ANALYSE - Sinds de dreun voor GroenLinks buitelen de veronderstelde oorzaken van het verlies over elkaar heen. Een vermeende ‘nieuwe’ en ‘rechtse’ koers onder Femke Halsema wordt genoemd. Maar die koers past naadloos in de oude traditie, schrijft Noortje Thijssen, medewerker van Bureau De Helling (het wetenschappelijk bureau van GroenLinks).
‘Focus, focus, focus. Herhaling, herhaling, herhaling. Bereik, bereik, bereik’. Dat was het mantra waarmee Jesse Klaver, campagneleider van GroenLinks, zijn partijgenoten hoopte te bezielen de afgelopen maanden. Ondanks deze inzet waren er relatief weinig kiezers te verleiden tot een stem op het enige groene én sociale alternatief. Zo’n tegenslag vraagt om reflectie. In het publieke debat zijn al veel beschouwingen en analyses verschenen. De één herleidt het verlies tot ‘Kunduz’, een ander gooit het op ‘het gedoe’ en een derde wijt de dreun aan de ‘strategische stemmer’. Aan Andree van Es de taak om alle mogelijke oorzaken op een rijtje te zetten en op evidentie te sorteren.
Binnen de vele bespiegelingen voeren verschillende commentatoren de ‘koerswijziging Halsema’ op als begin van de electorale afrekening. Daarbij verwijzen zij dikwijls naar de nota ‘Vrijheid Eerlijk Delen’ die Femke Halsema en Ineke van Gent in 2005 schreven. In de kritische betogen klinken twee aannames door over deze periode. De eerste is dat GroenLinks destijds een nieuwe weg insloeg. De tweede is dat die nieuwe weg ‘rechts’ was of in ieder geval niet meer ‘links’. Zo vindt Laurens Buijs het ‘niet verwonderlijk dat de associatie met rechtse politiek gemaakt wordt’. Volgens Hans Sietsma heeft GroenLinks zich sindsdien ‘ongelooflijk kwetsbaar gemaakt’. Voor Hans Feddema is de sociale koers ‘niet helder’. En Brechtje Paardekooper vraagt zich hardop af of ‘we ons verhaal op sociale zekerheid niet nog eens goed moeten overdenken?’
Verlengstuk van vrijzinnig verleden
De zogenoemde ‘koers Halsema’ betekende geen wijziging van de bestaande uitgangspunten van GroenLinks. In een artikel in De Helling uit 2004 benadrukt Halsema dat de omarming van het begrip ‘links liberaal’ (later ook wel ‘vrijzinnig’ genoemd) niet was bedoeld om nieuwe ideologische veren op te prikken. ‘Wel zoek ik, nadrukkelijker dan de afgelopen jaren is gebeurd, aansluiting bij het GroenLinks-gedachtegoed van vrijzinnigheid, anarchisme en emancipatie’1. Dit project was misschien nieuw voor socialistisch en sociaaldemocratisch Nederland, maar het was niet nieuw voor een partij die haar bestaansrecht ontleent aan de op bevrijding gerichte bewegingen van meer dan veertig jaar geleden.
Volgens Halsema maakten ‘de veranderende omstandigheden’ dit accent noodzakelijk. De wens om aansluiting te blijven vinden met de wereld om ons heen, past bij de wijze waarop GroenLinks al sinds haar oprichting opereert. In het beginselprogramma uit 1992 (pdf) staat onder het kopje ‘Strategie’ dat de partij moet denken en handelen vanuit het besef dat de samenleving niet ‘statisch’ is en ‘log’, maar ‘voortdurend in beweging is’. De uitdaging voor GroenLinks is dus om antwoorden te formuleren op de veranderende samenleving. Politici die vasthouden aan het bestaande en behoud beloven, bedrijven illusiepolitiek. De politiek is immers niet bij machte om de samenleving naar believen te kunnen kneden. Processen van modernisering zijn daar simpelweg te krachtig voor. Wel kunnen politieke en economische invloeden deze trends (proberen) af te remmen of te versnellen2.
De veranderende omstandigheden waar Halsema op doelt, zijn allemaal onder de noemer van modernisering te scharen. Langetermijntrends zoals individualisering, globalisering, flexibilisering, vergrijzing, migratie en technologische innovatie hebben het dagelijks leven van mensen onherroepelijk veranderd. Al deze ontwikkelingen brachten kansen, vrijheid en vooruitgang met zich mee. Maar ook deze medaille kent een andere, minder mooie kant. Zo vergrootte globalisering de ongelijkheid tussen economische winnaars en verliezers, verbreedde vergrijzing de kloof tussen jong en oud, en ging migratie hand in hand met een scheidslijn tussen allochtonen en autochtonen. De logische opdracht aan GroenLinks was om in te spelen op de moderne tijd en zich solidair te tonen met de nieuwe outsiders, de jongerengeneratie en migranten. Dat vraagt om een ander accent, want – zo sprak Jolande Sap op het meest recente partijcongres – ‘als we blijven doen wat we deden, dan krijgen we minder dan we hadden’.
Sociaal en rechtvaardig
De duivel zit in de details. Commentatoren die stellen dat de ‘koers Halsema’ niet sociaal is, verwijzen naar de concrete standpunten in het partijprogramma. Om te kunnen bepalen of de nieuwe invulling van het solidariteitsvraagstuk nog wel links is, is het dus raadzaam om naar specifieke voorstellen te kijken. Bij de uitwerking van de achttien voorstellen in ‘Vrijheid Eerlijk Delen‘ (pdf) waren de volgende principes leidend: 1) de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten, 2) werk hebben is zeer belangrijk en 3) mensen leven niet alleen om te werken. Deze drie principes sluiten naadloos aan bij de uitgangspunten van traditionele linkse politiek: eerlijk delen (sterke schouders), participatie en emancipatie (werk) en zeggenschap en autonomie (ontspannen samenleven). Het fundament van de nota is dus te beschouwen als een eigentijdse vertaling van de kernwaarden uit de jaren zestig en zeventig.
De voorstellen uit de nota zijn de afgelopen jaren met grote steun van de leden opgenomen in de verkiezingsprogramma’s van 2006, 2010 en 2012. De discussie over het sociale gehalte van de koers laait om de zoveel tijd op doordat een minderheid van critici zich is blijven verzetten tegen deze paragrafen. Zij hekelen met name de voorstellen die betrekking hebben op de rechten van werkenden. In het bijzonder zijn dat het ontslagrecht en de werkloosheidsuitkering (WW). Daaraan morrelen zou asociaal en onrechtvaardig zijn. Maar is het eigenlijk wel rechtvaardig dat met het huidige ontslagrecht de werkgever bepaalt of de gedupeerde werknemer wel of geen ontslagvergoeding krijgt (respectievelijk de route via de kantonrechter of het UWV)? En is het werkelijk sociaal om mensen voor lange tijd afhankelijk te houden in een veel te karige uitkering? Bovendien beschermen deze arrangementen alleen de mensen met een vast contract. Werklozen, herintreders, gedeeltelijke arbeidsongeschikten, flexwerkers, zelfstandig ondernemers en jongeren trekken aan het kortste eind. Links Nederland moet juist nadenken over maatregelen waarmee deze outsiders eerlijkere kansen krijgen.
Ook Sap zoekt naar linkse alternatieven als een veranderende politiek-maatschappelijke context daarom vraagt. Dat werd onder meer zichtbaar met het Lenteakkoord. Wie de uitingen van daadkracht als een koerswijziging beschouwt, raad ik aan het Beginselprogramma van twintig jaar geleden terug te lezen. De penvoerders schreven toen al dat ‘GroenLinks geen zuivere getuigenispartij wil zijn die telkens weer aan de zijlijn haar eigen grote gelijk verkondigt’, maar zij moet door samen te werken ‘haar Groene en Linkse doelstellingen langs bestuurlijke weg realiseren’. Het Lenteakkoord vertoonde natuurlijk grote verschillen met het eigen programma, maar dankzij GroenLinks is Nederland talloze rechtse bezuinigingen bespaard gebleven. Of dat links is? Vraag dat maar aan een kind dat speciale aandacht nodig heeft in de klas of aan zorgbehoevenden met een PGB. En zelfs de missie in Kunduz is vanuit de emancipatie- en de (internationale) solidariteitsgedachte te begrijpen. Vraag dat maar aan het schoolgaande meisje of de man wiens geld niet meer door corrupte agenten afhandig wordt gemaakt.
Focus, herhaling en bereik
De koers van Halsema en Sap is niet fundamenteel anders dan de lijnen die hun voorgangers uitzetten. Het kompas is al helemaal niet naar rechts gaan wijzen. Noem het eerder ‘Modern Links’. Deze unieke positie in het politieke landschap moet GroenLinks zelfverzekerd opeisen en met trots uitdragen. Zolang er twijfel over de koers bestaat, moeten we de boer op met onze idealen en bijbehorend programma, zowel binnen als buiten de partij. Daarmee moeten we doorgaan totdat iedereen ons verhaal begrijpt en meer mensen het onderschrijven. Met andere woorden: Focus, focus, focus! Herhaling, herhaling, herhaling! Bereik, bereik, bereik!
Reacties (26)
Groenlinks zie ik als een clubje warhoofden.
Of de Kunduz medeplichtigheid aan de VS poging tot bezetting van Afghanistan velen de ogen geopend heeft weet ik niet, D66 bestaat helaas nog.
Maar ik acht het verheugend dat er een grote kans is dat warhoofderigheid eindelijk wordt onderkend.
Wilders is ook op z’n retour, ik zag net de Australische minister, die over visa gaat, Wilders betitelen als provocateur.
Rosenthal kan weer eens een protest indienen.
Kortom: de liberalen hebben het voor het zeggen in de wereld en het heeft geen zin om hier tegenin te gaan, dus gaan we maar met de stroom mee in de hoop de scherpe kantjes er nog een beetje af te halen.
Tja, er valt wat voor te zeggen maar het is niet mijn koers.
Leuk stuk. Alleen schreef ik de door jou geciteerde zin “we ons verhaal op sociale zekerheid niet nog eens goed moeten overdenken?” niet naar aanleiding van de koerswijziging van Halsema. Zoals jij het opschrijft is het uit zijn verband gerukt. Zoals je weet heb ik altijd achter de koers van Femke Halsema gestaan. Dat heb ik ook altijd (tot vervelens toe, zou ik bijna zeggen) uitgedragen.
De opmerking maakte ik naar aanleiding van het feit dat GL zich middels het Lente-akkoord associeerde met inkrimping van het ontslagrecht, terwijl in het akkoord het uitstekende uitgangspunt in VED, dat meer zou worden ingezet op scholing, veronachtzaamd werd.
Daarbij komt dat het sociale profiel van GroenLinks wat weggezakt is. Zo zou de partij zich bijvoorbeeld wel eens druk mogen maken over een verschijnsel dat de vakbonden, gefocust als ze zijn op het om zeep helpen van hun eigen organisatie door middel van machtsspelletjes en eenzijdige belangenbehartiging, laten liggen. En dan doel ik op de grote aantallen midden- en lageropgeleiden die tegenwoordig hun arbeidsvoorwaarden en salaris snel zien verslechteren doordat hun bedrijf ‘failliet gaat’ en wordt ‘overgenomen’ door een ander bedrijf, waarbij mensen eerst collectief ontslagen worden en vervolgens weer in dienst kunnen komen tegen x % lager loon. Ik noem maar wat.
Modern Links
New Labour. ‘Nuff said.
Overigens, wou je zeggen dat de deceptie geheel te wijten is aan het feit dat leden onvoldoende enthousiast de koers hebben uitgedragen? De eindconclusie:
“Zolang er twijfel over de koers bestaat, moeten we de boer op met onze idealen en bijbehorend programma, zowel binnen als buiten de partij. Daarmee moeten we doorgaan totdat iedereen ons verhaal begrijpt en meer mensen het onderschrijven.”,
die is, sorry hoor, ronduit autistisch.
GroenLinks wil niet louter een getuigenispartij zijn en aansluiten bij wat er leeft/speelt. Dat is een eufemisme, verhullend taalgebruik voor aanhaken bij de mainstream: bij het neo-liberalisme en het tegendeel van vrijzinnigheid. Als je gaat voor: If you can’t beat them, join them, verloochen je jezelf, dat is de consequentie. De Kunduzmissie daarbij duiden als iets wat de emancipatie bevordert van Afghanen en meisjes/vrouwen in het bijzonder is daarvan een triest gevolg en moreel dieptepunt waar je je diep voor moet schamen. Het wetenschappelijke bureau van GroenLinks is door dit soort uitingen verworden tot een Politbureau; juist het tegendeel van wat men beoogt en GroenLinks staat daardoor helemaal aan de zijlijn, juist daar waar men niet wil staan.
Rutte lacht zich dood.
Ik heb ondertussen een aantal GL stemmers die ik ken gesproken. De een is naar de PvdA gedwarreld, de andere naar D66, en zelfs de verstokte GL aanhangers (mijn moeder die wij thuis liefkozend ‘ons groene geweten’ noemen) hebben ernstige twijfels. Ik zou als ik GL was toch eens bij mezelf te rade gaan en dit niet allemaal op de PvdA afschuiven. Als je een programma hebt dat afwijkt van mainstream politiek zet dan in op de oppositie.
Noortje, je gaat uit van toegenomen individualisering als onstuitbare maatschappelijke trend. Dag moge zo zijn geweest in de economisch rijke jaren, maar was die voor de meest recente verkoezingen nog steeds het juiste uitgangspunt of neemt de lotverbondenheid toe in tijden van crisis. Op dat punt had een wat linkser / socialer programma in 2012 mogelijk beter gepast.
categorie “als iedereen in de sloot springt doen wij dat ook” (Maar dan in een Amsterdamse grachtengordel gracht…)
Vanwaar deze apologie?
Alleen bij GroenLinks kan het zo zijn dat de campagneleider en lijstrekker die samen verantwoordelijk zijn voor een verlies van 60% van de zetels rustig op hun comfortabele kamerzetel blijven zitten.
Het is niet de taak van een volksvertegenwoordiger de achterban uit te leggen waarom je doet wat die niet wil.
Het is de taak van een volksvertegenwoordiger die anderen uit te leggen wat je achterban wil.
Als je het niet eens bent met je achterban, zit je bij de verkeerde partij.
Het meest urgente probleem voor GL in twee woorden: Jolande Sap.
Zelfs dat durf je niet aan te pakken. Je noemt jezelf progressief, maar je praat uitsluitend conservatief.
@exGL: Sorry? Volgens mij is het nog altijd zo dat een échte politieke partij standpunten inneemt, en dat het dan bekijkt hoeveel mensen het daarmee eens zijn.
Die mensen mogen de partij op het matje roepen als die de bloftes niet nakomt.
Een partij hoeft helemaal niet te doen wat de achterban wil.
@Joost: Volgens mij verwar je nu achterban met electoraat. In zoverre als de achterban stemgerechtigd is bij de ALV is de partij weldegelijk gebonden aan hun wensen.
@ Joost:
Juist. Daarom is GL haar achterban ook kwijt.
Gij zijt verexcuseerd.
@14: De leden zíjn de partij. Achterban is in mijn ogen het electoraat.
OT: Jullie caching is kapot. Ik moet na klikken op de laatste reacties nogmaals het pagina verversen om de nieuwste reacties te zien.
Oplossing voor de problemen van GroenLinks: opheffen en fuseren met de PvdA. Dan kan Samsom nog premier worden ook :D
http://www.vn.nl/Archief/Politiek/Artikel-Politiek/Sap-dreigde-met-aftreden-rond-Kunduzmissie.htm
VN trekt de stoute pantoffels aan.
@18: GL past beter bij D66 denk ik. Voor de PvdA zijn ze gewoon te rechts tegenwoordig (ongeacht wat bepaalde apologeten roepen).
@20 Okee, daar dit wat in. Het zijn waarschijnlijk ook de linksere GroenLinks-stemmers die de partij de rug hebben toegekeerd, dus electoraal gezien is dat ook handiger.
Die politietrainingsmissie die Sap met gevaar voor eigen carrière mogelijk heeft gemaakt, hoe gaat het daarmee? Veel politiemensen succesvol opgeleid al?
http://www.parool.nl/parool/nl/3587/POLITIEK-BINNENLAND/article/detail/3325454/2012/10/02/GroenLinks-prominenten-overweeg-fusie-met-PvdA.dhtml?utm_source=RSSReader&utm_medium=RSS
En wat dan? Lijkt me geen goed idee. PvdA vertegenwoordigt een conservatief burgerlijke regentenpartij, met een klein linksig sausje. Dan zeg je als ‘GL prominent’ dat je eigen partij geen echte taak meer heeft, zoals dat altijd was en helaas minder geworden met de horzel-functie en de keuken van alternatieve en groene ideeën.
Een beter idee lijkt me is de partijnaam te veranderen, en het deel ‘links’ weg te halen. Gewoon net zoals in Duitsland de ‘Groenen’. Een andere optie is samengaan met de dierenpartij.
GL heeft geleidelijk een zo breed mogelijk palet aan standpunten over van alles en nog wat opgesteld en zich daarbij op punten willen onderscheiden van PvdA, SP e/o D’66 en is daardoor teveel afgedwaald van haar beginselprogramma en de core business groen daardoor ondergesneeuwd naar wij dachten.
*naar lucht hapt*
Okee. Dus een partij die is ontstaan uit een fusie van christelijke socialisten, pacifisten en communisten…
(1) steunt inmiddels politiemissies die tot doel hebben een (door de imperialistische bezettingsmogendheden geïnstalleerd) marionettenregime de air van legitimiteit te verschaffen, en
(2) draagt inmiddels een uitgesproken liberaal-economische visie op de maatschappij uit (en bepleit daarbij zelfs meer flexibilisering van de arbeidsmarkt).
En nu wil een medewerkster van het wetenschappelijk bureau van die partij ons ook nog eens doen geloven dat er géén koerswijziging heeft plaatsgevonden
Het is een beetje alsof je een beweging van Trotskyisten en pacifisten hebt die zich in twintig jaar tijd bekeren tot Adam Smith en de NAVO, en dan roepen dat ze nog altijd voor dezelfde idealen staan.
Weinig geloofwaardig, als je het mij vraagt.
Partijtop gelooft niet meer in Sap – ‘positie onhoudbaar’
De top van GroenLinks heeft geen vertrouwen meer in het leiderschap van Jolande Sap. Zowel de partijtop als de rest van de Tweede Kamerfractie vindt haar positie onhoudbaar, zeggen bronnen hoog in de partij tegen NRC Handelsblad.