ANALYSE - De Tweede Kamer en kabinetsleden discussiëren sinds 2015 over strafbaarstelling van ecocide als vijfde internationale misdaad tegen de vrede. Het kabinet voelt er weinig voor, maar de steun in de Kamer groeide. Nieuwe aanleidingen voor moties blijven zich de komende tijd aandienen.
De Partij voor de Dieren schrijft in hun concept-verkiezingsprogramma, net als in 2017, dat ecocide strafbaar moet worden:
Het Internationaal Strafhof krijgt de mogelijkheid om bedrijven of landen die zich schuldig maken aan ecocide te vervolgen. Ecocide is een misdaad waarbij ecosystemen verloren gaan door nalatigheid, beschadiging of vernietiging.
Elk land dat het Internationaal Strafhof erkent kan een verzoek indienen om een nieuwe internationale misdaad tegen de vrede, zoals ecocide, toe te voegen aan het Statuut van Rome, naast genocide, agressie, foltering en misdaden tegen de menselijkheid. Plegers van ecocide kunnen dan voor het Internationaal Strafhof gebracht worden. Ecocide is op dit moment alleen strafbaar in de context van oorlogsmisdaden.
GroenLinks, BIJ1, de SP en DENK hinten in hun concept-verkiezingsprogramma’s naar de aanpak van ecocide, hoewel niet altijd duidelijk is of ze doelen op internationale (straf)wetgeving (zie eindnoot).
Maakt een voorstel om ecocide strafbaar te stellen kans in de Tweede Kamer? Ik zocht in de Kamerstukken en zette de debatten over ecocide in de Tweede Kamer op een rij.
Eerste motie in 2015
Vooral dankzij de PvdD wordt ecocide sinds 2015 zo nu en dan in de Tweede Kamer besproken. PvdD-kamerlid Frank Wassenberg pleitte in november van dat jaar in zijn maidenspeech voor het toevoegen van ecocide als vijfde internationaal misdaad dat voor het Internationaal Strafhof gebracht kan worden. Wassenberg hield zijn pleidooi in de context van het begrotingsdebat van Buitenlandse Zaken, waar het onderwerp ecocide relevant is vanwege de gevolgen van de huidige economie en handel voor natuur, klimaat en mensenrechten.
Toenmalig minister Koenders (BuZa) antwoordde dat toevoeging van ecocide “nu niet aan de orde [is]” en dat het kabinet op andere manieren de massale vernietiging en beschadiging van ecosystemen wil aanpakken,
bijvoorbeeld door het maken van internationale afspraken over het duurzaam gebruik van de aarde en het bevorderen van maatschappelijk verantwoord ondernemen door bedrijven.
Wassenberg diende toen ook een motie in, waarin het kabinet werd verzocht zich in te zetten voor toevoeging van ecocide als internationale misdaad, maar slechts 7 Kamerleden stemden voor (PvdD, GroenLinks en 50PLUS).
Ecocide en klimaatverandering
In de jaren erna zet vooral TK-lid Lammert van Raan (ook PvdD) zich in voor strafbaarstelling van ecocide. Naar aanleiding van het voornemen van Trump om uit het Parijsakkoord te stappen, in 2017, dienden PvdD en SP samen een motie in met het verzoek aan de regering te onderzoeken hoe zij kan bijdragen aan het toevoegen van ecocide aan het Statuut van Rome. Hier werd ecocide dus in verband gebracht met klimaatverandering. Toenmalig staatssecretaris Dijksma (Infrastructuur en Milieu) ontraadde de motie:
Klimaatverandering is een complexe opgave waar een breed pakket aan instrumenten voor nodig is. Als er wetteloze vervuiling plaatsvindt, moeten we dat absoluut straffen, maar gebruik van fossiele energie is diepgeworteld in de economie en de samenleving. Daar moeten we inderdaad vanaf, maar dat kun je niet via het strafrecht bewerkstelligen. Dat gaat op een andere wijze.
De motie werd niet in stemming gebracht.
Groeiende steun in de Kamer
Tijdens het eerste begrotingsdebat met minister van EZ en Klimaat Eric Wiebes, in december 2017, vroeg Van Raan of de minister van plan was te gaan helpen met de strijd voor internationale wetgeving voor ecocide, maar daarop kwam geen antwoord. Van Raan herhaalde zijn vraag het jaar erop. De minister antwoordde in dezelfde lijn als minister Koenders en staatssecretaris Dijksma voor hem: klimaatverandering kan niet via het strafrecht worden bewerkstelligd en het kabinet kijkt naar andere manieren zoals internationale afspraken en maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Desalniettemin diende Van Raan een motie in met verzoek aan de regering om zich in internationaal verband in te zetten voor strafbaarstelling van ecocide. Ten opzichte van 2015 was er in 2018 aanzienlijk meer steun voor in de Tweede Kamer: naast PvdD, GroenLinks, SP en 50PLUS stemden nu ook PvdA en DENK voor – in totaal 49 stemmen, en dus werd de motie verworpen.
Het jaar erop, in november 2019, weer tijdens het begrotingsdebat over EZ en Klimaat, verzocht Van Raan de minister om onderzoek te doen naar het begrip ecocide. Minister Wiebes antwoordde dat “het nodige bekend [is]” over het begrip en herhaalde zijn eerdere standpunt dat “de internationale klimaatonderhandelingen echter niet gericht [zijn] op het strafbaar stellen van milieuonvriendelijk gedrag maar juist gericht op nationale bijdragen voor de oplossing van het vraagstuk.” De motie werd met een nipte meerderheid (77-73) verworpen.
Internationaal draagvlak groeit
Sindsdien is internationaal de steun voor strafbaarstelling van ecocide in een stroomversnelling gekomen: in december 2019 riepen de eilandengroepen Vanuata en de Malediven tijdens een vergadering van het Internationaal Strafrecht op tot strafbaarstelling van ecocide. Omdat door klimaatverandering de zeespiegel stijgt, is deze kwestie voor hen letterlijk van levensbelang.
Afgelopen juni sprak in Frankrijk ook Macron zijn steun uit voor het strafbaar maken van ecocide als internationale misdaad tegen de vrede – dit ook in de context van klimaatverandering.
Naar deze ontwikkelingen verwees de PvdD toen afgelopen september de TK-commissie Buitenlandse Zaken vergaderde over de inzet van Nederland op de 75e Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (gehouden in september 2020). Op de vraag van de PvdD of Nederland zich ook ging inzetten voor ecocide antwoordde het kabinet echter dat er “op dit moment onvoldoende draagvlak” is, zowel internationaal als in de Tweede Kamer.
Nieuwe gelegenheden voor moties
Het standpunt van het kabinet over ecocide – dat strafrecht niet het aangewezen middel is – lijkt onveranderd sinds 2015. Maar de steun in de Kamer nam aanzienlijk toe tussen 2015 en 2018.
Met het opstellen van klimaatbeleid en het aanstellen van een klimaatminister in 2017 lijkt er bovendien een meer vruchtbare context te zijn om over ecocide te spreken: klimaatverandering. In het licht van klimaatverandering is er meer aandacht gekomen voor bedrijven die schade aan milieu, natuur en ecosystemen aanrichten en het kan niet anders dan dat het begrip ecocide – mede door de inzet van de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer – bekender is geworden onder Kamerleden.
Meer recent heeft de Belgische regering ook besloten zich in te zetten voor erkenning van nationale en internationale strafbaarstelling van ecocide en staat het op de agenda van de Zweedse Tweede Kamer. Op verzoek van Zweedse parlementariërs en in opdracht van de burgerbeweging Stop Ecocide doet een internationaal team van juristen onderzoek naar een duidelijke en juridisch houdbare definitie van ecocide zodat een goed voorstel kan worden ingebracht bij het Internationaal Strafhof.
Er zijn de komende tijd dus voldoende nieuwe aanleidingen voor Tweede Kamerleden om bij het kabinet aan te dringen op steun voor strafbaarstelling van ecocide.
—
Eindnoot: voorstellen in verkiezingsprogramma’s die hinten op de aanpak van ecocide.
GroenLinks: in 2017 stond bestraffing van ecocide in het verkiezingsprogramma, in het nieuwe concept-verkiezingsprogramma lezen we in het hoofdstuk over internationale solidariteit: “Nederlandse bedrijven die zich in het buitenland schuldig maken aan ontbossing, vervuiling, aantasting van biodiversiteit en schendingen van mensenrechten pakken we hard aan.”
BIJ1: in het verkiezingsprogramma staat onder het kopje ‘Klimaatrechtvaardigheid’: “Bedrijven [die] verantwoordelijk [zijn] voor het aanrichten van klimaatschade en humanitaire rampen, worden verantwoordelijk gehouden voor misdaden tegen mens en natuur.” BIJ1 liet via Twitter weten het plan van de PvdD te zullen steunen.
SP: in het concept-verkiezingsprogramma staat: “Bedrijven in ons land, en ook de hoofdkantoren van buitenlandse bedrijven, beboeten we als sprake is van misstanden die zijzelf of toeleveranciers elders in de wereld veroorzaken. Internationaal maken wij ons hard voor wetten en regels om uitbuiting, vervuiling en corruptie door multinationals aan te pakken.”
Denk: in het verkiezingsprogramma staat: “DENK is vóór het aansprakelijk stellen van multinationals en hun partners die in het buitenland het milieu beschadigen.”
Reacties (9)
Het lijkt me zelf beter om ecocide te beperken tot oorlogsmisdaden, de tactiek van de verschroeide aarde.
Ecocide in de context van klimaatverandering lijkt me persoonlijk onwenselijk, kijk naar Shell, die zit ook maar op verzoek van landen te boren, en op verzoek van veelal de consument het eindproduct te verkopen.
@1: Dus zoals het nu al strafbaar is? Niets veranderen?
Er zit nogal wat ruimte tussen ecocide in de context van klimaatverandering en ecocide tijdens oorlogen, overigens, denk aan het vernietigen van het regenwoud in Brazilië.
Verder zie ik nogal wat paralellen met de tabaksindustrie qua klimaat. Met diezelfde argumentatie zou je vervolging van die industrie ook niet wenselijk kunnen verklaren.
Feit is dat Shell et al inmiddels wel degelijk een keuze heeft, en dat de onwil om zelf aan de transitie deel te nemen weldegelijk verwijtbaar is. Wat mij betreft zou Shell ook niet verantwoordelijk gehouden moeten worden voor schade voordat het duidelijk was dat klimaatverandering ontstond, maar mag het bedrijf wel verantwoording afleggen over het stelselmatig ontkennen van klimaatverandering en financieren van ontkenners.
@2 En Shell in Nigeria? dat vind ik aardig ecocide
@1: Die klant heeft net zoveel keuze als een witneus die fair trade coke wil.
@1: Moord in de context van geld lijkt me persoonlijk onwenselijk, kijk naar een huurmoordenaar, die zit ook maar op verzoek van makelaars te schieten, en op verzoek van veelal de consument het eindproduct te verkopen.
en
Danke für die Blumen, maar verdere bespreking lijkt mij verder overbodig :-P
‘Ecocide is een misdaad waarbij ecosystemen verloren gaan door nalatigheid, beschadiging of vernietiging.’
DAT is de definitie? Mijn aquarium is een ecosysteem. En nu?
Ik zag net die titelfoto weer even langs schieten en bedacht me dat wij in Europa door onze ‘duurzame’ hout- en palletstook ook medeschuldig zijn aan ecocide, omdat we zo een markt voor stookhout genereren.
En hoeveel stookolie kost het eigenlijk om een schip die bomen hierheen te laten vervoeren?
Het niet strafbaar stellen van het uitsturen van misinformatie over bijvoorbeeld het klimaat lijkt me een groot probleem. Shell wordt hier genoemd. Ik las in de Guardian dat het genoemd wordt bij de drie ernstigste gevallen samen met Bp en Exxon met vooral activiteiten in de VS. Reeds in de jaren 50 moet de olie industrie op de hoogte zijn van het probleem, maar in plaats van het aan te pakken wordt een deinformatiecampagne opgestart. Er worden instellingen opgericht en gesteund om deze desinformatie te ondersteunen. Er wordt veel geld gegeven aan de heer Trump die dus hun politiek begint uit te voeren.
Op een bepaald moment worden werknemers van een nieuwe en inzake milieu uiterst betwistbare frabriek van shell in de VS erg aangemoedigd om naar Trump te gaan luisteren in de hoop hem herverkozen te krijgen.
Wat heeft het zin om tegen ‘politiekers’ in te gaan zonder het probleem aan de wortel aan te pakken.
Volledigheidshalve moet vermeld worden dat de industrie haar toon ondertussen heeft gewijzigd. Waarschijnlijk ook ten dele uit schrik voor vervolging. In elk geval als de kost hoog oploopt is dat ten dele het gevolg van die desinformatie en het veel te laat beginnen met een aanpak.