Het licht van Leonardo

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Tot halverwege deze maand is in The National Gallery in Londen de nu al legendarische tentoonstelling ‘Leonardo da Vinci: Painter at the Court of Milan’ te zien. In de expositie zijn bij wijze van hoge uitzondering alle niet-muurvaste schilderijen van Leonardo te zien die tijdens zijn verblijf aan het hof van Ludovico Sforza (1482-1499) ontstonden. Daarmee is momenteel meer dan de helft van Leonardo’s overgeleverde schilderijen op Britse bodem te vinden. Een unicum. Maar juist het Londense museum dat de werken momenteel huisvest ligt deze dagen onder vuur om de restauratie van een ander schilderij van de Italiaanse kunstenaar.

De controverse betreft het schilderij De Maagd en Kind met Sint Anna, een deels onvoltooid paneel dat ergens in de periode 1502-1513 tot stand moet zijn gekomen. Het werk verkeerde in slechte staat, maar een eerdere, vergelijkbare restauratie werd in 1994 door het Louvre afgeblazen omdat het risico van beschadiging van het kunstwerk te groot werd geacht. In de daaropvolgende jaren heeft de discussie over de wijze van conservering zich voortgezet, en uiteindelijk geleid tot de instelling van een internationale raad van deskundigen die over de restauratie moest adviseren.

Zoals bij elke restauratie zijn er ook nu dissenting opinions over de uitvoering van het werk, maar deze keer komen de verwijten uit de hoek van twee zeer vooraanstaande experts op het gebied van conservering van oude schilderijen, Ségolène Bergeon Langle en Jean-Pierre Cuzin, respectievelijk specialiste in conservering en voormalig conservator van de schilderijen van het Louvre en later zelfs Conservateur général du patrimoine. Beiden hebben zich uit protest teruggetrokken uit de twintigkoppige internationale commissie.

Een anonieme bron binnen het Louvre, die wordt geciteerd in The Guardian, vertelt dat bij de restauratie zodanig met oplosmiddelen is gewerkt, dat het schilderij niet alleen een volstrekt onnatuurlijke lichtheid heeft gekregen, maar er mogelijk ook een door Leonardo zelf aangebrachte sfumato-vernislaag is verwijderd. De schuld hiervoor zou liggen bij twee specialisten, afkomstig van… The National Gallery in Londen.

Juist deze twee commissieleden zouden volgens de bron hebben aangedrongen op de tamelijk rigoureuze schoonmaak van het werk. Het lijkt echter nogal makkelijk om de restauratie die kennelijk niet naar ieders wens is uitgevoerd -een overigens bijna onmogelijke taak, met 20 kapiteins op één schip- nu in de schoenen te schuiven van een tweetal Britse deskundigen, afkomstig van het museum dat momenteel zoveel succes oogst met de Leonardo-tentoonstelling. Daarnaast ligt het niet direct voor de hand dat het Louvre voor de restauratie van één van haar topstukken blindvaart op kennelijk zeer controversiële adviezen van twee overzeese specialisten.

Maar de aanval komt nu niet alleen uit Franse hoek. Ook de Britse evenknie van Cuzins Institut national du patrimoine, de organisatie ArtWatch UK, herinnert er bij monde van haar directeur Michael Daley aan dat de beroemde Londense Gallery een dubieuze reputatie heeft op het gebied van conservatie, en in het bijzonder het schoonmaken van oude meesters.

Bij een recente restauratie van Leonardo’s Maagd op de Rotsen, waarvan zowel het Louvre als The National Gallery een exemplaar bezit (het jongste hangt in het Londense museum), werd door de Britten een eerdere vernislaag van het schilderij verwijderd. Dat hiermee de eerdere verschillen tussen de twee werken -op grond waarvan het jongste exemplaar aanvankelijk ‘slechts’ aan een leerling van Leonardo werd toegeschreven- praktisch werden opgeheven is volgens Daley een overduidelijke ‘restoration injury’.

Het Louvre wil nog niet op de ontstane ophef reageren. Morgen vindt een nieuwe inspectie van het schilderij plaats door een groep experts, die moet vaststellen of de schoonmaak van het paneel inderdaad veel te ver is doorgeschoten. Of de twee experts daadwerkelijk hebben aangestuurd op onverantwoorde restauratietechnieken en hoeverre dat dan weer het Britse instituut kan worden aangerekend, moet daarna bepaald worden. Wordt dus ongetwijfeld vervolgd.

0

Reacties (1)

#1 HansR

Mmm…

Een paar vragen :

1) Wanneer hebben die Fransen zich teruggetrokken? Voor of na de EU top waar Cameron zich afscheidde?
2) Ik neem aan dat het Louvre als eigenaar van het werk toch bij afscheid van die Fransen de restauratie stop had kunnen – en wellicht moeten – zetten?
3) Bij Leonardo’s Maagd op de Rotsen hebben we het over een leeftijdsverschil van iets van 10 jaar (iets voor en iets na 1490) Nou moet je mij toch uitleggen hoe bij 500 jaar oude schilderijen de verwijdering van een vernislaag bij de een, de verschillen tussen de twee praktisch opgeheven werden. Dan lijkt er mij toch meer verwijderd dan alleen vernis?

En twintig experts op een schilderij? Tja, de restauratie van “Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue” heeft natuurlijk wel wat losgemaakt.