Mohammed Morsi zet leger buitenspel

Het meest verbazende en ook belangrijkste nieuws van dit weekeinde kwam zondag uit Egypte, waar de gekozen president Mohammed Morsi de bakens volledig verzette, de legertop die sinds het aftreden van Mubarak de dienst had uitgemaakt naar huis stuurde en verving, en de macht van de militaire leiders van de Hoge Militaire Raad SCAF aan zichzelf toekende.

Met een reeks decreten waarmee hij heel Egypte totaal verraste ontsloeg Morsi om te beginnen minister van Defensie maarschalk Hussein Tantawi en stafchef generaal Sami Anan en benoemde hij twee andere leden van de SCAF in hun plaats. Generaal Abdel Fatah El-Sisi, tot dat moment chef van de militaire inlichtingendienst, werd minister van Defensie, en generaal Sidki Sobhi, de commandant van het Derde Leger, werd benoemd tot stafchef.

Verder werd Mohab Memish, commandant van de marine van zijn functie ontheven en benoemd tot hoofd van de Suez Canal Authority en werd de commandant van de marine, Reda Hafez, ontslagen en gepromoveerd tot minister van Militaire Productie. Mohamed El-Assar, het SCAF-lid dat verantwoordelijk was voor bewapening, werd staatssecretaris van Defensie.

Vervolgens benoemde Morsi rechter Mahmoud Mekki, vice-president van het Hof van Beroep en een rechter die zich heeft doen kennen als een onafhankelijke rechter met eigen ideeën over democratie, tot vice-president. (Mahmoud Mekki is overigens de broer van Ahmed Mekki, de minister van Justitie).
Mekki en de nieuwe minister van Defensie El-Sisi werden nog diezelfde zondagmiddag in hun nieuwe functies ingezworen. Oud-minister Tantawi en generaal Anan werden tot ‘presidentieel adviseur’ benoemd. Tantawi kreeg de Orde van de Nijl, de hoogste Egyptische onderscheiding, en Anan werd geëerd met de Orde van de staat Egypte.

Het belangrijkste wat Morsi deed kwam echter na deze reeks wisselingen van de wacht. Hij trok de Constitutionele Verklaring in die de hoogste legerleiding van SCAF kort voordat Morsi werd verkozen, had uitgevaardigd. Het leger kende zichzelf daarin de bevoegdheden toe van het parlement dat kort daarvoor was ontbonden. Ook gaf het zichzelf het laatste woord bij de benoeming van de legerleiding en de minister van Defensie, terwijl het bovendien het recht voor behield om een nieuwe constitutionele assemblee samen te stellen als de huidige – omstreden – assemblee er niet in zou slagen een nieuwe grondwet te schrijven.

Kort nadat Morsi deze verklaring had ingetrokken, vaardigde hij een nieuwe constitutionele verklaring uit waarbij hij al deze bevoegdheden die SCAF zich had toegekend overhevelde naar het presidentschap.
De president heeft daarmee effectief de macht van het leger volledig verplaatst naar zichzelf.

Het is verbazend dat dit zomaar kon, en het laatste woord over hoe dit in zijn werk kon gaan zonder dat het leger in opstand kwam, is nog niet gesproken. Was het een deal die achter gesloten deuren is bekokstoofd tussen Tantawi c.s. en de president? Of was het een slimme manoeuvre waarbij alleen een deel van de legerleiding (met name die nieuw te benoemen leiders) op de hoogte waren? De eerste tekenen wijze op het laatste.

Een andere – niet minder belangrijke – vraag is wat Morsi met zijn nieuwe bevoegdheden gaat doen. Uiteindelijk is hij voortgekomen uit de Moslim Broederschap en dat staat er niet zonder meer garant voor dat hij zijn macht zal gebruiken om een soepele overgang naar een democratische staat te waarborgen. Aan de andere kant kan de SCAF, in de ongeveer anderhalf jaar dat hij de touwtjes in handen had, op dat gebied ook niet terugkijken op een schitterende staat van dienst. Veel slechter dan het leger het heeft gedaan had nauwelijks gekund.

Waarschijnlijk is Morsi’s ‘coup’ dus een verbetering. In ieder geval verdient hij voorlopig het voordeel van de twijfel. En zeker is dat als het Morsi ernst is met het hervormen van het systeem, hij nog een hoop werk te verzetten heeft. De volgende ronde zou wel eens kunnen gaan tussen hem en het veiligheidsapparaat.

Beeld: Al Jazeera