Duurzaam ondernemen in turbulente tijden

Shell blaast (voorlopig) zijn operaties in het Noordpoolgebied af. Deels vanwege de naar velen verwachten lage olieprijzen, maar deels vermoedelijk ook omdat de reputatie van Shell in het geding is. Al geloof ik persoonlijk niet dat een bedrijf zeven miljard zou afschrijven vanwege Greenpeace-protesten, maar de factor reputatie zal wel meespelen.

Bij Volkswagen verdampt vermoedelijk nog veel meer kapitaal door het bizarre ‘dieselgate’, de software die de motor maximaal schoon laat tuffen in een testsituatie, en lekker vies op vol vermogen laat draaien in het echt.

Das Auto. Das Betrug.

Voor wie meent dat hiermee een enorme impuls naar elektrisch rijden komt waarmee dergelijke fraude niet meer mogelijk is: we zullen zien, maar welke reden is er om aan te nemen dat met stekkerauto’s niet valt te manipuleren zoals VW met zijn diesels deed? In feite hebben we een volledig legale manipulatie zelfs al achter de rug, met de plug-in hybrides die uiteindelijk geen zier schoner of zuiniger bleken dan hun benzinebroertjes.

RWE-chef Peter Terium klaagt dat de Energiewende zijn business om zeep helpt. Maar hij kent zijn geschiedenis niet als hij denkt dat de Wende pas na Fukushima is ingezet. Al begin jaren tachtig werden de voorbereidingen uitgedokterd. En toen RWE zijn nieuwe kolencentrales ging bouwen konden we al voorrekenen wat de overcapaciteit, conventioneel en hernieuwbaar, zou worden. Maar het bedrijf wilde de tekenen van de tijd niet verstaan.

Het splijtzwamvoorstel Splitsing Energiebedrijven is weer in discussie na een eerdere rechterlijke uitspraak dat Nederland toch als enige Europese land zijn energiebedrijven in moten mag hakken en het productie- en leveringsdeel aan ongesplitste (staats)bedrijven mag verkopen of aan Poetins gas- en oliegarchie mag voeren. Maar de huidige PvdA- en VVD-bewindslieden en Kamerleden durfden geen afstand te nemen van hun voorgangers die deze gekkigheid in het holst van het neoliberalisme voorbereidden.

Zo zijn er haast dagelijks berichten over kleinere of grotere energie-issues die onderstrepen hoe troebel het viswater momenteel is.

Wie wil kan in al die gebeurtenissen de frictie tussen een oude energie-orde en een nieuwe opkomend patroon zien.

De oude orde is sterk gedomineerd door fossiele brandstoffen. Dat is nog steeds het geval, maar ze staan wel in toenemende mate onder druk. Hun succes danken ze deels aan hun inherente eigenschappen: zeer hoge energiedichtheid, zeer lage winningskosten per bruikbare megajoule, en betrekkelijk onzichtbare impacts op de plek van winning, ofwel omdat deze gering zijn, ofwel omdat nogal wat winningslocaties uit het oog en dus uit het hart zijn. En deels danken de fossiele brandstoffen hun succes aan de opkomst van internationale energiemarkten en het neoliberale governance-model waarmee deze worden bestierd, of beter: vrijgelaten.

Maar beide komen met een prijs. De impacts van fossiel zijn er wel, maar ontstaan elders en later: klimaatverandering, aardbevingen, vervuiling en uitbuiting in de kolenmijnen, verzuring, gezondheidsschade, enzovoorts. Er was dus tóch niet zoiets als een gratis lunch. De rekening komt nu.

De beloofde zegeningen van het neoliberale marktmodel bleven uit, of pakten juist averechts uit: extreme ongelijkheid, afwenteling van problemen op armste landen, perverse prikkels om winsten te verhogen terwijl de schade op de schouders van de samenleving wordt gelegd, en ga zo maar door.

Tegen beide, fossiele brandstoffen en het neoliberalisme, is het protest toegenomen.

Zo gaat het altijd in de geschiedenis: als een ontwikkeling uiteindelijk onevenwichtig is, of als de voordelen slechts bij een elite terechtkomen, ontstaat uiteindelijk verzet. Die kan nog een tijdlang worden tegengehouden, maar uiteindelijk komt de omslag.

Dat het uiteindelijk naar low-carbon en hernieuwbaar gaat, dat snapt iedereen inmiddels wel. Hoe snel is de vraag. Welke opties zullen winnen en welke niet, zal nog lang onderwerp van debat zijn. Op Springtij Forum eind september ontaardde de vraag naar welke energiehuishouding men in de toekomst voor zich ziet in een kortstondige kakofonie. De een zijn droom is de ander zijn nachtmerrie. Dé vraag is hoe bedrijven zich in die onzekerheid moeten opstellen. Het antwoord uit de Springtij-energiesessies luidde: het is helder dát de energievoorziening omklapt van fossiel naar duurzaam, maar hoe snel en met welke energiemix is wat onduidelijk. De passende respons is een eigen, constructieve rol in de energietransitie zoeken die klopt met de kennis en kunde die in het bedrijf is opgebouwd, en zo zelf de toekomst mede-creëren.

Jan Paul van Soest is partner bij De Gemeynt, samenwerkingsverband van adviseurs, denkers en entrepreneurs, zie www.gemeynt.nl. Deze column verscheen ook op Energie Podium