COLUMN - ‘Mensenrechten zijn westers’ is een veelgehoord argument. Integendeel, meent Jan Pronk: ‘De universele erkenning van mensenrechten is het resultaat van een wereldwijde strijd.’
Mensenrechten zijn een eenzijdig westers concept. Dat geluid klinkt nog steeds, en zelfs luid. Weliswaar gelden mensenrechten voor iedereen, waar ook ter wereld, maar het waren vooral westerse landen die na de Tweede Wereldoorlog het begrip afbakenden in een Declaratie van de Verenigde Naties. De meeste andere landen waren nog koloniën. Toen zij, onafhankelijk geworden, toetraden tot de VN, onderschreven zij een al bestaande tekst. Daarom, zo luidt de kritiek, ademde de Declaratie van het begin af aan een geest van westerse vooringenomenheid. Westerse landen hebben daar nooit afstand van genomen, getuige hun kruistocht voor democratie overzee, hun kritiek op de behandeling van homo’s in Oeganda of de besnijdenis van vrouwen in Afrikaanse en islamitische landen. Westerse landen tonen geen respect voor andere culturen. Hun ijver voor mensenrechten is daarvan het beste voorbeeld.
Mensenrechten vormen de kern van een aloude ideologische polarisatie rond de verhouding tussen het individu en de staat en andere sociale verbanden. Die polarisatie is met het einde van de Koude Oorlog niet verdwenen. Sindsdien zijn religieuze tegenstellingen verscherpt. Overal nam het nationalisme toe, ondanks, of juist ten gevolge van de globalisering. Nationale emancipatie leidde tot groeiend cultureel zelfbewustzijn. Opiniemakers in het Westen vreesden cultuurrelativisme. Westerse politici predikten dat verhoudingen binnen de samenleving marktbeginselen moesten respecteren, ongeacht sociale ongelijkheid.
Vanuit het Westen zelf zijn eeuwenlang mensenrechten geschonden, avant la lettre: koloniale onderdrukking, slavernij, oorlog, uitbuiting, verbranding van heksen en ketters, genocide en discriminatie. Tegelijkertijd vond binnen het Westen een filosofisch, ethisch en politiek debat plaats over vrijheid en recht. Dat leidde tot erkenning van nieuwe waarden: de beginselen van de Amerikaanse onafhankelijkheid en van de Franse revolutie, afschaffing van de slavernij, sociale zekerheid en algemeen kiesrecht. Het sluitstuk was de ambitie oorlog, massavernietiging en genocide te voorkomen door een nieuwe ordening van de internationale verhoudingen. De instelling van de Verenigde Naties, de omarming van het beginsel van nationale soevereiniteit en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens vormden essentiële elementen van de nieuwe consensus. Maar die consensus was niet het resultaat van een louter westers discours. Integendeel: de voorafgaande strijd was vooral gevoerd door volken en mensen die tegen de westerse overheersing in opstand waren gekomen: inheemse groepen, slaven, koelies en vrijheidsstrijders.
Alleen daarom al is het een drogreden te beweren dat mensenrechten een westerse constructie zijn. Bovendien, het gebouw van de mensenrechten was na de aanvaarding van de Universele Verklaring niet af. Het is steeds verder ontwikkeld, veelal op initiatief van niet-westerse landen. In de Dekolonisatieverklaring (1960) werd buitenlandse overheersing bestempeld als een schending van mensenrechten. Er kwam een Convenant Economische, Sociale en Culturele Rechten naast de Burgerlijke en Politieke Rechten (1966). Nieuwe rechten werden erkend, zoals het Recht op Ontwikkeling als een ‘onvervreemdbaar mensenrecht van mensen en volken’ (1986), de Responsibility to Protect(2005) en het Recht op Water (2010). In de onderhandelingen hierover speelden niet-westerse landen een cruciale rol. Als mensenrechten aanvankelijk berustten op louter westerse opvattingen – quod non – dan is dat thans helemaal niet het geval.
Mensenrechten zijn niet westers. Schendingen worden overal op dezelfde wijze ervaren. Moeders, die kinderen verliezen door armoede of geweld, treuren daarover in Afrika en Azië evenzeer als in Europa.
De universele erkenning van mensenrechten is het resultaat van een wereldwijde strijd van mensen tegen machten, in binnen- en buitenland. Er is ook een universele plicht om tegen schendingen in het geweer te komen, mits dat geloofwaardig gebeurt. Oeganda veroordelen vanwege de vervolging van homo’s slaat terug op westerse zendelingen die prediken dat homoseksualiteit een doodzonde is. Westerse politici die democratie prediken moeten de gouden koorden doorknippen die henzelf verbinden met lobbyisten en belangengroepen. Discriminatie van andersdenkenden afkeuren vereist erkenning van het recht op gelijke behandeling in eigen land, ook van vreemdelingen. Ook in dat opzicht zijn mensenrechten universeel.
Via ViceVersa
Reacties (24)
@0: “Mensenrechten vormen de kern rond de verhouding tussen het individu en de staat en andere sociale verbanden”
.. en tussen individuen onderling
“Mensenrechten zijn niet westers. Schendingen worden overal op dezelfde wijze ervaren. Moeders, die kinderen verliezen door armoede of geweld, treuren daarover in Afrika en Azië evenzeer als in Europa.”
Dat zou de kern van het betoog moeten zijn. We zijn allemaal mensen en kunnen allemaal pijn voelen. De meeste vormen van onderdrukking zijn minder dan 10.000 jaar oud terwijl de mensheid zelf al zeker 200.000 jaar oud is en wanneer pseudo-wetenschap en ingewikkelde geloofsystemen in wrede bovennatuurlijke wezens nodig zijn om een vorm van onderdrukking te rechtvaardigen weet je al dat ook iemand die in Oeganda is geboren ergens wel degelijk aanvoelt dat mensenrechten in de basis overeenkomen met het rechtvaardigheidsgevoel van de menselijke soort.
“Het is steeds verder ontwikkeld, veelal op initiatief van niet-westerse landen. In de Dekolonisatieverklaring (1960) werd buitenlandse overheersing bestempeld als een schending van mensenrechten. Er kwam een Convenant Economische, Sociale en Culturele Rechten naast de Burgerlijke en Politieke Rechten (1966). Nieuwe rechten werden erkend, zoals het Recht op Ontwikkeling als een ‘onvervreemdbaar mensenrecht van mensen en volken’ (1986)”
Dit zijn geen echte mensenrechten want ze gaan niet over individuen maar over groepen. Met dit soort flutvoorstellen wordt geprobeerd de groep weer meer macht over het individu te geven zodat die juist mensenrechten verliest. Een ander voorbeeld van zo’n voorstel zijn de herhaaldelijke pogingen een verbod op godslastering in te voeren onder het mom van “bescherming tegen belediging van gelovigen”. Helaas is het zo dat heel wat regeringen nog niet helemaal begrepen hebben wat mensenrechten zijn.
Mensenrechten op zich is een soort politieke religie. Mensenrechten zouden dan een paar metafysische, onvervreemdbare rechten zijn die mensen zogenaamd van de Natuur gekregen zouden hebben omdat ze mens zijn. Empirisch kan dit al niet bewezen worden, in de geschiedenis had (bijna) geen enkele filosoof voor de 17e eeuw enige notie van het begrip mensenrechten, geen enkele staat was erop gebaseerd en als mensenrechten al zouden bestaan dan weten we niet eens wat ze precies zijn. Welke declaratie omschrijft die rechten dan? De Bill of Rights? De Verklaring van de Franse Revolutie? Die van de VN? Waren de opstellers van een van die documenten dan de onfeilbare interpreten van de metafysica die als halve profeten de mensheid verlichtten?
Niet dat martelen, genocide en onderdrukking goed is. Het lijkt me gewoon sterk dat er metafysische rechten zijn.
Ja, als je kind wordt vermoord voel je je behoorlijk; maar voelen ze ook dat metafysische beginselen aan worden getast? Slachtpartijen en een stomp in je maag worden overal als slecht ervaren, maar dat betekent nog niet dat er zoiets is als universele, metafysische rechten.
@3:
Dat is helemaal niet nodig hoor. Het kan ook het resultaat van toenemende beschaving zijn. En zelfs de volgelingen van Hobbes kunnen dit als een noodzakelijk samenwerken verklaren, als ze willen. De oorsprong verandert niets aan de geformuleerde rechten.
@Conservatief
Er is niets metafysisch aan de mensenrechten. Je zegt het zelf al “niet dat martelen, genocide en onderdrukking goed is”, als genoeg mensen daar hetzelfde over denken heb je mensenrechten.
“in de geschiedenis had (bijna) geen enkele filosoof voor de 17e eeuw enige notie van het begrip mensenrechten, geen enkele staat was erop gebaseerd”
Bijna alle geschiedenis die we kennen is eigenlijk het tweede deel van de geschiedenis van de mensheid. Sinds de uitvinding van de landbouw zijn we dingen als slavernij en racisme vanzelfsprekend gaan vinden, zijn we zelfs vergeten dat dat ooit anders was. Een agrarische maatschappij van voor de 17e eeuw was zelf al een ingewikkelde constructie om recht te lullen wat recht was, ipv. een soort oerbasis van de menselijke natuur waar we nu dan onwijselijk van zouden afgedwaald zijn.
Paine, Jefferson en Locke vonden overigens van wel. Dat is de theorie van de mensenrechten. Wat jij en #5 zeggen is dat die rechten ontstaan (en dus ontbonden kunnen worden) per conventie. Dan zijn het eerder privileges dan rechten. Dus zodra een land zich terug zou trekken uit het VN-verdrag zouden mensenrechtenschendingen in dat land niet mogelijk zijn, omdat mensenrechten binnen die grenzen niet zouden bestaan. Jullie laten nu zelf ook de filosofie van de mensenrechten los, al hebben jullie het misschien nog niet door.
@3: Je hebt wel gelijk, maar als je goed leest zie je dat in dit stuk ook niet wordt beweerd dat mensenrechten uit iets anders dan erkenning voortkomen. Het stuk beargumenteert niet dat mensenrechten universeel zijn, maar alleen dat ze “niet [uitsluitend] westers” zijn.
Ik trapte er zelf trouwens ook in. Ik las niet goed en dacht ook even dat er gesteld werd dat mensenrechten ‘universeel’ waren, en typte een, al zeg ik het zelf, prachtige weerlegging* ervan.
Maar het staat er niet dus …
_________
* Filosofisch gezien geen sterk argument. Ethiek in het algemeen is namelijk niet ‘objectief’ of ‘universeel’, en alle rechten – op één na: het recht van de sterkste – komen wel degelijk voort uit de erkenning ervan.
En ik zeg dit overigens niet (uitsluitend) omdat ik het leuk vind in andermans idealisme te pissen, maar (ook) omdat ik denk dat het belangrijk is om te beseffen dat mensenrechten geen metafysisch geschenk uit de hemel zijn, maar voortkomen uit een overwinning – een tijdelijke, plaatselijke, en, vooral, imperfecte overwinning; een kwetsbare overwinning ook – van de rede op het recht van de sterkste.
Mensenrechten vereisen dus waakzaamheid. En stellen dat mensenrechten uit de lucht zijn komen vallen, zoals dit stuk feitelijk doet, is niet alleen “nonsense upon stilts”, zoals Jeremy Bentham zegt, maar leidt uiteindelijk ook tot een achteloze gezapigheid die historisch gezien de mest is geweest waarmee iedere terugval naar het recht van de sterkste is gevoed.
@8:
Ah zo; dan zijn we het grotendeels wel eens.
@7
Sommige filosofen vonden dat, zij zijn dood en ik ben niet de reincarnatie van een van hen. Overigens waren er ook genoeg filosofen die mensenrechten gewoon vonden volgen uit principes waar bijna alle mensen het mee eens (maar met religie of economische belangen in de weg staand).
“Dan zijn het eerder privileges dan rechten. Dus zodra een land zich terug zou trekken uit het VN-verdrag zouden mensenrechtenschendingen in dat land niet mogelijk zijn, omdat mensenrechten binnen die grenzen niet zouden bestaan.”
De menselijkheid van de bevolking zorgt voor het “bestaan” van mensenrechten binnen een land, maakt niet uit of die mensenrechten door een regering worden erkend of niet. Tenzij je een land begint waar je alleen immigranten met psychopathische trekjes toelaat kun je dus in ieder land wel spreken van mensenrechtenschendingen bij een genocide. Overigens ga je er vanuit dat ik of andere mensen hier landsgrenzen heilig vinden. Kijk als de Tutsi’s in 1994 nou massaal hadden getuigd dat ze graag vermoord zouden worden, dan was de genocide geen mensenrechtenschending geweest, maar ik ga er voorlopig van uit dat de slachtoffers niet naar hun dood uitkeken.
Als het internet een ding leert dan is het dat er zowat geen enkel politiek punt is waar “bijna alle mensen” het mee eens zijn.
Mensenrechten bestaan dus als 51% van de bevolking het ermee eens is en het verdwijnt als dit aantal zakt naar 49%? Interessante filosofie, makker. En wat zijn die mensenrechten precies? Welke van de vele verklaringen bevat de “echte mensenrechten”?
@7:
Dat is precies wat dat soort landen zeggen, ja.
Het hoeft overigens ook helemaal niet bij conventie te bestaan hoor. In de Bijbel worden ook al een heleboel zaken opgenoemd, die we tot mensenrechten kunnen rekenen, zoals gij zult niet doden e.d., zonder dat daar ooit een verdrag aan ten grondslag lag. En dat betekent dus helemaal niet, dat er dan geen mensenrechten zouden bestaan, maar alleen dat dat land die rechten niet erkend. En zoals ik al aan gaf, speelt de oorsprong van die rechten totaal geen rol. Of ze nu uit de natuur of uit onze geest komen doet niet ter zake.
Net zoals alle andere rechten, die ons vrijheid bezorgen, hebben we overigens hard moeten vechten voor die rechten. Naar mijn mening komen ze dus niet uit de natuur voort, want dan zou de maatschappelijke elite door de eeuwen heen er ook wel naar geleefd hebben. Dat is niet het geval, en vaak zouden ze dat ook graag terug willen draaien, want volgens hen bestaan mensenrechten er alleen om hen zelf te beschermen, en zijn ze niet universeel.
Dat past meer in de filosofische traditie van een lex naturalis dan die van de mensenrechten. Alhoewel er soms overlap is zijn die theorieën en tradities toch verschillend. In de praktijk kunnen we het ook niet eens kunnen worden of er een lex naturalis is, en zo ja, wat die precies in zou moeten houden en wat daarvan de praktische uitwerking zou moeten zijn.
C.S. Lewis had hierover een interessant en enigszins steekhoudend betoog geschreven in zijn “Abolition of Man” met achterin een aantal normen en waarden die dan voort zouden komen uit die lex naturalis. Maar zelfs als we dat lijstje als onderdeel van de lex naturalis met zijn allen zouden accepteren, wat onwaarschijnlijk is, valt er over de praktische uitwerking oneindig lang te twisten. In de politiek is het dus niet heel nutting; wetgeven en a priori metafysische aannames gaan over het algemeen niet goed samen. Toch is het een interessant filosofisch vraagstuk.
Ah, rechten zijn dus historisch gegroeid en alleen geldig in een bepaald gebied. Mee eens.
@11
“Als het internet een ding leert dan is het dat er zowat geen enkel politiek punt is waar “bijna alle mensen” het mee eens zijn.”
Nee, niet wanneer je er politiek van maakt. De onderliggende principes (axioma’s) zijn echter wel wijdverspreid, al helemaal wanneer je mensen vraagt wat ze zouden willen dat hun opperwezen voor regels had. Je zult weinig (ze zijn er sporadisch wel) mensen vinden die voor juridische willekeur zijn bv. en als je ze dan even laat nadenken zijn ze al gauw voor allerlei verlichte rechten want als iedereen gelijk is voor de wet kan alles jou dus ook overkomen. Soms is het echt zo simpel als de aap die eerlijk deelt omdat ie zelf boos wordt als ie minder pinda’s krijgt dan een andere aap voor hetzelfde klusje, behalve dan die enkele aap die zo overmoedig is dat ie denkt dat ie altijd aan de top kan blijven en dus kan profiteren van willekeur en zich daar tegelijkertijd ook niet schuldig over voelt. Het hangt voor een groot deel af van psychologie. Niet alle soorten hebben dezelfde psychologie dus zijn mensenrechten niet universeel, maar mensen delen wel een bepaalde primatenpsychologie waaruit veel van onze mensenrechten volgen.
“Mensenrechten bestaan dus als 51% van de bevolking het ermee eens is en het verdwijnt als dit aantal zakt naar 49%?”
Het punt van mensenrechten is nou juist dat je moeilijk een land zult vinden waar niet minstens 51% het met de axioma’s eens is. Een ander punt van mensenrechten is dat ze over het individu gaan en nog boven de vorming van staten staan. Je zult eerst allerlei dingen moeten aannemen over de vorming van staten, het recht van zo’n staat om verregaand in te grijpen in het leven van burgers, etc… (dingen die losstaan van bekende mensenrechten en er soms zelfs eigenlijk tegen ingaan) voor je iets kunt zeggen als dat 51% van de bevolking mag beslissen wat als mensenrechten wordt gezien.
“En wat zijn die mensenrechten precies? Welke van de vele verklaringen bevat de “echte mensenrechten”?”
Ik geloof niet in een zwart-wit onderscheid tussen mensenrechten en “normale rechten”, ja ergens zal je altijd wel rechten hebben die alleen maar praktisch nut bieden binnen een bepaald systeem (zoals je “recht” op zorgtoeslag als je onder een modaal inkomen zit), maar strafrechtelijke rechten zijn moeilijk consistent op te delen in normale en mensenrechten, aan de grens blijft het altijd een beetje vaag (maar daarmee niet automatisch arbitrair) waar de wereldbevolking die grens wil trekken.
“zoals gij zult niet doden e.d”
Daarom hebben ook alle landen legers die doden. En geldt er ook zoiets als de doodstraf in vele landen. Of gewoon wetteloosheid en dus recht van de sterkste.
@13: in je eerste stuk ga je in op zaken, die ik totaal irrelevant vind, zoals ik al 2 keer zei. Ik hoef niet te weten, waar de rechten vandaan komen, als die rechten eenmaal vast zijn gelegd. Ik kan hooguit nog zeggen, of ik het er mee eens ben of niet. En ja, ik zou ook aan een filosofische discussie deel kunnen nemen over de vraag waar die rechten dan wel vandaan komen, of juist niet, maar daar ben ik niet in geïnteresseerd. We hebben die rechten gedefinieerd, ze bestaan, en we kunnen ze gebruiken om mensen er op te wijzen, dat dat de rechten zijn, waar de meeste mensen op aarde waarde aan hechten, en dat al de landen, die die rechten na streven, je als een paria beschouwen als je je daar niet bij neer legt.
Nee, voor de mensen die die rechten hoog in het vaandel voeren, zijn die rechten overal geldig. Als ik over de grens stap, zijn ze voor mij nog net zo geldig, als wanneer ik in eigen land blijf. Als het alleen maar voor een bepaald gebied geldig is, noemen we het een wet.
@15: totaal nutteloze toevoeging van een punt dat we al lang gepasseerd zijn.
In heel beperkte bestaat er waarschijnlijk wel een basaal rechtvaardigheidsgevoel (een van de pijlers van de lex naturalis-theorie – diefstal wordt in alle culturen afgekeurd, zeker als het een onschuldig mede-stamlid als slachtoffer betreft). Niemand vindt moord moreel goed, maar bij noodweer lopen de meningen alweer uiteen. Het is zowat onmogelijk om altijd geldige rechten hieruit te distilleren. Nog lastiger is het om hier praktische maatregelen uit te halen. Cultuur, tradities, religie, (lokale) filosofische stromingen, geschiedenis, klimaat en dergelijken zijn onmetelijk veel belangrijker voor de wetten en instituties van volkeren dan een (al dan wel of niet bestaand) gevoel van universele rechten. Overigens denk ik niet dat goed en kwaad relatief zijn, maar ze zijn wel hopeloos complex en genuanceerd.
Absolute rechten zijn meestal onhoudbaar (het zogenaamde recht op vergadering gaat bijvoorbeeld niet op voor paramilitaire organisaties, vrijheid van meningsuiting mag bijvoorbeeld beperkt worden in geval van oproepen tot misdaad, etc. etc) Volgens een consequent aanhanger van de mensenrechtentheorie zouden dit inbreuken op mensenrechten zijn – “inalienable rights” – (en dus per definitie tiranniek). Er zitten heel veel haken en ogen aan de mensenrechtentheorie. Ik ben er geen aanhanger van.
O ja? Daar was ik me niet van bewust. Wat zijn die rechten dan?
@16:
Blijkbaar ben je dat nog niet gepasseert, want later zeg je weer:
“We hebben die rechten gedefinieerd, ze bestaan, en we kunnen ze gebruiken om mensen er op te wijzen, dat dat de rechten zijn, waar de meeste mensen op aarde waarde aan hechten, en dat al de landen, die die rechten na streven, je als een paria beschouwen als je je daar niet bij neer legt.”
Zowel de oorsprong als inhoud kun je niet weergeven. Tevens de toepassing ervan is emperisch gezien onhoudbaar voor je. Dus hoe je toch aan die stelligheid komt, is mij een raadsel.
Want landen behandelen bijv China helemaal niet als paria ondanks de vele doodstraffen, illegale bezetting en beperkingen van vrijheid. Je verwijzing naar die zogenaamde wetten die geen inhoud, oorsprong en toepassing genieten is dus nutteloos. Je kunt niet eens aantonen dat ze bestaan! Dus hoezo verwijzen ernaar?
Daarom ook dat Conservatief het zo theoretisch brengt. Dat is de enige manier om er iets zinnigs over te zeggen, het is immers puur een theorie/gedachtegang waarover gesproken wordt, voortgekomen uit godsdienst en filosofie. Net als een aard van eenhoorns en elven: leuk om over te praten en door de geschiedenis heen zijn die weergaven/ideeen vast aan verandering onderhevig geweest: maar het maakt ze nog niet echt.
Niet alleen in de bijbel staan wat zaken die tot de basis van mensenrechten horen, ik meen dat de profeet Mohammed ook aardig uitgewerkte richtlijnen opstelde die evengoed een ”verklaring van de rechten van de mens’ kunnen heten. Hij heeft ook een voorloper van de Conventie van Genève geschreven.
De claim dat mensenrechten westers zijn is te arrogant voor woorden.
@16: En wat als die “paria” landen besluiten hun eigen versie te schrijven en die als de goeiste te beschouwen?
Zie bijvoorbeeld the Cairo Declaration of Human Rights.
http://en.wikipedia.org/wiki/Cairo_Declaration_on_Human_Rights_in_Islam
@17: je gevoelens over de moeilijkheden om mensenrechten absoluut te definiëren deel ik. Daarom wil ik die discussie hier ook niet voeren, en ga ik slechts uit van de mensenrechten, zoals we die bij de VN vast hebben gelegd (universele verklaring van de rechten van de mens). Zoals je zelf ook al zegt: diefstal en moord worden door vrijwel iedereen als slecht gezien. Daar kunnen we geen absolute rechten uit af leiden, maar we kunnen daar wel afspraken met elkaar over maken, en dat hebben we gedaan. Niet iedereen erkent die rechten, maar alle anderen kunnen op basis daarvan maatregelen nemen tegen die landen, die die rechten aan haar laars lappen.
universele verklaring van de rechten van de mens
@18: laat de grote mensen nou lekker met elkaar samen praten. Met conservatief ben ik het vaak ook niet eens, maar die komt tenminste met argumenten, en niet met verdraaiingen van mijn standpunt. Met jou is geen discussie mogelijk.
@20: dat kan ook en dat doen andere landen soms ook. Dat is mogelijk. Maar dat hoeft niet te betekenen, dat ze paria landen zijn. Ga die verklaringen maar eens naast elkaar leggen. Heel veel zaken zijn hetzelfde. Zo lang die landen de meeste rechten in ere houden zijn het geen paria’s. De verklaring waar je naar linkt verschilt slechts marginaal van de VN verklaring. Alle lidstaten van de VN onderschrijven met hun lidmaatschap de universele verklaring van de rechten van de mens, ook de landen die de CAïro verklaring hebben ondertekend.
Ha, knorretje is wakker. Ga toch werk zoeken jongen.