Het Mexicaanse onderwijs, de problemen van nu en oplossingen voor de toekomst (I)

Mexico mag dan een van de grootste economieën ter wereld zijn, het land lijdt onder een heftige crisis. Een van de grootste problemen is het dramatisch slechte onderwijs in het land. Ondergetekende kan daar sinds een half jaar over meepraten. Na zes maanden als docent in het universitaire onderwijs ben ik licht geschokt over het hier en nu, maar ook positief gestemd voor de toekomst door een paar lichtpuntjes. De situatie van het Mexicaanse onderwijs is moeilijk in een enkele tekst te beschrijven, daarom doe ik het in meerdere delen, waarvan vandaag de eerste.

Mijn eerste semester als docent journalistiek is afgelopen. De laatste zes maanden gaf ik les aan het Centro de Estudios en Ciencias de la Comunicación, een relatief jong instituut in de rijke wijk Pedregal, en aan de Universidad de las Américas Mexico City College. Laatstgenoemde is een afscheiding van de fameuze universiteit in Puebla, een van de beste private universiteiten van Latijns-Amerika.

Mijn fulltime ervaring in de journalistiek gaat niet verder terug dan een maand of 14, terwijl ik daarvoor een jaar als eindredacteur bij een vertaalbureau werkte en een jaar of vijf met enige regelmaat heb gefreelanced. Met mijn 28 jaar ben ik daardoor een groentje, wat ik ook nog wel een tijdje zal blijven. Ervaring in het onderwijs heb ik zelfs helemaal niet, dus voor zowel de universiteiten als voor mijzelf was het een grote gok. Wat kan iemand als ik toevoegen aan een instituut voor hoger onderwijs?

Abominabel
Het eerste semester ging alles bij elkaar redelijk goed, zij het met vallen en opstaan. De onderwijscultuur is in Mexico erg anders dan in Nederland. Zo is het kennisniveau van de studenten bij het betreden van de universiteit gerust abominabel te noemen. Jaren van verwaarlozing van het primair en secundair onderwijs in Mexico hebben de middelbare scholen en de preparatorias (een soort overgangsopleiding tussen middelbaar en hoger onderwijs) totaal ontoereikend gemaakt om universitair niveau aan te kunnen. Docenten zijn lui en ongedisciplineerd, verstaan hun eigen vakgebied soms niet, bekommeren zich niet om het kennisniveau van de studenten en worden vreselijk slecht betaald.

Het gevolg is dat studenten al even lui, ongedisciplineerd, onbelezen en met weinig eigen initiatief op de universiteiten komen. Voor de meeste docenten is het in het hoger onderwijs dan ook een hels karwei om die achterstand in te kunnen halen en tegelijkertijd nieuwe vaardigheden en vooral kennis te onderwijzen. De wil is er wel, ik heb zeker veel gemotiveerde en goedwillende professionals van hoog niveau gezien. Maar soms voelt het ook als vechten tegen de bierkaai.

Wikiknip- en wikiplak
In de opleidingen journalistiek is dat niet anders. Na vier of vijf toetsen weigerden vrijwel al mijn studenten nog steeds het huis uit te gaan voor een reportage. Knip- en plakwerk uit Wikipedia zonder al te veel spelfouten was in sommige gevallen het beste wat ze te bieden hadden. Wie wel naar buiten ging, weigerde permanent iemand aan te spreken voor een quootje en vond het al helemaal niet nodig meer dan een pagina tekst aan geschreven bronnen te gebruiken. Wat basale informatie over journalistieke ethiek werd met glazige blikken beantwoord en ‘een kritische houding’ werd vooral gezien als erg veel werk.

Dat had ik mijn studenten natuurlijk kwalijk kunnen nemen, maar dat zou niet helemaal terecht zijn. Ze zijn het product van een op steeds grotere schaal falend onderwijssysteem dat enige motivatie tot eigen ontwikkeling al op jonge leeftijd de kop indrukt.

Machtsspelletjes
Het Mexicaanse onderwijs, vooral het openbare, lijdt onder een ernstige crisis. Decennialange afknijping van het budget heeft voor een apathische sfeer op de instellingen gezorgd. En ook machtsspelletjes hebben het onderwijs geërodeerd. De leider van de machtige onderwijsvakbond, Esther Elba Gordillo, is meer een powerbroker dan een vertegenwoordiger van werknemers. Zij maakt en breekt presidentskandidaten en heeft door stakingsdruk van haar ruim 2 miljoen leden de Mexicaanse politiek de laatste jaren sterk beïnvloed.

Haar machtspositie heeft ook geleid tot interne vieze spelletjes: Gordillo omringt zichzelf binnen de onderwijsvakbond met talloze vrienden. Vriendschap wordt met geld en hoge posities beloond. Wie tegensputtert, kan een verdere carrière in het onderwijs vergeten. Voor Gordillo gaat het niet om kwaliteit, maar om loyaliteit, met alle destructieve gevolgen voor de kwaliteit van het onderwijs van dien.

Urgentie
De gevolgen zijn rampzalig. Mexicaanse kinderen wordt geen zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid aangeleerd op de middelbare scholen. De scholen slagen er niet in duidelijk te maken dat de buitenwereld een nare is, waarin je alleen van je eigen kracht uit kunt gaan en niet op anderen kunt rekenen, waarin een competitief voordeel voor een positief resultaat op de arbeidsmarkt zorgt, in een tijd waarin de werkloosheid hoog is.

En dan zijn er nog de kinderen van rijke Mexicanen, die toch wel verzekerd zijn van een baan (in het bedrijf van hun ouders), en daardoor alleen het papiertje willen om hun ouders te plezieren, maar verder niet geïnteresseerd zijn in degelijke kennis of intellectuele verrijking. Een voorbeeld: op een van mijn opleidingsinstituten had de helft van de studenten al in de eerste maand van verkoop een iPad. Maar veel meer dan spelletjes erop spelen doen ze niet. De iPad was slechts een statussymbool voor ze, geen innovatief product.

Vernedering
Terwijl grote concurrent Brazilië als een stoomtrein het wereldtoneel betreedt, kreunt en piept Mexico. In een door monopolistische megabedrijven geregeerde economie (tot op zekere hoogte vergelijkbaar met de Russische) wordt innovatie een steeds groter pijnpunt. Geen van de grote economieën in Latijns-Amerika produceert zo weinig patenten als Mexico. De huidige oliereserves van de nationale oliemaatschappij Pemex zijn naar verwachting over een jaar of vijf op. In de Golf van Mexico liggen in de diepte vele miljoenen vaten, maar Pemex heeft de kennis en het geld niet om zonder buitenlandse hulp de petroleum naar boven te pompen. De grootste vernedering van allemaal: Brazilië’s nationale oliegigant Petrobras staat te popelen om de velden in de golf te gaan ontginnen. Want Brazilië heeft de dynamiek en de kenniseconomie die Mexico node mist. Let wel: de olie-inkomsten zorgen voor de grootste instroom van buitenlandse valuta in de Mexicaanse economie.

De enige manier om die ontwikkeling tegen te gaan, is door de volgende generatie op te leiden tot zelfredzame, innovatieve, ambitieuze en zelfbewuste studenten. En juist dat is wat er op grote schaal ontbreekt aan het Mexicaanse onderwijs. Hoe kan dit land uit de problemen geraken, als leerlingen Engels krijgen van docenten die zelf geen Engels spreken? Als ze voor de essays die in Nederland een 2 zouden opleveren oprecht een 10 verwachten? Als ze niet geïnteresseerd zijn in visie, in kennis, als ze het belang van een gedegen opleiding niet snappen?

Handschoen
Gelukkig zijn er lichtpunten. Op beide universiteiten zag ik ook docenten met heel veel kwaliteit, die weigeren bij de pakken neer te gaan zitten en de handschoen hebben opgenomen. Een van mijn leidinggevenden riep onlangs alle studenten van zijn faculteit bij elkaar om zijn studenten de harde waarheid te vertellen: “Jullie zijn niet klaar voor de arbeidsmarkt. Niet in Mexico, en al helemaal niet buiten Mexico. Maar als jullie met ons willen gaan werken om die achterstand in te halen, kunnen we van jullie een generatie leiders maken.”

Zowaar begonnen mijn studenten in de weken daarna op tijd te komen en hun huiswerk te doen. Het werd inhoudelijk beter en ze begonnen wat meer aan zelfstudie te doen. Ze begonnen de urgentie van hun eigen situatie in te zien. En dan blijkt er onder de apathie ineens heel wat verborgen talent te zitten.

Individuen
Dat is wat Mexico nodig heeft: indviduen die op kleine schaal successen boeken. Als iedere docent van de 25 studenten er 1 of 2 kan motiveren en tot grotere hoogte kan stuwen, zullen er tussen de toekomstige leiders alsnog een aantal visionairs zitten. En dat zijn degenen die de politiek en het bedrijfsleven in moeten om de corruptie te bestrijden, de democratie te versterken en het land te hervormen.

Van de middelbare scholen en prepa’s hoeven we hier voorlopig weinig te verwachten. Het is aan de universiteiten om de schade te beperken, te herstellen of zelfs teniet te doen. Als de cultuur faalt, moeten individuen slagen. En gelukkig zie ik individuen die hier tegen de stroom in roeien, omdat de grootsheid en het succes van hun land voor hen belangrijker is dan de machtspelletjes van een vakbond of de apathie van bij de pakken neer gaan zitten.