Het boterde niet tussen Geert en Fred

ANALYSE - De rel rondom Fred de Graaf die Geert Wilders met een truc uit de commissie van in- en uitgeleide had gehouden was slechts de druppel die de emmer deed overlopen.

Geert Wilders reageerde voor zijn doen tamelijk beschaafd op het nieuws dat Senaatsvoorzitter Fred de Graaf zou aftreden vanwege de dooretterende verdenking dat hij Wilders zou hebben geweerd uit de commissie van in- en uitgeleide. ‘Dat siert hem, het enige juiste besluit,’ zo konden journalisten uit de mond van de voormalige Grote Blonde Gedoger optekenen.

Bij eerdere botsingen met De Graaf had Wilders zich wel ondiplomatieker uitgelaten. Dat die eerdere botsingen er waren, moge op het eerste gezicht vreemd voorkomen. Geert Wilders zit immers in de Tweede Kamer, terwijl Fred de Graaf tot voor kort de Eerste Kamer voorzat. Een aantal factoren maakt echter zulke botsingen wel degelijk mogelijk: de Eerste Kamerfractie van de PVV is Geert Wilders, Geert Wilders becommentarieert vaker Eerste Kamervoorzitters en Fred de Graaf heeft eerder moeten handelen als voorzitter van de Verenigde Vergadering.

Lijntjes

Dat er lijntjes lopen tussen de Eerste en Tweede Kamerfracties van verschillende politieke partijen, zal niemand ontkennen. De fractie van de SP in de Senaat zal het handelen van de geestverwante fractie uit de Tweede Kamer niet onder een liberaal vergrootglas leggen. Eerste en Tweede Kamerleden van dezelfde politieke partij zijn verbonden door partijideologie en partijprogramma. Toch is het ook weer niet één pot nat. Waar de VVD-fractie in de Tweede Kamer als een kudde makke schapen het socialistische principe van de inkomensafhankelijke zorgpremie omarmde, stond de fractie van diezelfde politieke partij in de Eerste Kamer aan de wieg van het openbreken van juist dit gedeelte van het regeerakkoord. Zoiets kan ook bij andere politieke partijen, maar niet bij de PVV.

De PVV heeft namelijk maar één lid: Geert Wilders. Partijleider Wilders bepaalt natuurlijk niet hoeveel zetels zijn eenmanspartij in de Eerste Kamer krijgt, maar wel wie die zetels gaan bezetten. Dat zijn vertrouwelingen. Voormalig fractievoorzitter Machiel de Graaf was ook beleidsmedewerker in de Tweede Kamer, al schijnt hij daar niet veel uitgevoerd te hebben. Senator Gabrielle Popken is zelfs persoonlijk medewerkster van de Grote Leider himself. En zoals al eerder werd geconstateerd zitten vier van de tien PVV-senatoren in de provinciale staten. Dezelfde provinciale staten die de Eerste Kamer kiezen. Natuurlijk komen dit soort dwarsverbanden ook bij andere politieke partijen wel voor. Senator Holdijk kreeg in 2011 nog een oorvijg van het weblog Publiekrecht & Politiek vanwege zijn dubbelmandaten. Maar bij de PVV spelen de dwarsverbanden wel in extremis, en uiteindelijk is iedere PVV-politicus terug te leiden naar Wilders. Een handeling jegens de PVV in de Senaat wordt daarmee voor Wilders een handeling jegens hem persoonlijk. Of die interpretatie onterecht of overdreven is, doet niet ter zake. Het is simpelweg zo.

Onwel

Al eerder heeft Wilders laten zien het doen en laten van Senaatsvoorzitters met argusogen te volgen. Begin 2011 speechte de toenmalige voorzitter Van der Linden tijdens de nieuwjaarsreceptie van de Koningin. Het werd een positief getoonzet verhaal met uiteraard de nodige lof voor Europa. De arme Van der Linden kreeg daarop een verbale tsunami van Wilders over zich uitgestort. Wilders: ‘Die man hield een toespraak over politieke integratie in Europa, milieu, duurzaamheid, culturele dit en dat… Vréselijk! Ik dacht dat ik ter plekke onwel werd. Als de PVV straks in de senaat zit, moeten we die man meteen wippen.’ Van der Linden keerde inderdaad niet terug op de voorzittersstoel. Dat lag natuurlijk niet alleen aan de PVV, maar ook aan het feit dat de VVD de grootste werd in de Eerste Kamer en het CDA ver terugviel. Dat een fractievoorzitter in de Tweede Kamer de voorzitter van de Senaat zo publiekelijk afdroogt, is echter bepaald geen erkend Haags gebruik. Waarom Geert Wilders dit doet, en of het terecht is, doet niet ter zake. Geert Wilders werkt nu eenmaal zo.

Kruisje

Wilders had echter aanvankelijk geen enkele reden om tegen de nieuwgekozen Fred de Graaf tekeer te gaan. De PVV zat immers in juni 2011, toen een nieuwe Eerste Kamer aantrad, in een gedoogcoalitie met VVD en CDA. Haar Eerste Kamerfractie zat er niet om wetsvoorstellen nog eens kritisch aan het gelijkheidsbeginsel of de ook voor moslims geldende godsdienstvrijheid te toetsen, maar om ‘zoveel mogelijk voorstellen uit het gedoogakkoord door de Eerste Kamer te loodsen,’ zoals de toenmalige fractievoorzitter Machiel de Graaf het uitdrukte. De bewering dat zo’n houding de Eerste Kamer feitelijk overbodig maakt, is terecht, maar mist relevantie. Geen regel van staatsrecht verbiedt Wilders en zijn getrouwen immers de Eerste Kamer op deze manier te gebruiken. De PVV-senatoren hielden zich koest en stemden netjes zoals hun grote leider had beschikt. Op die manier werd illegaal verblijf al een beetje strafbaar, al had Geert zijn persoonlijk medewerkster senator Popken op een brancard de vergaderzaal in moeten rijden om iedere twijfel over de aanwezigheid van een meerderheid voor deze maatregel weg te nemen. Voorzitter Fred de Graaf zat niemand van de PVV in de weg. Hij tetterde niet voortdurend over Europa, duurzaamheid en cultuur, maar zat gewoon kundig de vergaderingen voor.

Toen viel echter in april 2012 het eerste kabinet-Rutte. VVD en PVV sloegen elkaar om de oren over wie de stekker er nu uitgetrokken had in het Catshuis. Het was vrijwel direct duidelijk dat het gedoogexperiment niet meer zou worden herhaald. De PVV was tot het voeren van oppositie veroordeeld. En waarom zou Wilders zijn oppositie beperken tot de Kamer waarin hij zelf direct actief is als hij alle landelijke PVV-politici aan een touwtje heeft? Je hebt ook nog de Eerste Kamer en zelfs de Verenigde Vergadering. Die laatste wenste Wilders in te zetten om de goedkeuring van het ESM-verdrag te torpederen. Voorzitter van de Verenigde Vergadering is de voorzitter van de Eerste Kamer, dus Fred de Graaf. Die maakte gehakt van het verzoek. Een dag later kreeg Wilders al te horen dat de Verenigde Vergadering niet voor dit soort zaken bijeen kan komen. Het gaat niet om een geval in de Grondwet genoemd, en bovendien had de Tweede Kamer de relevante wetsvoorstellen al behandeld. Dat voor de benadering van Fred de Graaf veel te zeggen valt, doet niet ter zake. Geert Wilders was ‘not amused’. Nog voordat hij officieel van de afwijzing van zijn verzoek had gehoord, kwalificeerde hij deze als ‘een voorbeeld van de politieke elite die een parlementair recht dwarsboomt.’ Fred de Graaf kreeg in het notitieboekje van Geert Wilders een kruisje bij zijn naam.

Three strikes, you’re out

Niet veel later zat Fred de Graaf de PVV weer dwars. Ditmaal ‘gewoon’ in de Eerste Kamer, die volgens de gewone procedure over de goedkeuring van het ESM-verdrag ging oordelen. Nu ja, gewoon… De PVV-fractie meende voor het uiteenzetten van haar bezwaren 490 minuten spreektijd nodig te hebben. Die truc had de door Wilders geleide Tweede Kamerfractie al toegepast in een debat over de verhoging van het eigen risico in de zorg, dus het is niet moeilijk te raden wie achter de transplantatie van deze truc naar de Eerste Kamer zat. Fred de Graaf wenste echter niet akkoord te gaan met zoveel spreektijd en schermde onder meer met een ‘beslissing’ van het nogal schimmige College van Senioren. Of het handelen van Fred de Graaf nu correct was of niet, het doet er eigenlijk niet toe. Hoewel we dit keer niet een sappige quote van Wilders op tafel kunnen toveren, kunnen we ons wel voorstellen dat in het genoemde notitieboekje een tweede kruisje bij de naam van Fred de Graaf kwam te staan. En three strikes, you’re out.

Schaakmat

Die derde strike kwam dus na de zo vlekkeloos verlopen inhuldiging van de nieuwe Koning. ‘Betrokkenen’ meldden aan de Volkskrant dat Fred de Graaf Wilders uit de commissie van in- en uitgeleide had geweerd, de Volkskrant wijdde er een artikel aan en Fred de Graaf deed daarin een aantal eerlijke, maar onhandige uitspraken over wat er allemaal in zijn achterhoofd had meegespeeld. Daarmee zette hij zichzelf schaakmat, met als gevolg dat iedere tegenzet bij voorbaat kansloos was. Omdat De Graaf als voorzitter van de Verenigde Vergadering had gehandeld, kon Wilders zelf de aanval inzetten, al liet hij een deel van het werk opknappen door Marcel de Graaff, de opvolger in de Eerste Kamer van de inmiddels naar de Tweede Kamer vertrokken Machiel de Graaf. Zelfs als de beweerde partijdigheid van Fred de Graaf de gepercipieerde eerste zonde jegens Wilders was, was zijn positie waarschijnlijk niet te redden geweest. Maar het was niet de eerste zonde, althans niet in de ogen van Wilders zelf. Die schopte het stoeltje bij galg weg waarop Fred de Graaf nog maar met één teen rustte.

Grote vraag is natuurlijk waarom Wilders niet is uitgevallen tegen Anouchka van Miltenburg. Dat zij helemaal niets wist van de discussies over de samenstelling van de commissie van in- en uitgeleide, de commissie waarvan zij nota bene voorzitter was, gelooft geen mens. Wilders heeft kennelijk liever een zwakke, chantabele, aangeschoten Kamervoorzitter die hij kan laten bungelen. Het leek er van de week al even op dat Van Miltenburg er alles aan deed om de PVV te vriend te houden. Maar als Wilders al het handelen van de voorzitter van de andere Kamer al op een goudschaaltje weegt, dan mag Van Miltenburg ervan uitgaan dat a fortiori hetzelfde voor haar geldt. Dat moet wel tot ongelukken leiden. Bij iedere doortastende beslissing die Van Miltenburg neemt, loopt ze het risico op misbaar van Wilders. Maar als dat leidt tot een bange en besluiteloze voorzitter die op eieren loopt, loopt ze het risico dat andere fracties haar op den duur laten vallen. Je zou niet graag in haar schoenen staan.