GC’s Zondagmatinee: Oudejaarsconference 2007

Wat is er heerlijker dan op zondag de tijd te nemen voor een onthaast stukje televisie? In GC’s Zondag Matinee elke week speciaal voor uw kijkgenot een fascinerende documentaire, een spraakmakend TV-programma of een bijzonder (leuk) cabaretfragment.

Na Wim Kan, Freek de Jonge, Youp van ’t Hek en Lebbis en Jansen nam Jan Jaap van der Wal dit jaar de oudejaarsconference voor zijn rekening. Een conference in de lijn van Freek de Jonge. ?Freek is nog steeds de beste cabaretier van Nederland?, antwoordt hij zonder te aarzelen. ?Freek was de eerste die cabaret als kunst benaderde, en niet alleen als amusement. Hoewel ik het natuurlijk op mijn eigen manier doe, herken ik me in hem het meest.? Een show met een boodschap en Jan Jaap blijkt ook niet terug te schrikken voor enig moralisme. Integendeel: hij noemt zichzelf ?een boodschapper?. En hij stelt spijtig vast ?dat het moralisme in het cabaret een beetje verdwenen is?.

De naam van zijn conference? Onderbewust, want onderbewust weet iedereen eigenlijk ook wel hoe het zit en dat mag best eens luid en duidelijk gezegd worden. In het matinee van deze week daarom een integraal overzicht van de meest interessante uitspraken en opvattingen van van der Wal. Naar de mening van de auteur dan. De kern van zijn show begint met de volgende vraag:

?Maak je beleid of vertel je de waarheid?. Kortom ben je een politicus of een romanticus? Een kabinet op tournee, waarvoor dan? Voor mij was het altijd Wouter Bos die je zag, met zijn rode jack en op zijn zeepkist. En dan stond er altijd een wat oudere man zijn eigen k*tleven op dat windjack te projecteren. Want ja, die man had niet de baan waar hij van gedroomd heeft ? ook al heeft hij niet gestudeerd, maar dat maakt niet uit ? hij heeft niet de vrouw die hij wilde, daarom ook niet de kinderen die hij wilde, hij woont niet in de stad waar hij wilde en zijn huis stinkt. En dan is het een halve seconde stil en dan zegt hij: ?Maar daar moeten jullie eens een keer wat aan doen in Den Haag!? (JJvdW kijkt vertwijfeld om zich heen) En dan ging die Bos telkens zo lopen knikken, terwijl ja.. daar gaat hij natuurlijk helemaal niets aan doen in Den Haag. Maar zeg dat dan gewoon tegen die man: dat is uw eigen probleem, daar gaan we dus niets aan doen in Den Haag. Ofwel: vertel je zo?n man de waarheid, of maak je beleid?

Als politicus moet je een verhaal kunnen maken, dat is volgens mij je taak. Dat je aangeeft welke kant we opgaan. En daar kunnen mensen zich dan aan vastklampen, of niet. Maar dat je in ieder geval duidelijk aangeeft wat je wil. Zo heeft Wouter Bos dit jaar gezegd: ?Ik heb geen behoefte aan ideologie, daar is de wereld te ingewikkeld voor?. Das heftig hoor, dat je dat zegt! In Jip en Janneke-taal betekent dat: Hey Jip, ik blijf achter de heg, want ik ben bang. Groetjes Janneke

Over het milieu
Mensen en het menselijk handelen zijn het grootste probleem. En zeventig procent van de Nederlandse bevolking heeft dit jaar gezegd; het milieu en het klimaat vinden ze een zaak van de overheid. Met andere woorden: ?we gaan er geen f*ck aan doen?. We gaan misschien één spaarlamp kopen, maar daar blijft het bij. Mensen zijn het grote probleem. Er zijn dan ook maar twee oplossingen voor: vrijwillige euthanasie en abortus. Maar ja, laten dat dan nu net twee zaken zijn waar ons kabinet op termijn vanaf wil?. Dat kan je natuurlijk geen constructief meedenken noemen. En voor de Christen Unie moet het een hele zware dobber zijn dat uiteindelijk de homo?s de wereld gaan redden.

En als je zegt ?samen leven, samen werken?: van wie ga je dan uit? Er moet natuurlijk een groep zijn van wie je uitgaat, er zijn altijd de voortrekkers en de mensen die volgen. En ga je dan uit van mensen die nadenken over dingen, die over ieder onderwerp proberen een goede, gefundeerde, objectieve mening te hebben? Of ga je uit van de mensen die het nu voor het zeggen hebben? Zo heeft Balkenende dit jaar gespeecht op het afscheidsconcert van BZN. Hij heeft daar gezegd: Ik wil jullie namens miljoenen Nederlanders bedanken voor wat jullie allemaal hebben gedaan, terwijl hij ook had kunnen zeggen: Namens andere miljoenen Nederlanders: nu is het wel mooi geweest. Ronald Plasterk was er ook, minister van Cultuur en onderwijs notabene en die zei: Ik wil jullie bedanken voor de bijdrage aan de pop-muziek. Maar hoezo ?bijdrage? vraag ik me dan af.

Toevallig zat Plasterk ook bij mijn optreden op Lowlands en daar vertelde ik hetzelfde. Komt hij na afloop naar me toe en zegt: Ik heb nog nooit van BZN gehoord joh. En dat is wat het is: maak je beleid, of vertel je de waarheid? En natuurlijk ligt het populisme van Verdonk er zo dik bovenop, maar dit is net zo ernstig.

De probleemwijken
Exemplarisch wordt het wanneer hij de probleemwijken bespreekt aan de hand van een brief van het ministerie van VROM. Het beleid: voor alle veertig probleemwijken heeft minister Vogelaar vijf thema?s benoemt, te weten: wonen, werken, leren, integreren en veiligheid. Maar dat zijn alle thema?s. Dit is veel te veel, als je het zo abstract maakt, hoef je namelijk nooit meer iets concreets te doen. Dit is de reden waarom er nooit één f*ck verandert. Want dit is alles? en op dag één schiep God: Alles! En hij zag dat het veeeel te druk was allemaal. Maar begin gewoon eens simpel, bijvoorbeeld met leren en de wijk uit. En dat dit: We gaan hierover praten. Waarmee? Met bewoners, scholen, buurthuizen, woningcorporaties, ondernemers en gemeenten. En dat is weer iedereen. Daar komt dit beleid op neer: we gaan met iedereen over alles praten. Dat is het beleid.

En ja, als dit hét dan is, dan valt het zo tegen. Vogelaar, Plasterk en Bos dat zijn nu echt de mensen waar ik iets van had verwacht, die dicht ik een soort liefde toe. Van wie ik een beweging zou willen zien. Bos is toch wel het meest hard door de mand gevallen dit jaar. In de wouter-tapes vooral. Dat was nog in de tijd dat hij echt minister president wilde worden. Toen werd terecht aan hem gevraagd, wat wil je dan, welke kant moet het op? Toen hing hij een beetje achterover in die scène en zei: Ja, mensen moeten het gewoon een beetje leuk hebben. En hij heeft ook wel een beetje gelijk dat de mensen dat willen, maar als politicus kan je dat dus niet zeggen.

Eenlingen geven kleur
En het nieuwe kabinet doet ook gewoon weer iemand anders na. Alles wat ze bedacht hebben aan regeltjes, beleid en motto?tjes: Alles wat het kabinet heeft bedacht komt rechtstreeks uit de koker van Etzioni. Etzioni, een socioloog heeft al ooit eens bedacht dat een ideale samenleving een mozaïek is van mensen die ongeveer hetzelfde denken over goed en kwaad. Maar in een mozaïek zijn toch die steentjes die net een andere kleur hebben, die net een andere vorm hebben, een andere glinstering of een barst hebben: dat zijn de leuke steentjes. Dat maakt een mozaïek uniek. Het zijn eenlingen die je samenleving kleur geven.

En zonder ironie, ik geloof echt in integratie. Ik geloof dat er dingen zijn waar je ook vanuit kunt gaan en die iets minder op angst gebaseerd zijn. Dat zijn maar hele kleine deurtjes die je open en dicht hoeft te doen en waarop je weer verder kunt. En daar is tijd voor nodig. Daar is ruimte en talent voor nodig, en liefde voor nodig, gewoon liefde. Maar dat hele integratiedebat is op zo’n ongelofelijk nare en liefdeloze manier gekaapt door mensen als Rita Verdonk, Hirsi Ali, Leon de Winter en Henk Kamp. Wat allemaal hele vervelende mensen zijn. Hele nare neoconservatief-achtige mensen die eigenlijk hetzelfde doen wat Al-Quaida en de Taliban ook doen: chaos creëren, daar gaat het namelijk om. Chaos creëren onder de bevolking, paniek en angst zaaien onder de bevolking. Terwijl, het valt allemaal heus wel mee. Het valt allemaal echt wel mee. Het valt wel mee hoeveel moslims ons de keel willen doorsnijden. Het valt echt wel mee. En van alle mensen die hier zijn, zou ik toch de eerste moeten zijn die ze de keel willen doorsnijden. En ik heb me nog nooit op geen enkele manier dan ook bedreigd gevoeld of wat dan ook. Ik kom wekelijks in Amsterdam West en Oost, ik kom hier op straat jongeren tegen en het valt echt wel mee. En de nuance ligt natuurlijk altijd ergens in het midden. En die is heel erg ingewikkeld, ja. Maar daar zijn we met z’n allen volwassen voor geworden, toch? Omdat een beetje te begrijpen, omdat een beetje in te zien en aan te gaan?”

Was het vroeger beter?
En het verschil tussen nu en vroeger (JJvdW spreekt een 17-jarige in de zaal aan): Jij krijgt honderd keer zoveel prikkels te verwerken als ik als 17-jarige. Alle hyves-berichten die je krijgt, msn-berichten, sms-berichten, e-mails, telefoontjes. Het kost allemaal zo ongelofelijk veel energie en hersencapaciteit, terwijl je ook nog ruimte moet kunnen maken in je hoofd. En je IQ daalt, dat is bewezen, alleen maar omdat het zoveel energie kost. En je kan er niets aan doen, het gaat onderbewust. En wat hebben we er aan? Ik weet dat Dries Roelvink opa is geworden, heel vaak depressief is en graag naar het songfestival had gewild. En eigenlijk moet er iemand zijn die zegt: laat dit lekker gaan, het is niet belangrijk. Maar ja, als Balkenende gastredacteur wordt van RTL Boulevard? dan weet ik het ook niet meer!

Oorlog in Afghanistan
En door al dat nieuws vergeten gaat er nog wel eens wat groot nieuws ?verloren?, want het grote nieuws van dit jaar is toch wel dat we in oorlog zijn. We zijn daar nu zo aan het vechten dat je wel kan spreken van een oorlog. En het beleid van de overheid? De verwachtingen van deze missie moeten zo laag mogelijk gehouden worden. Dus de overheid roept: nee joh, we zijn daar aan het opbouwen en doen daar humanitair werk. We zijn gewoon keihard in gevecht, maar leg dat uit! Tuurlijk, ook dat is ingewikkeld, maar daar zijn we met zijn alleen volwassen voor geworden.

Zo moeten ?onze jongens? in Afghanistan aan de boeren gaan uitleggen dat ze geen papaver meer mogen telen. Met een hectare papaver kan je ongeveer 5000 euro verdienen, in plaats daarvan moeten de boeren saffraan en tarwe gaan verbouwen. Met een hectare tarwe kan je ongeveer 500 euro ophalen. Nou, leg maar uit.. Succes!

Angst kan natuurlijk soms best een waarheid zijn en ik heb natuurlijk niet de waarheid in pacht, maar de waarheid mij ook niet. Zo ging ik vroeger altijd op oudejaarsavond even naar boven. Vlak voordat het vuurwerk begon, op mijn zolders met een dakraam en dan keek ik naar de wolken en de sterren. Ik besefte me toen al heel snel dat hoe langer je na de wereld kijkt, hoe kleiner de wereld eigenlijk wordt en hoe veiliger het eigenlijk wordt. En ik wist dat als al die sterren in de hemel maar op dezelfde wijze naar elkaar toe blijven kijken, dan is het goed. En dan wist ik: dit is ook mijn wereld.

Na afloop waren we nog getuige van een gesprek tussen van der Wal en Paul de Leeuw:

Paul: Je hebt geschiedenis gemaakt Jan Jaap.
JJvdWal: Ja, ik hoop het wel
Paul: Ik was ook in Zoetermeer geweest en het mooie is dat je conference alleen maar beter geworden is. Ik vond het ook zo mooi dat je zei dat je naar buiten keek door je zolderraam en ook besefte: de wereld die ik zie is ook mijn wereld en ik kan doen met die wereld wat ik zelf wil.
JJvdWal: Ja, daar komt het dan toch een beetje op neer.

Komt het daar een beetje op neer? Maakt van de Wal terechte punten of schiet hij ergens té kort door de bocht? En heeft Jan Jaap geschiedenis gemaakt en geschreven met zijn conference?

Lezersservice: zowel de conference als de uitzending van de Leeuw zijn hier terug te vinden. Hoe zijn grote voorbeeld Freek de Jonge het had aangepakt? Hier te lezen.