Een gastbijgrage van Toon van Kasdorp.
Fundamentalistische gelovigen wijzen de evolutieleer af, meestal omdat die niet past in de scheppingsmythe van hun godsdienst. Maar biologie en biochemie zijn niet goed te begrijpen zonder evolutieleer en dat maakt die leer tot een toetssteen voor de gelovige wetenschapper: hij moet kiezen. De meesten van hen kiezen voor de wetenschap, maar op de manier van Descartes: ze houden wetenschap en geloof voor twee gescheiden categorieën, voor waarheden die elkaar niet beïnvloeden en zij vermijden een discussie.
Dat kan maar tot op zekere hoogte want er zit voor de gelovige bioloog nog een probleem aan het bestaan van de evolutieleer: die brengt mee dat er ook voor zijn geloof een evolutionaire verklaring moet bestaan.
Religie komt in praktisch alle menselijke samenlevingen voor, al varieert de inhoud sterk. Religies hebben een belangrijke sociologische functie. Mensen hechten sterker aan hun geloof naarmate hun samenleving grotere problemen ondervindt. De inhoud van de religie schijnt daarbij irrelevant te zijn, maar de intensiteit is belangrijk. Hoe meer van de gelovigen wordt gevraagd en hoe meer zij bereid zijn voor hun geloof te geven, hoe sterker de heilzame werking op de samenhang van de gemeenschap.
Dawkins en anderen twijfelen aan de werking van de genetische evolutie op een ander terrein dan dat van de individuele mens, maar die wetenschappelijke theorie kan onmogelijk juist zijn. Samenlevingen ondergaan veranderingen en aanpassingen aan hun omgeving. Samenlevingen zijn voor hun leden het belangrijkste aspect van de wereld waarin zij leven. Het is daarom niet goed denkbaar dat de genetische selectiedruk op leden van de samenleving geen veranderingen in hun gedrag zou veroorzaken gericht op die samenleving. Wat is een samenleving anders dan het resultaat van het gedrag van al haar leden? Een tweetraps aanpassing, veranderingen in de samenleving via aanpassing van het genoom van de soort, is vergelijkbaar met veranderingen in lichamen op cellulair niveau, die aan veranderingen in gedrag of uiterlijk van het individu ten grondslag liggen. Die veranderingen zijn onbetwist genetisch van oorsprong. Waarom zou dit ook niet bij veranderingen in de samenleving gelden?
Hoe dan ook, genetisch of cultureel, godsdienst lijkt een door de evolutie geproduceerde aanpassing te zijn van menselijk samenlevingen die deze in staat stellen beter te overleven. De aard van dat voordeel zou een onderwerp van studie horen te zijn en een die een nieuw conflict tussen gelovigen en wetenschappers zou kunnen veroorzaken. Niet voor de gelovigen die zoals Spinoza het geloof op een wetenschappelijke manier in hun leven een plaats hebben gegeven, maar dat zijn er maar weinig.
Reacties (21)
Evolutie is vast ook enigszins toepasbaar op gedachten van de mens. Sommige overleven omdat ze worden overgedragen, anderen niet. Ik denk dat dit deels verklaard waarom juist georganiseerde religie zo succesvol is in tegenstelling tot een meer vrije spiritualiteit. Het succes van overdracht wordt sterk vergroot door indoctrinatie van kinderen, actieve bekering, vervolging van apostasie etc. Grotere fitness van deze gedachten zegt echter niets over de fitness van mensen (en hun genen).
In tegenstelling tot materiële eigenschappen (genetische eigenschappen) kost het hebben van een gedachte vrijwel niets. De opslagcapaciteit van de hersenen lijkt vrijwel eindeloos, er is altijd ruimte voor meer ideeën en beelden. De selectiedruk op gedachten die niet bijdragen aan overleven is daarom ook klein of niet aanwezig. Pas als een gedachte een duidelijk sterk negatief effect op overlevingskans heeft zal er sprake zijn van selectie. Neutrale gedachten (in betrekking tot onze fitness) kunnen gewoon blijven bestaan. Mensen houden zich constant bezig met allerlei dingen die geen of weinig nut lijken te hebben (denk aan kunst en cultuur), zonder dat dit onze overlevingskansen beïnvloed. Ik denk dat dit ook voor religie geldt.
Tenslotte bestaat moderne religie pas enkele duizenden jaren. Op evolutionaire schaal (gezien onze lange generatietijd) is dat natuurlijk ontzettend kort.
Gerelateerd: http://www.youtube.com/watch?v=5WhQ8bSvcHQ
Evolutionaire verklaringen zijn zinloos. Om te beginnen zijn ze bijna allemaal niet te falsifiëren: je kunt niet even een evolutionair experimentje opzetten. En al helemaal niet in de situatie van een miljoen jaar geleden.
Het heeft ook bitter weinig nut om te zeggen dat verschijnsel X wel of niet via evolutie tot stand gekomen is. Wat maakt het uit? Geloof is er. Punt uit.
Overigens, als het door evolutie tot stand gekomen is, is het merkwaardig dat de secularisatie zo snel is verlopen. Of is dat ook evolutionair bepaald?
> je kunt niet even een evolutionair experimentje opzetten.
In tegendeel: dat doen we regelmatig. Dat heet “experimental evolution”. Kijk maar eens op google scholar.
> je kunt niet even een evolutionair experimentje opzetten.
In tegendeel: dat doen we regelmatig. Het heet “experimental evolution”. Kijk maar eens op google scholar.
@7, pubmed rocks, maar sinds dr M is experimenteren op die schaal not done … politiek
En wat heeft dat met het onderwerp te maken? We praten hier over evolutie van gedrag, niet van een of andere genetische expressie in een ééncellige. De groei van axons in nematoden wordt gereguleerd door minstens twee genen. Gedrag, en zeker godsdienst, is veel ingewikkelder dan dat en de evolutie ervan al helemaal.
Evolutie staat voor de een na de ander, i.e. discontinuiteit op basis van (een quasi) continuiteit. Dit tijdrovende type van denken individualiseert en staat als diachronisch tegenover synchrone structuur: de een en de ander. Een relatie vergt geen verklarende tijd.
Evolutie en structuur zijn 2 denkwijzen, i.e. 2 (A of B) complementaire manieren van begrijpen. Godsdienstige religies als modi van het onbegrip kunnen zich onverschillig met denkmodi A of B verbinden.
er zit voor de gelovige bioloog nog een probleem aan het bestaan van de evolutieleer: die brengt mee dat er ook voor zijn geloof een evolutionaire verklaring moet bestaan.
die verklaring kan echter vals, leeg zijn
product – bijproduct, dat lijkt mij een passend frame – leuke materie dit, paar draadjes terug al eens in de combinatie met Frans de Waal naar voren gekomen
eens met #2, al denk ik bij: Evolutionaire verklaringen zijn zinloos. toch aan dat de evolutionaire verklaring van de mens, als soort verwant aan eerdere soorten, toch wel iets zinnigs hebben
er zijn waarschijnlijk evolutionaire factoren betrokken bij mijn drang deze opinie te uiten …
..en oorlog als resultaat van godsdienst.
Voetbal, rock & roll, beeldende kunst, Apple (en verzin zo maar door) zijn ook religies, want ze brengen een bepaalde moraal met zich mee, waar dan al dan niet consequent naar gehandeld wordt, zodat mensen weten wat ze aan mekaar hebben, in plaats dat er steeds over van alles gediscussieerd zou moeten worden. Het gaat dus in een religie om een moraal, die mensen vrijwillig met mekaar wensen te delen—en anders wordt je geroyeerd.
De evolutieleer levert namelijk geen moraal. Op wetenschappelijke grondslag zou derhalve met gemak 90% van de mensheid uitgeroeid kunnen worden, want aan de evolutieleer valt geen mensenrecht te ontlenen. Wetenschap en religies zijn derhalve dus terecht gescheiden gebieden, ook al gaat het initiatief daartoe dan van de religie uit.
> Dawkins en anderen twijfelen aan de werking van de genetische evolutie op een ander terrein dan dat van de individuele mens, maar die wetenschappelijke theorie kan onmogelijk juist zijn. … Het is daarom niet goed denkbaar dat de genetische selectiedruk op leden van de samenleving geen veranderingen in hun gedrag veroorzaken gericht op die samenleving.
Juist ja: “genetische selectiedruk op leden” speelt zich af het individueel niveau. Mocht je geinteresseert zijn in selectie daarboven, kan ik je aanraden iets te lezen over “group selection”, en de problemen daarmee geassocieerd. Dat selectie op een individueel niveau plaatsvindt betekent natuurlijk niet dat er geen selectie op sociaal gedrag kan bestaan, maar dat claimen Dawkins en de zijnen dan ook niet.
> …veranderingen in de samenleving via aanpassing van het genoom van de soort, is vergelijkbaar met veranderingen in lichamen op cellulair niveau, die aan veranderingen in gedrag of uiterlijk van het individu ten grondslag liggen. Die veranderingen zijn onbetwist genetisch van oorsprong.
Je snapt dat evolutie niet plaatsvindt binnen de cellen van een individu, maar in een populatie over generaties, ja? Bovendien zijn cellen over het algemeen genetisch identiek, in tegenstelling tot individuen in een populatie, wat belangrijke verschillen met zich meebrengt met betrekking tot samenwerking en competitie.
> Samenlevingen zijn voor hun leden het belangrijkste aspect van de wereld waarin zij leven.
Hmm, van een evolutionair perspectief lijkt me dat eerder voortplanting.
Bh
Het is daarom niet goed denkbaar dat de genetische selectiedruk op leden van de samenleving geen veranderingen in hun gedrag zou veroorzaken gericht op die samenleving.
Maar dat heeft niets met biologie en evolutie te doen. Het hele verhaal deugt dus niet.
Toon van Kasdorp levert bij google maar één hit op; kennelijk is aan Toon zelf—en aan dit artikel—geen enkele evolutie vooraf gegaan, maar zijn ze beide voortgekomen uit een Big (Gang?)Bang.
Je hebt iets te eng gezocht @Karl : hier. Het is blijkbaar zonder “van”.
(https://akasdorp.wordpress.com/2012/02/02/godsdienst-als-resultaat-van-evolutie/)
Wat #2 zegt : de theorie lijkt me redelijk zinloos.
En dan nog : schizofrenie en achtervolgingswaanzin zijn dan ook producten van de evolutie. Religie pas daar best in dat rijtje.
In elk geval zijn religieuzen – bijbelreligieuzen dan wel te verstaan – geobsedeerd met afstamming. Ik citeer mezelf maar even:
“De mens had gemeenschap met Eva, zijn vrouw; zij werd zwanger, baarde Kain[…] Daarna baarde zij nog zijn broer Abel.
Adam, Set, Enos,Kaïnan,Malaleël, … Noë.
De zonen van Noë, de stamboom tot Abraham.
Vervloekt zij Kanaän; Een slaaf der slaven zal hij zijn voor zijn broeders.
De grote volkenlijst, stamboom der mensheid.
En uit Sem volgt Abraham.
Abraham. Zeer vruchtbaar zal Ik u maken… Ik zal mijn verbond gestand doen tussen mij en u, en uw zaad na u…
Stambomen. Het juiste volk. Huwelijken, selectie van de vrouw. Verstoting van fouten. Rechtvaardig doden. Superioriteitsdenken. Afvallers worden slaven. Bemoeienis van de Kerk met (feodale) huwelijken.
Übermensch. Germaanse fokprogramma’s.
DNA-onderzoek, in vitro fertilisatie.
Gestuurde evolutie.”
Zeer verwarrend allemaal.
En in elk geval zonder betekenis.
Met het individueel genetisch evolueren van het strottehoofd en hersenkwab, ging gedrags’evolutie’ van de hominiden een nieuwe fase in. Uit kreten ontstond taal, die maakten dat gedachten en dromen konden worden verwoord en gedeeld in groepen. Op dat moment vervangt antropologie de biologie als je zaken als het ontstaan van geloof wetenschappelijk wil verklaren. Door netwerkrelaties kon dat laatste zich dat autonoom ontwikkelen, parallel aan genetisch evolutie ipv als onderdeel.
Het klinkt wel interessant maar is wel arbitrair.De aanleg voor interpretatie en manipulatie van de”omgeving”dmv religie/politiek blijft een zaak van erfelijkheid,degenen die het best met deze verworvenheden overweg konden hadden meer succes….
Wat is een samenleving anders dan het resultaat van het gedrag van al haar leden?
Een samenleving is meer dan een optelsom van individuen. Ontstaan en instandhouding van religie als maatschappelijk verschijnsel is het resultaat van complexe interactieve processen die niet rechtstreeks zijn te herleiden tot individuen, laat staan tot de genetische ontwikkelingen die mensen in de loop van de evolutie hebben doorgemaakt.
@ 12 en 14
Die ‘van’ was inderdaad een vergissing van de redactie, staat wel sjiek trouwens.
@ 18, Een samenleving is inderdaad meer dan de optelsom van de individuen die er deel uit maken, maar zij is toch een resultaat van het gedrag van al degenen die er deel van uit maken of gemaakt hebben.
@10 Dawkinis c.s. claimen dat individuen wel en groepen niet aan genetische verandering onderhevig zijn. Groep is geen biologisch begrip dus die stelling is strikt genomen wel juist maar het valt aan de andere kant niet te ontkennen dat de samenleving een resultante is van de manier waarop mensen met elkaar omgaan en dat daar genetische aanpassingen een rol in spelen.
@15
Waarom zouden antropologie en sociologie niet als een onderdeel van de biologie kunnen worden beschouwd? De inhoud van elke religie is een kwestie van cultuur, maar de aanleg voor geloof moet toch op een of andere manier genetisch zijn bepaald, hoe kun je anders verklaren dat het een algemeen menselijk verschijnsel is? En is cultuur op haar beurt niet een biologisch verschijnsel dat ook bij andere groepsdieren dan mensen voorkomt?
Heb je het religiegen al gelocaliseerd dan?
“Waarom zouden antropologie en sociologie niet als een onderdeel van de biologie kunnen worden beschouwd?”
– Het kan—en het kan ook weer niet. Want biologie moet toch vooral werken met scheikundige wetmatigheden en voorspelbare instincten; de mens, echter, kan zijn ratio op talloos onvoorspelbare wijzen inzetten.
“De inhoud van elke religie is een kwestie van cultuur, maar de aanleg voor geloof moet toch op een of andere manier genetisch zijn bepaald, hoe kun je anders verklaren dat het een algemeen menselijk verschijnsel is?”
– Nou, heel makkelijk dus. Want de ‘aanleg’ voor religie is een onderdeel van cultuur, én van de ratio. Rationeel zijn we veelal ook op basis van talloze onbewezen, dan wel onbewijsbare hypotheses.
“En is cultuur op haar beurt niet een biologisch verschijnsel dat ook bij andere groepsdieren dan mensen voorkomt?”
– Inderdaad, cultuur als gewoonte, die veranderen kan. Sommige dieren leren door het kijken naar soortgenoten die iets nieuws doen.