De zaak Rosenberg

ACHTERGROND - Zestig jaar geleden werden Julius en Ethel Rosenberg in de Sing Sing-gevangenis in New York geëxecuteerd. Twee jaar eerder waren ze veroordeeld wegens spionage voor de Sovjet-Unie. De Rosenbergs hebben beide tot het laatst toe volgehouden dat ze onschuldig waren. Zowel Amerikaanse als Russische bronnen tonen aan dat Julius in de jaren veertig informatie heeft doorgespeeld naar de Russen. De waarde van die informatie is altijd omstreden geweest. Het proces tegen de Rosenbergs vond plaats op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, tijdens de Korea-oorlog en vlak nadat was gebleken dat ook de Sovjet-Unie over atoomwapens beschikte. In de Verenigde Staten werd onder leiding van senator Joe McCarthy een heksenjacht gevoerd tegen communisten, en iedereen die daar ook maar een beetje in de buurt kwam. In het proces werd het echtpaar er van beschuldigd rechtstreeks verantwoordelijk te zijn voor de dood van Amerikaanse soldaten op het Koreaanse slagveld.

Julius en Ethel Rosenberg zijn veroordeeld volgens de nog altijd van kracht zijn de Espionage Act uit 1917. Ze zijn de enigen die ooit op grond van deze wet ter dood zijn gebracht.

Naast de Rosenbergs stond een aantal andere van spionage verdachte communisten terecht, waaronder Ethel’s broer David Greenglass, die in Los Alamos werkte aan de atoombom. Zijn getuigenis en die van zijn vrouw Ruth waren met name belastend voor Ethel Rosenberg. Volgens David en Ruth had Ethel haar broer op verzoek van Julius aangeworven als spion. En zij zou ook documenten voor Julius hebben overgetypt. David heeft later toegegeven dat hij over de betrokkenheid van Ethel heeft gelogen. Hij deed het voor zijn vrouw en kinderen, zei hij, en hij wist niet dat zijn zus de doodstraf zou krijgen. Ook FBI-chef Hoover wist volgens zijn biograaf dat Ethel onschuldig was. De doodstraf was een drukmiddel om Julius te bewegen zijn netwerk te onthullen. Het echtpaar heeft zich tot op het laatst tegen deze druk verzet en bleef volharden in zijn onschuld aan de ten laste gelegde atoomspionage. De andere verdachten legden bekentenissen af en kregen gevangenisstraffen.

De voltrekking van de doodstraf middels de elektrische stoel, op 19 juni 1953 ’s avonds om 8 uur Amerikaanse tijd, schokte de wereld. Voorafgaand aan de executie was er al een breed gedragen protest geweest. Sartre, Albert Einstein, Jean Cocteau, Frida Kahlo, Fritz Lang, Bertolt Brecht, Pablo Picasso, en vele anderen zetten zich voor de Rosenbergs in.  Zelfs paus Pius XII riep president Eisenhouwer op om gratie te verlenen. ‘Uw land is ziek van angst,’ schreef Sartre in L’Humanité, ‘u bent bang van de schaduw van uw eigen bom.’ Nadat het vonnis was voltrokken brak er in vele steden oproer uit. In Parijs viel volgens het ANP bij een betoging voor de Amerikaanse ambassade een dode. In Amsterdam werd gestaakt en hingen vlaggen halfstok.

De Rosenbergs waren voor communisten in de jaren vijftig een bron van inspiratie volgens Jolande Withuis. Ethel was voor vrouwen een model van strijdbaarheid en opofferingszin.  De bewondering voor het echtpaar ging zover dat er kinderen naar hen vernoemd werden. De zaak Rosenberg heeft een stroom aan boeken en films opgeleverd.

De twee kinderen van de Rosenbergs, Michael en Robert, hebben jarenlang geijverd voor eerherstel van hun ouders. In 1997 maakte Netty Rosenfeld een documentaire over hen. Dat Julius een spion was hebben zij later ook moeten toegeven. Maar bij de doodstraf hebben zij zich nooit neergelegd. Robert heeft een fonds opgericht voor kinderen van politieke gevangenen. Hij heeft dezer dagen de leiding daarvan overgedragen aan zijn dochter Jennifer. Robert trok in een interview deze week de zaak van zijn ouders door naar het heden:

The legacy of my parents is their resistance. They were confronted by the US government and told that they must lie or die, that they had to admit to being involved in atomic espionage when that was not the case. My father was involved along with a number of other young men in trying to help the Soviet Union, but he had nothing to do with the atomic bomb and he was not going to lie about it.

Today, in the cases of Bradley Manning and Edward Snowden, and not only in these cases, these are young resisters, young people saying we are not going to put up with this government or any government having such awesome power to spy on the population. They will not renounce their beliefs—at least they haven’t so far, and I don’t think they will.