COLUMN - Waarin Max Molovich samen met zijn zoontje kijkt naar Martha Wainwright die Proserpina zingt, het laatste nummer dat haar moeder Kate McGarrigle schreef.
De dood bestaat nog niet voor mijn zoontje. Er is een verhaal van Dikkie Dik dat hij een tijdje interessant vond. In dat verhaal wil Dikkie Dik met een poes spelen. Maar die poes is al heel oud en een beetje ziek en komt z’n kussen niet af. Dikkie Dik gaat met een andere poes spelen. Als ze terugkomen is de ene poes er niet meer. ‘Poes Mies is dood,’ staat er dan. Ik heb dat zinnetje nog niet kunnen voorlezen. Ik sla het altijd over. Maar mijn zoon begrijpt wel dat er meer aan de hand is.
Laatst had hij zijn speelgoedboormachine in zijn hand. ‘Als je kapot bent, dan doe je het niet meer, hè?’ merkte hij op. Mijn vrouw beaamde dat.
De dood is voor hem nog heel ver weg. Hij weet nog niet wat het is en is er ook nog niet bang voor. Je kan kapot gaan, dat wel. Maar je gaat pas kapot als je heel oud bent.
Wat hem veel meer beangstigt dan de tijd dat hij er niet meer zal zijn, is de tijd die hij er nog niet was. Wij hebben een foto waar mijn vrouw en ik op staan. En hij niet. ‘Waar was ik dan?’ vraagt hij. ‘Je was er nog niet,’ zeg ik. ‘Maar waar dan?’ vraagt hij. Mijn vrouw wijst maar op haar hart. ‘Hier,’ zegt ze. Als ik naar hem kijk, kan ik eigenlijk niet bevatten dat hij er ooit niet was.
Afgelopen vrijdagavond had mijn vrouw op volkskrant.nl een artikel over Martha Wainwright gelezen. Het stond nog open toen ik de laptop even later voor me had. In het artikel werd gerefereerd aan het laatste nummer dat haar moeder had geschreven voordat ze stierf. Martha Wainwright, zo weet u wellicht, komt uit een nogal muzikale familie. Haar broer heet Rufus, haar vader Loudon en haar moeder Kate McGarrigle.
Die laatste is vorig jaar overleden. Leeft voort in haar muziek. Onder andere in Proserpina, het nummer waaraan haar dochter refereerde. Proserpina, zo noemen de Engelstaligen Persephoné. Kort gezegd komt het verhaal van Persephoné hier op neer: deze dochter van Zeus en Demeter wordt op een kwade dag verkracht en geschaakt door Hades, koning van de onderwereld. Persephoné’s moeder, de godin van de vruchtbaarheid, is in alle staten. Ontroostbaar. Ze stort zich ter aarde en zorgt er zo voor dat het winter wordt. Dit leidt tot een hongersnood. Zeus gebiedt zijn broer om Persephoné terug naar haar moeder te sturen. Uiteindelijk komen ze tot een compromis: elk half jaar mag Persephoné naar aarde terugkeren. Als dat gebeurt, komt de lente.
Op het internet, zo vertelde Martha, bestaan er beelden van het laatste concert dat haar moeder gaf. Daarin vertolkt ze dat nummer. Het koor wordt gevormd door een aantal van haar naasten, onder wie haar dochter en haar zus. Ze balanceert op het randje van de dood, zei Martha Wainwright, op het punt om de godin te worden die ze altijd al was. Ik zocht de beelden op. Haar dochter had niets teveel gezegd. Ik bekeek vervolgens de versie die Martha Wainwright had opgenomen. Ze zingt in haar eentje. De melodie en de woorden klinken alsof ze altijd hebben bestaan.
De volgende dag bekeek ik de clips met mijn vrouw. Ons zoontje kwam ook kijken. Toen we de beelden zagen van het laatste concert van Kate zei hij nog niks. Hij keek. Als we daarna naar Martha Wainwright kijken die het lied zingt, zegt hij wel wat.
‘Ze is helemaal alleen hè?’ zegt hij.
‘Ja,’ zegt mijn vrouw, ‘ze is helemaal alleen.’
Martha zingt dat ze alles in steen zal veranderen. De herfst komt. En vervolgens de winter. Het gaat sneeuwen. Ergens rond 3.18 begint Martha ijselijk te gillen. Ze trekt er getergde grimassen bij.
‘Ze moet huilen hè,’ zegt mijn zoontje.
‘Ja,’ zegt mijn vrouw. ‘Ze moet huilen.’
Ik zit achter ze op de bank. Kan tussen hun schouders de beelden zien. De kleur in de clip verandert van koud naar warm. Martha Wainwright zingt: ‘Proserpina. Proserpina. Come home to mama, come home to mama.’ Haar stem is tot rust gekomen, het begint zachtjes te regenen.
‘Nu is ze thuis hè,’ zegt mijn zoontje. Het werd wat mistig voor m’n ogen.
Reacties (16)
De dood blijft altijd nog een pijnlijk onderwerp in onze maatschappij. We kijken er liever van weg terwijl de dood 1 van die weinige dingen is wat we allemaal delen met elkaar, hoewel de interpretatie anders is.
Prachtig nummer.
Mooie, zij het wel wat dramatische, vertolking, maar ingetogen/ingehouden voldoende gebracht. Ik werd er wel wat nerveus van, zo’n dame die me gedurende het hele liedje aan blijft kijken, wie deed dat ook, Sinead O’Connor? Ach, liedjes in mineur zijn toch vaak de beste. Nu is ze thuis hè is een treffende conclusie: hij heeft het begrepen. De dood van Poes Mies zal nu ook geen drama meer zijn: Poes Mies is thuis immers.
Uitspraken van kinderen: het zoontje van een vriendin vroeg dus laatst: ‘maar waar is vroeger?’
Is dat wel pedagogisch verantwoord, dood = thuis?
@2 – Er niet meer zijn, oplossen in het niets, je lichaam een lege huls die wordt afgebroken door de elementen, insecten en bacteriën = ’thuiskomen’?
Dat lijkt me gewoon een geseculariseerde variant van het religieuze kussen om de klap op te vangen. ‘Oma is naar de hemel’, ‘pappa is naar de hemel’, ‘Poes Mies is naar de hemel’.
Mag van mij hoor, maar ik vraag me af wiens gevoelens je daarmee probeert te sparen. Uit bovenstaande stuk van MM lijkt het bijvoorbeeld dat de auteur zelf meer moeite heeft met de dood dan zijn zoontje.
@Kaliesf, De dood, en het spreken erover, is sowieso lastig terrein, niet enkel pedagogisch lastig. In overlijdensadvertenties staat het ook wel ‘ns: Jan is thuis. Soms wordt daarmee bedoeld dat het stoffelijk overschot van Jan nog op z’n woonadres is: daar kan men dan nog afscheid nemen. Soms staat er: Jan is weer Thuis. Dan wordt ermee bedoeld: de Hemel. En soms staat er: Jan is in het huis van zijn Vader. Dat betekent niet gelijk dat Jan in het huis van zijn biologische vader opgebaard is, maar dat het bezoekadres waarschijnlijk in de hemel is.
@4: Vergeet je niet de ziel, Prediker?
Ik vergeet helemaal niets. Ik geloof er gewoon niet in, dat is alles.
Het bewustzijn wordt gegenereerd door het brein. Wanneer het brein afsterft en uit elkaar begint te vallen, lost het ‘ik’ op in het niets.
@4: Ik heb juist het begrip ‘Hemel’ niet genoemd. Omdat dat juist leidt tot zinloze (vind ik dan) theologische discussies.
@4 – Wat is het verschil tussen doodgaan eufemistisch herduiden als ’thuiskomen’ en doodgaan omschrijven als ‘naar de hemel gaan’?
Volgens mij komt dat in de kern namelijk op hetzelfde neer, behalve dat ’thuiskomen’ het voordeel heeft dat je er geen antieke kosmologie bij hoeft te denken.
Maar in beide gevallen versluier je de brute of tragische werkelijkheid met een taal die de klap van de dood, het gemis, het leed probeert te verzachten.
‘Thuiskomen’ klinkt positief. Net als ‘rust vinden’, trouwens.
Maar de werkelijkheid is het natuurlijk gewoon zo dat iemands lichaam ligt weg te rotten in de grond (of is gereduceerd tot een hoopje as), nadat het brein was afgestorven, en dat het bewustzijn die de persoon maakte tot degene die we kenden als Marja, Klaas, Hans of Nadine is opgelost in het niets.
Wat nou, ’thuiskomen’?
Mijn ervaring is dat als de dood eenmaal eens (te/heel) dichtbij is geweest de stervensangst (for lack of a better word) een ding van vroeger wordt.
@9: ‘She said she didn’t want to be cremated and wanted a cheap coffin so the worms could get to her quickly. She said she liked the idea of it’ – Tindersticks- uit de song: My Sister.
Niets dus. Maar dat is toch precies waar je vandaan komt? Terug de kringloop in, het Niets. Het enige dat je wegggooit is de verpakking. Het doet natuurlijk niets af aan het verdriet dat de nabestaanden hebben.
Het klopt dat ik meer moeite heb met de dood dan dat mijn zoontje dat heeft. Vooral omdat hij nog niet echt kan bevatten wat het is. Zodra dat wel het geval is, zal dat wel een dingetje worden, denk ik. Maar ook als je het kan bevatten is het niet te bevatten, dus wellicht valt het wel mee.
Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren, luidt het. Wat dat betreft kun je de dood als thuis zien. Ik heb er trouwens wel over nagedacht wat ik moet zeggen als mijn zoontje vraagt waar je naartoe gaat als je dood bent. Ik weet niet of ik hem op wil zadelen met mijn aan de overtuiging grenzende vermoeden dat je helemaal nergens naartoe gaat. Dat je hooguit in de herinneringen en de harten blijft voortbestaan van de mensen die jou gekend hebben. Dat je blijft voortbestaan in de steentjes die je hebt verlegd in de rivieren waardoor je hebt gewaad. Dat je blijft voorbestaan in de momenten die je hebt beleefd, die er nu niet meer zijn, maar die ook nooit meer ongedaan gemaakt kunnen worden.
Dan is de hemel toch een iets makkelijker uit te leggen concept. Maar om ‘m dat voor te houden, dat gaat dan eigenlijk weer tegen mijn principes.
Overigens vond ik het zo frappant dat mijn zoontje het woord ’thuis’ gebruikte omdat dit letterlijk in het lied gebeurt. ‘Come home to mamma’ zingt Martha Wainwright. En aan het eind van het lied komt Persephone terug naar mama en is de winter voorbij. Niet alleen Persephone, maar vooral haar moeder is dan weer thuis, als u begrijpt wat ik bedoel.
Het kan natuurlijk zijn dat mijn zoontje, door al het Engels dat hij reeds tot zich heeft genomen via met name youtube, al weet wat het woord home betekent. Maar ik denk liever dat hij intuïtief begreep waar het lied over ging.
Mooi stuk, Max. Mooi lied ook.
Voor mij is het nog weer wat anders. De oude Grieken probeerden het wisselen der jaargetijden te verklaren en maakten daar het verhaal van Proserpina/Persephone en haar geliefde als verklaring bij. Dan heb je iets van het leven begrepen, las ik ergens, als je de wereld zo duidt.
De natuur is triest, de bladeren vallen en het wordt koud. Maar dan hernieuwt de natuur zich ook weer, want Proserpina komt weer bovengronds.
Het gaat niet zozeer over sterven, als wel over afscheid en doorgaan, althans het verhaal van de oude Grieken.
Of, zoals mijn schoonvader bij de groeve van mijn schoonmoeder sprak: “Het leven stopt en het gaat weer door.”
Dat heeft je schoonvader mooi gezegd.
@12: Wat is dit mooi gezegd.