Geen bal op tv | Nothing is forgiven

RECENSIE - Zineb El Rhazoui is aan de telefoon en rookt een sigaret. De aanval op de redactie van Charlie Hebdo waarbij acht tekenaars, een bezoeker en een politieagent werden doodgeschoten, is alweer even geleden. Zineb zat in Marokko toen de aanval plaatsvond. ‘Had ik je al verteld dat ik zwanger was’, zegt ze dan ineens. Het floept eruit. Ze kijkt vluchtig de camera in. En dan naar haar sigaret. Betrapt. Zelfs als al je vrienden zijn vermoord en jij bent ondergedoken omdat ze niet kunnen uitstaan dat je nog kan zeggen wat je wilt, ontsnap je niet aan de sociale druk. Gij zult niet roken als gij zwanger zijt.

De makers van Nothing is Forgiven volgden haar sinds 2011, toen ze tijdens de Arabische lente in Marokko demonstreerde. Ze joeg de autoriteiten en religieuze fanaten op de kast, vlucht uit Marokko, vestigt zich in Parijs en komt terecht bij Charlie Hebdo, in een warm bad. We zien haar door een soort kluisdeuren naar binnen stappen. Ze is op de redactie. ‘Hallo schoonheid’, zegt iemand tegen haar. Eindelijk thuis.

Zineb rookt een sigaretje. Beneden ziet ze een orthodoxe moslim zijn fiets neerzetten. De moslim loopt richting de ingang van de redactie. Zineb dooft haar sigaret en loopt naar de redactie. ‘Er loopt een salafist buiten’, zegt ze, ‘en de politie heeft hem niet eens tegengehouden. We moeten de deur dicht doen’
‘Wat is dit voor racisme?’, zegt een van de redactieleden.
‘Ik waarschuw maar’, zegt ze, ‘ik had ook gewoon m’n sigaret kunnen blijven roken. En als hij zich dan had opgeblazen, dan had ik gedacht: had ik ze maar gewaarschuwd.’
We zien een breed grijnzende Cabu naar Charb lopen om hem iets grappigs in de krant te laten zien.
‘Het kan ze geen bal scheen’, zegt ze verbijsterd. ‘En dan ‘bam’, ineens een luide knal.’ Ze loopt naar de deur en kijkt door het kijkgat. ‘Hij is niet gekomen’, zegt ze.

Dan gaat het beeld op zwart en horen we schoten. We zien de schutters naar buiten rennen, ‘Allahoe akbar’ roepend. Na de aanslag voelde Zineb zich schuldig. Ze had er ook moeten zijn. Ze had ook doodgeschoten moeten worden, samen met haar collega’s. We zien haar meelopen in de massa-optocht, het weekend na de aanslag. Niet aanwezig, duidelijk in shock. In de dagen erna treedt ze op in tv-shows, zegt ze niet bang te zijn, terwijl ze ten einde raad is: ‘Ze hebben onze zorgeloosheid gestolen. Mijn zorgeloosheid, mijn zekerheid, mijn veiligheid, mijn vrijheid.’ Maar ze moet laten zien niet verslagen te zijn.

Tijdens de opnames van de documentaire vinden er nog andere aanslagen plaats, in Parijs en Nice. ‘De mensen zeggen: dit is niet de echte islam’, zegt ze, ‘en dat zal best zo zijn. Maar, waar is de echte islam? Laat ze ons de echte islam tonen. Ik heb de echte islam gezocht. Is het de islam van Iran? Van Saoedi-Arabië? Van Al-Qaida? Van Marokko, waar je iets drink, maar waar je uiteindelijk niet vrij bent. Ik weet het antwoord: er is geen echte islam. Er is een tekst. En er zijn moslims. En mensen zeggen: wie zoiets doet, kent de islam niet. En dat klopt: ze kennen ‘m niet, ze passen ‘m letterlijk toe. Misschien begrijpen ze hem niet goed:  ‘Want als je een godsdienst goed begrijpt, pas je hem zeker niet toe.’ Wat mij deed denken aan Gerard Reve die schreef dat je de bijbel tegen alle interpretaties bestand is, behalve tegen de letterlijke.

Als na de aanslag in Nice Frankrijk bommen gaat gooien op Syrië is ze verbijsterd. ‘We zijn niet in oorlog met een land. Niet met de Islamitische Staat. En niet met individuen. We zijn in oorlog met een ideologie. Hoe kun je een ideologie bestrijden met wapens? Je kan een ideologie niet bestrijden met wapens. Je bestrijdt een ideologie met verlichting en kennis.’