beleid is nog een tweede. Opvallend is dat de voormalig hoogleraar Christelijk sociaal denken de reformatorische visie van een evenwicht tussen eigen verantwoordelijkheid en solidariteit onder rechtse neoliberale druk volstrekt heeft laten doorslaan naar een strak bezuinigingsbeleid resulterend in een onverschillige overheid. Geheel tegen de CDA-traditie in kiest JeePee überhaupt scherp voor rechts. Nergens heb ik het sociale beleid dat JeePee met zijn kabinet gevoerd heeft, beter samengevat gezien dan door Pieter Hilhorst:

De kabinetten Balkenende hebben een harde ideologische koers gevaren. Onder het motto van eigen verantwoordelijkheid zijn mensen aan hun lot overgelaten. Van de 55.000 mensen die na de strenge herkeuring in de wao hun uitkering geheel of gedeeltelijk verloren hebben negen van de tien geen werk gevonden. Dat is niet arbeidsgehandicapten aan de slag helpen, maar ze goedkoper aan de kant laten staan. Het kabinet heeft vervroegde pensionering aangepakt, zonder ouderen perspectief te bieden. De werkloosheid onder mensen tussen de 55 en 65 is bijna verdubbeld. Een op de tien gezinnen tussen de 55 en de 65 leeft op of onder de armoedegrens. Dat is niet ouderen langer laten doorwerken, maar ouderen goedkoper aan de kant laten staan. In de vier jaar Balkenende is de werkloosheid met 100.000 toegenomen. Ondertussen zijn loonkostensubsidies geschrapt en is scherp gesneden in de uitgaven voor reïntegratie. Dat is niet mensen aan het werk helpen, maar ze goedkoper aan de kant laten staan.

Intussen speelt JeePee mooi weer omdat de economie zou zijn aangetrokken. Helaas is dat te danken aan macro-economische factoren, en niet aan beleid. Dat de wereldeconomie zou aantrekken zagen we jaren geleden al aankomen. Hoe komt het nu dat de oppositie met zulke slechte prestaties geen gat weet te slaan in de groeiende populariteit van de premier?

Teveel grappen over raar kapsel. David concludeert op de FISPR dat er gewoon teveel grappen zijn gemaakt over Balkenendes stijl en uiterlijk. JeePee is er gewoon immuun voor geworden. Hilhorst wijt het ook gedeeltelijk aan de zelfcensuur die de Nederlandse pers zichzelf oplegde na de moord op Fortuijn: ze zou te rechts zijn, en elke aanval op het Kabinet kon worden uitgelegd als demonisering. Ook daarom is te weinig gediscussieerd op inhoud. Zelf denk ik dat het ook te maken heeft met de eertijds hoge verwachtingen rondom Wouter Bos, die dat zowiezo nooit kon volhouden, maar ook te weinig inhoudelijk gezicht heeft ontwikkeld. Eerlijk is eerlijk: Wouter heeft maar één grote fout gemaakt, en dat is dat hij de pensioenkwestie zo lang heeft laten smeulen dat die kon uitgroeien tot een veenbrand. Maar het heeft hem wel zijn imago van golden boy gekost.

Zowel Broer & Van Weezel als Hilhorst als Rietveld komen tot dezelfde conclusie. Balkenende maakt onder dat alles de indruk een doorzetter te zijn, tegen alle grappen over zijn persoontje in. De inhoud is naar de achtergrond verdwenen. En na 22 november wordt-ie toch weer premier.