Emissiehandel liever inruilen voor CO2-heffing

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Begin jaren ’90 verscheen een flink aantal studies die het ‘optimale’ instrumentarium voor milieubeleid probeerden te bepalen. Uit al die rapporten werd wel duidelijk dat marktconforme instrumenten de toekomst zouden moeten hebben. Onduidelijk bleef welk van de twee typen instrumenten de voorkeur zou verdienen: verhandelbare emissierechten, of emissieheffingen. In beginsel zijn beide immers ongeveer even effectief, maar ze sluiten elkaar uit. Bij emissierechten wordt vooraf een quotum, oftewel een volume, vastgelegd: de economie mag niet meer dan x ton per jaar lozen. Voor dat volume worden rechten toegekend, en onder invloed van de vraag resulteert een prijs. Bij heffingen is het precies omgekeerd: vooraf wordt een prijs vastgelegd, en door die prijs verandert de uitstoot oftewel het volume.

In discussies met economen destijds had ik een meer intuïtieve dan volledig beargumenteerde voorkeur voor heffingen boven emissiehandel, voor de economen gold het omgekeerde. De economenredenen waren vooral: emissiehandel geeft echtere, betere marktwerking dan heffingen. Er zou immers kunnen worden gehandeld, wat bij heffingen onmogelijk is, en rechten zouden kunnen worden opgespaard tot gebruik in andere tijden, waardoor de CO2-reductie ook optimaal in de tijd zou plaatsvinden. Bovendien zou bij emissiehandel de invloed van de politiek geringer zijn: de overheid creëert eenmalig een markt door een plafond vast te stellen, en hoeft zich er daarna in wezen amper meer mee te bemoeien. Met zo’n systeem, zo luidde een ander argument, zouden de Amerikanen met hun afkeer van belastingen over de streep kunnen worden getrokken.
Op deze gronden werd in 2005 het Europese emissiehandelssysteem van kracht voor de grote industriële sectoren zoals elektriciteitsproductie, staal en chemie; de huishoudens en diverse MKB-sectoren kwamen niet onder het handelssysteem.

De ervaringen tot nu toe maken geven argumenten voor mijn eerdere vermoeden dat heffingen de voorkeur hebben boven emissiehandel. Gebleken is dat het oorspronkelijke economenargument: de overheid creëert een CO2-markt die dan verder zijn gang kan gaan, geen opgeld doet. Het handelssysteem is een lappendeken van uitzonderingen, speciale regelingen, opt-ins, compensaties en zo meer, inclusief de mogelijkheid via het Clean Development Mechanism CDM reducties te kopen in landen die helemaal niet aan het systeem meedoen. Met als dieptepunt de Chinese fabriek die geld kon verdienen door CFK’s te blijven produceren om deze met CDM-geld vervolgens te kunnen vernietigen. Door de lappendeken is de effectiviteit twijfelachtig. Een miniprijs van € 10 – 15/ton CO2 is geen prikkel voor wezenlijke verandering van het energiesysteem. De prijsfluctuaties zijn een lastige investeringsbasis. Ander bezwaar: het systeem staat te ver weg van de dagelijkse werkelijkheid en denkwereld van burgers zowel als beleidsmakers.

Het is toch niet aan gemotiveerde burgers en bedrijven uit te leggen dat het plaatsen van zonnecellen of het vervangen van gloeilampen door spaarlampen nul CO2-effect heeft, omdat bij emissiehandel de enige factor die bepalend is de hoogte van het emissieplafond is? En de Amerikanen? Er is geen sprake van dat zij een absolute grens aan wat ze mogen uitstoten willen accepteren, en aan het ETS mee gaan doen. Maar het belangrijkste punt is principieel van aard. Emissiehandel bevordert inderdaad dat wat de economen beloofden: oppotten van rechten, speculatie, windfall-profits, derivaat-achtige niet-transparante producten. Emissiehandel past inderdaad precies in het denkraam van de financiële markten en instituties. Inderdaad: markten die geen reële producten of diensten voortbrengen, maar slechts kunnen bestaan dankzij op holle verwachtingen gebaseerde windhandel (en de crisis veroorzaakten). De grote zakenbanken hebben dan ook al bakken met geld aan emissiehandel verdiend. Alleen dat al ondermijnt de geloofwaardigheid van het instrument en daarmee van het hele klimaatbeleid.

Dat is precies de hoofdreden waarom heffingen de voorkeur verdienen. Het is ten principale niet juist onze global commons, onze gemeenschappelijke hulpbronnen, waaronder het holoceen-klimaat, onderwerp van neoliberale speculaties en fluctuaties te laten zijn. Het lijkt me een zegen als we na afloop van de volgende ETS-handelsronde het systeem kunnen vervangen door een rechttoe-rechtaan CO2-heffing.

Lees meer bij Jan Paul van Soest.

Reacties (6)

#1 Krispijn Beek

Jan Paul,

Goed betoog, maar je aanname dat emissiehandel en heffingen elkaar uitsluiten deel ik niet. Vanuit de milieu-economische theorie is het bij de keuze tussen emissiehandel of CO2 heffing van belang te kijken wat je constant wilt houden: het plafond (dan kies je voor emissiehandel) of de prijs (dan kies je voor een heffing).

Een hybride vorm zou echter prima mogelijk zijn geweest. Zo wordt in de VS bij de SO2 handel (voorbeeld voor CO2 handel) een deel van de SO2 rechten ingehouden op moment van doorverkoop van rechten of in geval van doorschuiven naar een volgende handelsperiode (banking). Op die manier beperk je speculatie en zorg je dat handel tot een snellere afname van de totale emissie leidt.

Het grootste knelpunt is in mijn ogen niet de handel zelf, maar de lappendeken aan beleid voor CO2. Regulering zoals het verbod op gloeilampen en subsidies voor duurzame energie verlagen de vraag naar CO2 en daarmee de CO2 prijs. Voor subsidies voor energiebesparing en CO2 opslag geldt hetzelfde.

Wanneer je kiest voor emissiehandel moet je dat volgens mij doen in duidelijk af te bakenen markten. Bij het beleid om luchtverontreiniging tegen te gaan is het mogelijk om sectorspecifiek beleid te maken. De emissies van stikstofoxides uit de energiesector interfeerden niet of nauwelijks met mogelijke maatregelen tegen stikstofoxides in de transport sector of bij huishoudens. Met CO2 en energiebesparing ligt dat anders, zoals je zelf ook al schrijft. Energiebesparende maatregelen bij huishoudens (buiten de emissiehandel) leiden tot minder vraag naar energie en daarmee minder vraag naar CO2 rechten in de sectoren binnen de emissiehandel. Idem dito voor zuinigere auto’s, die leiden tot minder brandstofverbruik, wat leidt tot minder raffinage, waardoor de raffinaderijen minder vraag naar CO2 rechten zullen hebben. Waardoor de CO2 prijs daalt.

Wanneer je CO2-emissiehandel zijn werk wilt laten doen dan moet je volgens mij huishoudens en transport onder CO2-emissiehandel brengen. Zolang er geen manieren zijn om CO2 uit je verbrandingsgassen te halen is dat niet zo moeilijk. Gewoon CO2 verbruik berekenen aan de hand van je brandstofverbruik (gas, diesel of benzine). Dan zullen op de juiste plaats in de keten vanzelf maatregelen volgen.

Voor de consument ook een stuk goedkoper als je de impliciete CO2 prijzen uit het rapport Grenzen aan Groen van CE Delft leest…

  • Volgende discussie
#2 zmmco

Maar half gelezen. Maar een CO2-heffing lijkt me net zo’n slecht plan als Kyoto. Moeilijk controleerbaar, allerlei ongewenste zij-effecten (duurzame energie kan ook CO2 produceren) en verplaatsing van problemen. Het is symptoombestrijding. Echte oplossingen vind men doorgaans bij de bron van een probleem.

En die bron is koolstof die aan de biosfeer wordt toegevoegd. DAT willen we voorkomen. Er is maar één echte oplossing: een heffing op het toevoegen van C aan de biosfeer. Oftewel op het oppompen van olie en gas en het opgraven van kolen en eventueel kalkzandsteen. Verder mag iedereen zoveel CO2 in de atmosfeer pompen als ie wil. Maar als het uit de grond komt, moet u betalen. Dankuwel.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 jos cozijnsen

Jan Paul, leuk intuïtief stuk over emissie-handel. Van ruilen komt denk ik hier ook huilen. Dezelfde politiek die nu niet bereid is de CO2-cap van 20% op 30% voor 2020 te stellen, zal ook niet bereid zijn de CO2-heffing op bijv. 40 Euro te zetten. Nu de target lager is 6% in 2012 en 20% in 2020 is er nog veel met energiebesparing te doen, energie-overschot en restwarmte, bosbescherming. Ik zou ook liever meer zon en wind zien, maar met de huidige targets hoeft dat niet perse.
Het ligt dus niet aan het systeem zelf, zoals je schrijft.
Nu de CO2-heffing op de agenda zetten is trekken aan een dood paard; het CO2-marktsysteem is wellicht een veulen op jonge benen in een vijandige weide, maar het leeft! Graag werk ik met jou aan verbetering. Want het is nog jong. En toch werkt het al, voor wat het moet doen, namelijk onder de afgesproken CO2-plafonds blijven. En het is gewoon zo, dat we door de crisis een vertraging van emissies hebben, We hebben dus meer tijd, tenzij we nu al eerder ambitieuzere afspraken kunnen maken.
Dan, de ervaring: Het systeem werkt inderdaad. De EU Commissie heeft berekend dat de emissies van alle bedrijven gemiddeld 8% lager zijn dan 2005, toen het begon, door emissiehandel. In begin 2008, toen de CO2-prijs 25 euro was, werd 50% van de reductie in dat jaar door de emissiehandel behaalt.
Als Copenhagen was geslaagd, was de EU wel naar 30% gegaan, maar het is internationaal nog niet zover: Californië, Australië, Nieuw Zeeland, Japan, China, India zijn wel overstag gegaan. Het gaat trager dan de EU, maar het beweegt. Er is 100% compliance met de regels en de verificatie van emissies gaat goed. Bedrijven houden rekening met CO2-kosten en CO2-voordelen.
Je verhaal over de Chinese CDM-credits is een oud en achterhaald verhaal. De HFK/N2O-credits mogen niet meer gebruikt worden bij emissiehandel. Landen, zoals Nederland zaten er als investerende projectpartij in het begin bij. Ze hadden ze niet gekocht. In het #vk dit weekend pleit ik ervoor ze niet te gebruiken.
En vanaf 2013 mogen alleen nieuwe CDM-projecten in arme landen meegenomen worden. Want de EU wil van het CDM af voor grotere landen.
Wat fraude en internet-crime betreft heeft NL en EU afdoende maatregelen genomen. Dus het staat weer op de rails. Emissiehandel kent inderdaad derivaten, maar de markt is volledig transparant en de clearing gebeurt via beurzen en elk jaar wordt de onderliggende waarde, het emissierecht, gemeten bij bedrijven en afgerekend. Is dus geen bubbel. Want zoals je merkt beweegt de prijs met vraag- en aanbod mee. Het is een ‘compliance’ markt, geen emotiemarkt.
Dan ben ik met De Groene Zaak en anderen bezig te pleiten ook CO2-rechten te geven aan projecten waar restwarmte wordt benut, groengas wordt gebruikt. Het voordeel van een CO2-markt boven heffing is dat je ook (decentrale) projecten kunt stimuleren. En in tijden met minder subsidie is dat toch een gouden kans!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Krispijn Beek

@Jos het gunnen van CO2 rechten aan projecten leidt tot een groter aanbod van rechten en daarmee een lagere prijs, tenzij je CO2 rechten afneemt van andere sectoren.

Het gebruik van CDM uit arme landen klinkt mooi,
maar doet niks af aan de ‘perverse prikkels’ en andere nadelen van het systeem:
http://en.wikipedia.org/wiki/Clean_Development_Mechanism

Zolang het prijsverschil zo klein is (13 Euro CO2 in ETS, 9 per CER) is het de vraag waarom je niet een paar euro per ton meer uitgeeft en CO2 rechten uit de Europese markt trekt. Dat blijft vele malen beter te verifiëren en controleren dan CO2 reductieprojecten in arme landen. Bovendien zorg je dan meteen voor de “robuuste prijs” waar de industrie zo vaak om vraagt.

@zmcco het winnen van aardgas hoeft niet perse tot toevoeging van C aan de atmosfeer te leiden, aangezien aardgas ook een belangrijke grondstof is voor de kunstmestindustrie en chemie.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Herman Vruggink

In ieder geval een duidelijk stukje waarom de emissiehandel niet werkt. En dus maar over op CO2 belasting. Nee, Nee geen belasting het is een heffing. Tuurlijk. En zo krijgen Henk & Ingrid gelijk dat hoe dan ook zij het kind van de rekening worden. Want hoe je het wendt of keert het wordt doorberekend aan de burgers.

JPvS maakt nu duidelijk wat hij in de Transitie fanfare https://sargasso.nl/archief/2011/06/17/de-transitiefanfare/ Met “Een krachtig en goed doordacht klimaatbeleid” bedoelt. CO2 belasting dus.

Maar wie heft wie? en hoeveel? En wat zijn de doorberekende effecten op koopkracht? Waar gaat het geld naar toe? Wat wordt er mee gedaan? Het blijven nog steeds loze kreten zonder invulling. Ik wacht maar geduldig af in de langlopende serie van JPvS “Ik durf het jullie nog niet te vertellen” JPvS zoekt een recht toe recht aan benadering. Ben ik helemaal voor. Dus voor de draad ermee.

Evengoed is het hoe dan ook wachten op een aanleiding. Merkel kon de kerncentrales sluiten na de ramp in Japan. Obama kan pas iets doen als de temperatuur werkelijk de pan uit rijst en de mussen dood van het dak vallen. De aanleiding laat nog steeds op zich wachten. De langverwachte opwarming is nu eenmaal al een tijdje aan het pauzeren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Mark3000

@krispijn En toch ben ik het toch eens met zmcco. Dan is dat maar heel jammer voor de kunstmestindustrie en chemie.

Waarom worden auto’s gekwalificeerd op de hoeveelheid CO2 die ze uitstoten en niet op de hoeveelheid aardolie die daadwerkelijk per kilometer wordt verbruikt..? Ik ben geen chemicus, maar het is blijkbaar best moeilijk CO2 uitstoot te meten.

We zouden ook kunnen meten hoeveel rook van de sigaret daadwerkelijk in de longen terecht komt. Het is toch veel makkelijker om gewoon een accijns te leggen op de sigaret zelf. Of gaan we rookrechten verkopen. Ipv sigaretten moeten rokers maar het recht kopen om rook te mogen inhaleren.

Ik kan bier ook gebruiken om weg te gooien tijdens een concert van Rowwen Heze.. Ik zal toch de accijns moeten betalen.

Misschien een domme vergelijking, maar ik vind het in principe hetzelfde.

  • Vorige discussie