Het (on)voorspelbare Nederland van Jan van de Beek

“Nederland zal een heel ander land worden”, voorspelt Jan van de Beek deze week in een interview met Wierd Duk in de Telegraaf, als er geen “ingrijpende maatregelen” worden genomen zoals het opzeggen van het VN-vluchtelingenverdrag en beperken van asielopvang uit niet-westerse landen. Van de Beek baseert dit inzicht op zijn voorspellingsmodellen over de bevolking in 2100:

“Aan het eind van deze eeuw zal ongeveer de helft van de Nederlandse bevolking uit (afstammelingen van) immigranten bestaan”

en

“eind deze eeuw [zijn er] nog maar zo’n acht miljoen Nederlanders die nakomeling zijn van de huidige autochtonen. De overige inwoners stammen af van immigranten of komen uit gemengde huwelijken.”

Voor Van de Beek is de “kernvraag: zullen die laatsten zich identificeren als Nederlander?” Nu zie ik eerder als kernvraag in hoeverre deze vraag op een zinnige manier te beantwoorden is, zoals Miko Flohr hier uitgebreid uitlegt. Wat zal het in 2100 überhaupt betekenen dat iemand zich ‘Nederlander’ noemt? Als een ‘oer-Hollander’ uit 1938 zou tijdreizen naar het heden, zou die persoon zich identificeren met het Nederland van nu? Zouden de meesten van ons zich thuis voelen in het Nederland van 80 jaar geleden? En gaat Nederland ten onder als we ons massaal als, bijvoorbeeld, wereldburger identificeren?

Van de Beek omzeilt die lastige vragen door in zijn voorspelling uit te gaan van de huidige mate van ‘zelf-identificatie’ van mensen met Nederland of met hun land van herkomst, zoals gemeten in enquêtes. Van de Beek weet dan ook “één ding zeker, (…) als de huidige trend zich doorzet hebben we aan het eind van deze eeuw miljoenen inwoners die zich niet met Nederland identificeren.”

Niet inclusief

Van de Beek definieert ‘autochtonen’ en ‘allochtonen’ niet zoals het CBS dat doet (namelijk: een allochtoon is iemand die zelf in het buitenland is geboren of minstens een ouder heeft die dat is; de derde generatie wordt beschouwd als autochtoon). In de modellen van Van de Beek is iedereen die zich sterker identificeert met Nederland dan met het land van herkomst een ‘autochtoon’.

Van de Beek zelf vindt dit een “zeer inclusieve” definitie. Dat valt nogal tegen. Want waarom sluit je iedereen uit die zich identificeert met zowel Nederland als hun land van herkomst? Waarom zijn zij niet ‘geassimileerd’? Het maakt uit, want het is nogal een grote groep, zeker in de tweede generatie (37 procent van mensen van Turkse afkomst, 46 procent van mensen van Marokkaanse afkomst, SCP, p.215). Alleen als je uitgaat van de enge definitie, namelijk sterkere identificatie met Nederland dan met land van herkomst, dan kom je op vrij lage percentages uit (voor de tweede generatie van Turkse en Marokkaanse afkomst: 12-13 procent).

Prima dat Van de Beek op zoek gaat naar een andere definitie van ‘Nederlanderschap’ – want waarom zou dat moeten afhangen van je geboorteland, laat staan dat van je ouders? – maar het wordt er zo niet bepaald inclusiever op. Of je uitgaat van 12-13 procent of van 49-59 procent in de tweede generatie die zich identificeren met Nederland lijkt mij nogal uitmaken voor de voorspellingen die je doet over opvolgende generaties. Uitsluiting van deze groep met een ‘dubbele loyaliteit’ zorgt ervoor dat Van de Beek veel minder ‘autochtonen’ voorspelt dan er realistisch zullen zijn.

Black box

Bovendien, hoe verwerkt Van de Beek dat in zijn modellen? Het SCP heeft deze cijfers namelijk voor slechts tien categorieën migrantengroepen en alleen voor de eerste en tweede generaties. Van de Beek moet dus ten eerste een voorspelling doen over de mate van identificatie met Nederland voor de derde en opvolgende generaties. Verdubbelt in elk generatie dat aandeel dan, zoals het verdubbelde tussen de eerste en tweede generatie, of neemt hij een andere factor? En hoe, ten tweede, generaliseert hij de gegevens die er zijn over tien migrantengroepen naar alle migrantengroepen? Kunnen een stuk of acht migrantengroepen als representatief gezien worden voor alle migranten uit het “Afrikaans-islamitische cluster”, of pakt hij dat anders aan?

We hebben geen idee, want zijn modellen zijn grotendeels een black box. Dit constateerden we al eerder met betrekking tot zijn voorspelling van het aantal moslims in 2060 en dat blijft een probleem. Op zijn website kunnen we wiskundige formules lezen en sinds ons eerdere stuk heeft hij wat informatie toegevoegd over de “empirische invulling” van de modellen, maar het blijft onduidelijk hoe de variabelen precies worden ingevuld. Dit is essentiële informatie om zijn voorspellingen op waarde te kunnen schatten, zeker aangezien zijn modellen niet in peer-reviewed wetenschappelijke tijdschriften zijn gepubliceerd en dus niet aan controle van andere wetenschappers zijn onderworpen. (En nee, zijn proefschrift ging niet over deze modellen, zoals sommigen denken.)

Zo is het onduidelijk waarom Van de Beek nu rept over “13 tot 16 procent” moslims in 2060. Volgens zijn eigen scenario’s komen we met het huidige beleid (zijn ‘mainstream’ scenario) uit op 14 procent. Wij kwamen volgens onze berekening uit op 8,6 procent moslims in 2060, en vorige week nog berekende Joop de Beer (NIDI) op verzoek van het NRC dat het op 10 procent zal uitkomen.

Angstbeeld

De lezer denkt misschien “ach, een procent meer of minder, wat maakt het uit”, maar het maakt uit omdat Van de Beek en anderen – die de voorspelling klakkeloos voor waar lijken aan te nemen – verregaande conclusies en consequenties willen verbinden aan het ‘feit’ dat de autochtone bevolking zal worden ‘vervangen’ of dat de samenleving zou “islamiseren” (of deze laatste term van interviewer Wierd Duk komt of van Van de Beek is niet helemaal duidelijk).

Want Van de Beek is er ook van overtuigd dat “moslims een heel ander en deels zelfs conflicterend waardensysteem [hebben]”. Van de Beek stelt dat “uit onderzoek blijkt dat 70 procent [van de moslims] de islamitische wet, de sharia, boven onze wetten stelt.” De ingevoerde lezer herkent hier wellicht het veel besproken en bekritiseerde onderzoek van integratie-onderzoeker Ruud Koopmans, dat eerder door Wilders gretig werd aangehaald. Koopmans zelf zei echter over deze interpretatie van de onderzoeksresultaten:

“De regels van de Koran gelijkstellen aan de sharia, vind ik een overdrijving”, zegt Koopmans desgevraagd. Hij betreurt die overdrijving, omdat hij zijn cijfers an sich al verontrustend genoeg vindt. “Het leidt ertoe dat er geen discussie ontstaat. Wilders schiet zo zijn doel voorbij.” (Trouw, blendle)

Ik vrees dat Van de Beek zijn doel – wat het ook is – niet voorbij schiet, want hoeveel Telegraaf-lezers zullen weten hoe het zat met deze uitspraak? Hen wordt nu een schrikbeeld voorgeschoteld, terwijl niemand kan nagaan hoe valide de onderliggende voorspellingen zijn.

De voorspellingen die Van de Beek doet zijn zeer problematisch, om verschillende redenen. Zijn modellen getuigen van een weinig inclusieve manier van denken over wie tot de Nederlandse samenleving mag behoren. Wie zijn voorspellingen wil narekenen wordt nog steeds geconfronteerd met een black box. En met zijn suggestieve vragen – “Is onze liberale democratie wel houdbaar?” – doet hij zelf in elk geval bijzonder weinig om de “gouden tijden voor populisten” te voorkomen.