Het economische sprookje van de JSF

ANALYSE - De JSF houdt de gemoederen de laatste tijd wel bezig in Nederland. We hebben gezien dat er technisch en strategisch nogal wat risico’s en gebreken aan de JSF zitten. Dat de Algemene Rekenkamer niet echt positief en de logica volledig zoek is in de discussie. Eén van de belangrijkste argumenten van de JSF-lobby is, naast dat het een fantastisch vliegtuig zou zijn, dat een keuze voor JSF ons een hoop economische voorspoed zal brengen. Ook voor die laatste claim is er gerede twijfel.

Het hele JSF-programma zou voor Nederland een winst van meer dan 20.000 arbeidsjaren betekenen en een hoogwaardige bedrijfstak in de lucht houden. Dat zegt Mat Herben ten minste. Nu is Mat Herben een groot voorstander van de JSF en is het niet verwonderlijk dat hij probeert het plaatje voor de JSF er zo mooi mogelijk uit te laten zien. Toch is zijn bewering niet zomaar uit de lucht gegrepen. Hij baseert zich met name op een onderzoek (pdf) van Pricewaterhouse Coopers (PwC) uit 2008. In dit rapport komt PwC inderdaad tot de conclusie dat deelname aan de JSF een werkgelegenheidseffect heeft van 21.700 arbeidsjaren. Daarnaast komt PwC met nog een aantal indirecte effecten ter grootte van 27.200 arbeidsjaren. Er valt echter wel het een en ander af te dingen op die conclusies.

Kritiek CPB

In 2009 heeft het CPB de studie van PwC eens kritisch tegen het licht gehouden en komt, niet geheel verrassend, goed beargumenteerd tot een andere conclusie. Ten eerste merkt het CPB fijntjes op dat bijna 49000 arbeidsjaren over de periode 2001 tot 2052 terug kunnen worden vertaald in directe werkgelegenheid voor maximaal 200 personen tot 2015 en 600 personen vanaf 2015. Voor wat betreft de indirecte werkgelegenheid is eenzelfde hoeveelheid van 600 personen van toepassing. Echter, de studie van PwC heeft volgens het CPB geen rekening gehouden met twee belangrijke (macro-)economische factoren: productiviteitsstijgingen zijn niet ingecalculeerd en het verdringingseffect wordt sterk gebagatelliseerd. Indien wel met deze twee factoren rekening wordt gehouden, dan is het werkgelegenheidseffect volgens het CPB nihil.

Daarnaast wordt door de industrie ook iets te makkelijk werkgelegenheid in buitenlandse vestigingen meegerekend. We zijn inmiddels vier jaar verder, dus zou je kunnen zeggen dat de conclusies van zowel PwC als het CPB verouderd zijn. Echter, in 2012 heeft ook het SEO een studie uitgevoerd naar de economische effecten van JSF. Hun conclusie: het netto werkgelegenheidseffect is op de lange termijn nul. Toch houden de JSF-lobby en de overheid vast aan de cijfers van PwC en negeren de kritiek van het CPB en de uitkomsten van het SEO-onderzoek.

Onafhankelijkheid en betrouwbaarheid onderzoeken

Het onderzoek van PwC wordt gepresenteerd als een onafhankelijk onderzoek naar de economische voordelen van de JSF. Maar als PwC echt zo onafhankelijk is, waarom maken ze dan onderdeel uit van de pro-JSF-lobby?

Ook bij de onderzoeksmethode kun je je vraagtekens zetten. Een belangrijke informatiebron voor zowel het onderzoek van PwC als het onderzoek van SEO is de ‘JSF-thermometer’. Deze wordt bijgehouden door het Ministerie van Economische Zaken op basis van informatie van de bedrijven en kennisinstellingen die bij het JSF-project zijn betrokken. Laten die nu net het meeste belang hebben bij een zonnige toekomst van de JSF. De onafhankelijkheid en objectiviteit van de informatie die uit deze ‘JSF thermometer’ komt is dus redelijk dubieus.

Een ander uitgangspunt is het aantal orders. Aangezien deze aantallen nogal onzeker zijn, zijn ook de voorspelde voordelen een stuk minder zeker dan dat ze worden gepresenteerd. Bovendien zouden aanhoudende problemen met de JSF ertoe kunnen leiden dat het project uiteindelijk voortijdig gestopt wordt of in zijn geheel wordt afgeblazen. Het zou niet de eerste keer zijn. De F-22 en de A-12 zijn de JSF bijvoorbeeld al voorgegaan. Die compensatieorders kan de Nederlandse industrie dan wel op z’n buik schrijven.

VVD als pleitbezorger voor monopolie?

Een ander argument om voor de JSF te kiezen is dat er dan voor het westen maar één straaljager hoeft te worden gebouwd. Maar wacht even, is dat niet een monopolie? Ja. En wat weten we van monopolies? Precies. Die zijn niet zo efficiënt en leiden tot minder innovatie. Hoe kan het dan dat de VVD als vurige pleitbezorger voor marktwerking nu ineens pleit voor het creëren van een monopolie? Zijn ze van hun geloof afgevallen? Dat zou ook niet voor de eerste keer zijn.

De zogenaamde economische voordelen van deelname aan de JSF kunnen maar erg lastig worden aangetoond en berusten voornamelijk op drijfzand. Voor 4,5 miljard euro kunnen we vast wel een beter werkgelegenheidsproject bedenken.