De peiling bepaalt het nieuws, de uitslag is bijzaak…

De opiniepeilers zaten er opnieuw flink naast bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen. Media blijven deze peilingen in hun berichtgeving veel te serieus nemen, menen Tom van der Meer en Armèn Hakhverdian.

Geloof ons, we zijn het net zo zat als u, maar we kunnen er niet omheen. Toch nog een keer aandacht voor de peilingen.

Niet voor het eerst zijn de afgelopen 24 uur talloze media door het ijs gezakt door blind te varen op vroege peilingen en exitpolls. Het was ronduit gênant om te zien hoe Mariëlle Tweebeeke (Nieuwsuur) op verkiezingsdag na middernacht CDA-leider Buma aanviel door te stellen dat zijn politieke koers blijkbaar niet werkte.

Tweebeeke baseerde zich op de exitpoll van Ipsos, waar het CDA een derde van de raadszetels leek te verliezen vergeleken met 2010. Aan het eind van de avond bleek het verlies veel kleiner: in plaats van de voorspelde 561 zetels verlies, zullen het er ongeveer 65 blijken te zijn (minder dan 1%). Als het CDA bijna terug is op het niveau van 2010, is dat voor die partij een enorme opsteker na het dramatische verval in 2012.

Dezelfde teneur was gistermorgen in nagenoeg alle kranten te lezen. Het verlies van het CDA was één van de nieuwsfeiten. De Volkskrant noemde het een dreun voor het CDA. De exitpoll was het nieuws, de uitslag bijzaak. Er zullen wel geen rectificaties volgen zoals ook de live-uitzending bagatelliserend stelde dat de exitpoll er bij het CDA iets naast zat.

Onze voorpagina over de verkiezingen pic.twitter.com/ze72jhQJvG

— Philippe Remarque (@PhRemarque) March 20, 2014

Opkomst hoger dan gepeild

Evenzo bleek de opkomst niet zo’n dramatisch dieptepunt als was voorspeld. Ipsos kwam met een harde voorspelling (43%), terwijl TNS Nipo (ergens tussen 42% en 51%) en Maurice de de Hond (‘3%, 5%, 7%, 9% minder dan in 2010’) met wel heel brede foutmarges kwamen. Zelfs met die marges waren de voorspellingen te negatief. Het democratische armageddon bleef uit.

Sterker nog, de opkomst van gisteren is zo slecht nog niet, gezien het feit dat vier jaar geleden de gemeenteraadsverkiezingen het opstapje vormden naar de Tweede Kamerverkiezingen.

Natuurlijk kunnen we ook nu weer de hypothese opwerpen dat juist de aandacht voor de opkomst tot schrikreacties heeft geleid onder het publiek, dat van weeromstuit toch ging stemmen. Dat is immers altijd een fijne uitweg. Punt blijft dat de nieuwswaarde van de peilingen op dit punt twijfelachtig is gebleken.

We kunnen ons wel weer gaan verkneukelen dat de peilingen er zo ver naast zaten. We kunnen zelfs signaleren dat peilers blijkbaar regelmatig niet in staat zijn om de publieke opinie te meten met de precisie die hun rapportage suggereert.

Maar dat lost niets op. Het is namelijk gewoon ontzettend moeilijk om opkomstcijfers te voorspellen (of achteraf te verklaren). Zoals Kees Aarts, hoogleraar politicologie aan de Universiteit Twente, eergisteren stelde in de Volkskrant: ‘Er is geen goed onderzoeksmodel dat de opkomst kan voorspellen, daarvoor speelt het toeval een te grote rol.’

Herbezinning

Het achterliggende probleem zijn uiteindelijk niet de peilers en hun peilingen, maar de media die hun uitslagen zo serieus nemen. Het is evident dat peilingen niet zaligmakend zijn – door de selectie van respondenten, door foutmarges, door grote groepen burgers die niet weten of ze gaan stemmen, of nog niet weten op wie ze gaan stemmen. Maar peilingen hebben wel invloed – op politici, op media, op kiezers. Dat geeft een grote verantwoordelijkheid aan de media die peilingen rapporteren.

De noodzaak van een voorlopige uitslag om 21 uur is blijkbaar groter dan zorgvuldige nieuwsgaring. Het is namelijk niet de eerste keer dat de peilingen mis zitten. Slotpeilingen wijken regelmatig fors af van de uitslag, zoals in 2012. Die afwijking kon nog worden uitgelegd als het gevolg van massaal strategisch stemmen op basis van diezelfde peilingen.

We moeten ons overigens ook realiseren dat Nederlandse peilers zich in een lastig parket bevinden vergeleken met hun collega’s in het buitenland. De Nederlandse kiezer is zowel tijdens de lange aanloop naar de campagne als op de laatste dag voor de verkiezingen beweeglijker dan kiezers in de meeste andere landen (zie hier).

Exitpolls zouden hier geen last van moeten hebben, maar toch zitten ook die exitpolls er vaker naast. In 2006 zaten de voorspellingen van de uitslag bij zowel RTL (TNS Nipo) als de NOS (Maurice de Hond) fors naast de uiteindelijke uitslag. Hans Laroes riep op tot een herbezinning op het gebruik van peilingen. Het heeft bar weinig uitgehaald.

Peilingen zijn interessant. Nederlanders houden van peilingen, opinieonderzoekers (waaronder wijzelf) kunnen niet zonder. Media trekken kijkers, lezers, clicks en views met uitkomsten van peilingen. Maar de kern blijft: bieden de peilingen nieuws? Zijn media geloofwaardige bronnen van nieuws? The New York Times stelt terecht:

Reporting on polls is no different from reporting on any other information we give readers […] If we get it wrong, we’ve not only misled our readers, but also damaged our credibility.

Dit is des te belangrijker omdat peilingen aantoonbaar kiezers beïnvloeden.

Op zijn minst moeten media niet blind varen op peilingen. Of exitpolls gebruiken als basis van de verslaggeving maar de daadwerkelijke uitslag.

Dat weten ze dondersgoed, maar ze doen het toch.

UPDATE

Ipsos heeft later een bericht geplaatst over hun prognose. De politieke krachtsverhoudingen en brede trends waren volgens Ipsos goed gesignaleerd met uitzondering van het CDA, dat minder verloor dan verwacht. In de prognose was de opkomst ook zeer goed voorspeld (53% vergeleken met de uiteindelijke opkomst van 53,8%), in tegenstelling tot hun voorspelling twee dagen daarvoor van 43%.

Dit artikel verscheen eerder op Stuk Rood Vlees.