Hardleers: kletskoek over Irakese vluchtelingen

,,En dan zou het toch te gek voor woorden zijn dat als de storm voorbij is, dat iemand dan zegt: ‘Ja maar, ik ga niet meer terug, ik blijf hier bij u in de huiskamer zitten’.’’ Dat klinkt als een heel redelijk standpunt van minister Leers. Maar is het dat ook?

,,Mensen moeten terug, er is geen keus’’

Gerd Leers wil graag dat Irakese asielzoekers vrijwillig terugkeren naar Irak, vertelde hij gisteren aan het NOS Journaal. Zo graag zelfs, dat hij zijn Irakese collega deze week als wortel een zak geld met 5,5 miljoen euro voorhield. Shafiq Duski wil, de Irakese minister van Migratie, wil zich wel inzetten voor vrijwillige terugkeer, maar werkt voorlopig niet mee aan gedwongen terugkeer. Er is te weinig werk, te weinig opvang en te veel onveiligheid. Terugkeer moet volgens hem gefaseerd gebeuren, omdat het in totaal om miljoenen mensen gaat. Irak kan dat zomaar niet aan. Overigens is er natuurlijk wel degelijk een keus, alleen maakt Leers die niet.

Leers spiegelt de zaken graag eenvoudig voor: ,,Laat ik het gewoon simpel houden. We hebben mensen opgevangen, in een tijd dat Saddam Hoessein veel mensen vervolgde. Toen hebben we steeds gezegd: ‘Als de situatie daar weer veilig is, moet u terug.’ Dus net als u thuis iemand opvangt die moet schuilen voor de regen of voor een enorme storm. En dan zou het toch te gek voor woorden zijn dat als de storm voorbij is, dat iemand zeg: ‘Ja maar, ik ga niet meer terug. Ik blijf hier bij u in de huiskamer zitten.’ Dat kan niet. Maar ze moeten terug, liefst vrijwillig, en als het niet anders kan op een alternatieve manier.’’

Versimpeling van de werkelijkheid

Leers suggereert dat de Irakese asielzoekers die nu in Nederland verblijven, uitsluitend vluchtten vanwege Saddam Hoessein. En dan is de conclusie logisch: Saddam is weg is en dus kunnen zij terug. Dat strookt echter niet geheel met de werkelijkheid. Zo kwam er na de Golfoorlog van 1991 een grote stroom vluchtelingen op gang, mede omdat er in de nasleep van die oorlog grote opstanden ontstonden in het Koerdische noorden en het shi’itische zuiden. Ook de sancties die aan Irak werden opgelegd vanwege het onvoldoende meewerken aan nucleaire inspecties, hadden repercussies voor de bevolking. In 2003 viel de VS Irak binnen en verdween Saddam Hoessein van het toneel. In de jaren die volgden steeg het geweld explosief. Zo erg dat in 2006 het aantal vluchtelingen in één jaar vervijfvoudigde. Eind december vorig jaar verlieten de Amerikaanse troepen Irak en sindsdien is er weer sprake van een toename van geweld. Volgens UNHCR sloegen alleen al in januari en februari van dit jaar bijna 24 duizend Irakezen op de vlucht.

Is het inderdaad veilig in Irak?

Volgens de Nederlandse overheid wel, reden om eind 2008 het categoriale beschermingsbeleid voor Irak af te schaffen. Een besluit waar UNHCR, Amnesty Internationaal en Human Rights Watch destijds veel bezwaar tegen maakten. Deze week nog stelde Vluchtelingenwerk Nederland, zich baserend op de UNHCR-guidelines, dat zes regio’s in Irak nog steeds niet veilig zijn en asielzoekers daarom niet teruggestuurd kunnen worden naar deze gebieden. In Irak vallen elke maand nog steeds 300 tot 400 burgerslachtoffers.

Dat het lang niet overal in Irak veilig is, blijkt ook uit het meest recente ambtsbericht over Irak, pas een half jaar oud. Dat stelt dat de veiligheid sterk varieert per gebied. Bovendien: ,,Er was echter een zorgwekkende trend waar te nemen ten aanzien van gericht geweld tegen bepaalde doel- en beroepsgroepen’’. Met name in Zuid- en Centraal Irak was sprake van ,,etnisch en/of religieus gemotiveerd geweld, politiek geweld en zware criminaliteit. Het geweld kwam voor in de vorm van bomaanslagen, schiet- en steekpartijen, ontvoeringen, intimidatie en andere mensenrechtenschendingen. Over het algemeen kan worden gesteld dat het geweld multidimensionaal (etnisch, religieus, politiek, crimineel) en soms willekeurig is.’’

Het ambtsbericht rapporteert ook arrestaties zonder gerechtelijk bevel, detentie zonder formele aanklacht of voorgeleiding aan een rechter, incommunicado-detentie, voortdurende detentie ondanks een gerechtelijk bevel tot vrijlating. Ook waren er berichten over geheime detentiecentra en over mishandeling en marteling door veiligheidsorganisaties en gewapende illegale groepen. Niet alleen in Zuid- en Centraal Irak, maar ook in het Koerdische gebied.

Dat ambtsbericht dateert uit december 2011, voordat de Amerikaanse troepen Irak verlieten dus. De vraag is of het er sindsdien beter op geworden is. Niet volgens de VN-waarnemersmissie UNAMI in ieder geval. En evenmin volgens Groot-Brittannië, want dat stelt in haar reisadvies:,,We advise against all but essential travel to the whole of Iraq, except to the Kurdistan Region, where there are no restrictions. There is a high threat of terrorism. This includes violence and kidnapping targeting foreign nationals, including individuals of non-Western appearance.’’ Ons eigen ministerie van Buitenlandse Zaken ontraadt alle niet-essentiële reizen en stelt dat er in Irak terroristische en extremistische organisaties actief zijn en er nog steeds bomaanslagen plaatsvinden. De berichtgeving van de laatste maanden laat een toename zien van sektarische spanningen en geweld. Zou het dan voor Irakezen die terugkeren wél veilig zijn?

Als de storm is gaan liggen kun je naar huis, toch?

Kunnen we de jarenlange dictatuur, de oorlog en het geweld in Irak gelijkstellen aan een regenbui of een storm die overwaait? En wat als die storm het huis van je gast verwoest heeft? Zet je hem dan op straat?

Eind vorig jaar waren er binnen Irak 1,3 miljoen mensen ontheemd. Velen van hen leven volgens UNHCR, dat deze week haar jaarrapport 2011 publiceerde, onder erbarmelijke omstandigheden. De meesten van hen kunnen niet terugkeren naar de regio waar ze vandaan komen. Het is daar nog steeds onveilig, hun huizen zijn verwoest, er is geen werk en mensen hebben geen toegang tot basisvoorzieningen als elektriciteit, water en onderwijs.

Wat niet echt helpt is dat het Irak-budget van UNHCR drastisch gedaald is de afgelopen jaren, terwijl UNHCR de organisatie bij uitstek is om de terugkeer en reïntegratie van vluchtelingen te ondersteunen. Vorig jaar bijvoorbeeld was nog niet eens de helft van de benodigde fondsen beschikbaar. Beter wordt het niet, in 2013 daalt het budget nog verder.

Als ontheemden binnen Irak niet kunnen terugkeren, zouden vluchtelingen die uit het buitenland terugkomen dan wél een dak boven hun hoofd hebben?

Waarom focussen we alleen op Irakezen in Europa?

In het interview met de NOS zegt Leers: ,,We begrijpen dat het moeilijk is voor de Iraqi’s om zoveel mensen uit Europa terug te krijgen.’’ Gelet op de werkelijkheid is de vraag of Leers dat werkelijk begrijpt. Eind 2011 waren er volgens UNHCR, naast de al genoemde 1,3 miljoen ontheemden ook nog steeds ruim 1,4 miljoen Irakese vluchtelingen in het buitenland. Daarvan verblijven er ruim 18 duizend in Nederland. De meesten worden echter opgevangen in de regio. Syrië, dat zelf kampt met een toename van geweld, vangt 750 duizend Irakezen op. Jordanië, waar ook al een paar miljoen Palestijnen onderdak vinden, 455 duizend. Iran herbergt bijna 46 duizend Irakezen, naast 1 miljoen Afghanen.

De meeste vluchtelingen worden dus in Irak´s buurlanden opgevangen. Zij dragen dus ook de bijbehorende lasten voor basisvoorzieningen als huisvesting, medische zorg en onderwijs. Is het dan niet redelijk om eerst alles in het werk te stellen om de druk op de buurlanden te verlichten voordat wij zelf bij de Irakese overheid aankloppen?

‘Wij kunnen al die mensen niet opvangen’

Volgens sommigen is Nederland al overbevolkt. Bovendien is er nu een economische crisis. Zij stellen dat je daarom niet van ons kunt verwachten dat wij al die mensen maar blijven opvangen. Ik vind dat persoonlijk een schaamteloos argument, want kennelijk verwachten we het wel van landen die een veel groter vluchtelingenprobleem hebben en waar het vaak veel minder goed gaat als in ons eigen land.

Van de 11 miljoen vluchtelingen wereldwijd vangt Europa er 1,9 miljoen op en Nederland 87 duizend. Maar een land als Pakistan vangt in zijn eentje 1,7 miljoen vluchtelingen op. Vier van de vijf vluchtelingen worden in de regio opgevangen.

Nederland is nog steeds een van de rijkste landen ter wereld, maar het zijn de arme landen die de klappen opvangen. De top-20 van landen die, afgezet tegen het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking, de meeste vluchtelingen opvangen, bestaat geheel uit ontwikkelingslanden. Daaronder ook de 12 armste landen ter wereld. Nederland heeft dus niet bepaald te klagen. Dat geldt ook voor twee andere maatstaven die vaak gehanteerd worden: het aantal vluchtelingen per duizend inwoners en het aantal vluchtelingen per vierkante kilometer. Bij geen van die maatstaven scoort Nederland uitzonderlijk hoog.

Vluchtelingen ruimhartig opvangen

Vluchtelingenwerk Nederland hield deze week een pleidooi om te kiezen voor humaniteit, niet voor valse urgentie. Een peiling die zij twee jaar geleden liet uitvoeren, liet zien dat meer dan 60 procent van de bevolking vindt dat Nederland vluchtelingen ruimhartig moet opvangen. Ter gelegenheid van Wereldvluchtelingendag presenteerde zij deze week de resultaten van een nieuwe peiling. Die laat zien dat drie op de vijf Nederlanders (57 procent) vindt dat de gastvrijheid voor vluchtelingen verslechterd is onder het gedoogkabinet. 41 procent van de Nederlandse bevolking zou – in het huidige politieke klimaat en met het huidige asiel- en integratiebeleid – niet naar Nederland vluchten als zij in de schoenen van een vluchteling zouden staan. Als we zouden besluiten de Irakese vluchtelingen voorlopig ruimhartig te blijven opvangen, kopen we daarmee tijd voor de wederopbouw van Irak. Dan kunnen er huizen worden gebouwd en kan de economie groeien. Mensen hebben daardoor een dak boven hun hoofd en kunnen in hun eigen bestaan voorzien. We zouden er bovendien in het kader van internationale solidariteit de buurlanden mee ontlasten, die vaak met veel grotere problemen kampen dan wij.

Foto cc Vluchtelingenwerk