De opmars van extreemrechts in Europa

In Griekenland is premier Kyriakos Mitsotakis er in tweede instantie in geslaagd een meerderheid in het parlement te veroveren. Hij kan nu in z’n eentje verder regeren met zijn conservatieve partij Nea Dimokratia. Opvallend is de winst van extreemrechtse partijen. Spartiates, de opvolger van de verboden fascistische partij Gouden Dageraad, kreeg 5% van de stemmen. Samen met twee kleine uiterst rechtse partijtjes die ook de kiesdrempel wisten te halen is extreemrechts in Griekenland goed voor bijna 13% van de stemmen.

Vorige week schreef ik hier over Finland waar de radicale Finnenpartij nu deelneemt aan een nieuwe rechtse regering. Twee weken geleden ging het over Oostenrijk waar de FPÖ in de peilingen de grootste is geworden. In Duitsland is volgens recente peilingen de AfD nu de tweede partij. Zondag heeft voor het eerst een politicus van de extreemrechtse partij een regionale verkiezing gewonnen.

Moeten we ons zorgen maken? Owen Jones waarschuwde in The Guardian na het recente succes van de Spaanse extreemrechtse partij Vox bij de gemeenteraadsverkiezingen eind mei voor een ‘griezelige normalisering’ van extreem rechts in de Europese politiek. Hij wijst daarvoor ook op het grote aantal stemmen dat Marine Le Pen vorig jaar in Frankrijk wist te halen. En natuurlijk op Italië met de nieuwe premier Giorgia Meloni van de uiterst rechtse partij Fratelli d’Italia. In Zweden hebben we vorig jaar gezien hoe centrum-rechts de ban op de Zweden Democraten heeft opgeheven en deze partij als gedoogpartij indirect regeringsmacht heeft gegeven. Met alle gevolgen van dien. En dan hebben we het nog niet gehad over Polen, Hongarije en de andere Oost-Europese staten.

Voor de verklaring van deze opmars van extreemrechts in Europa wordt vaak verwezen naar economische onzekerheid, de globaliseringstendens en de groeiende kloof tussen arm en rijk. Linkse en middenpartijen hebben geen bevredigende antwoorden op deze ontwikkelingen die grote groepen mensen zorgen baren. Het beeld van de zittende politiek wordt bepaald door onmacht en onverschilligheid. Steeds meer stemmen gaan daarom naar de partijen die zich het hardst afzetten tegen de zittende regering. En vervolgens is er meer aandacht voor de kwalijke reuk van deze partijen dan voor de voedingsbodem die hun groei mogelijk maakt. Jones maakt zich vooral zorgen over de reactie van de ‘reguliere’ partijen op de winst van extreemrechts. Hij schrijft:

Overal in de westerse wereld imiteren reguliere partijen de retoriek en het beleid van uiterst rechts in plaats van daar krachtig tegenin te gaan en een alternatieve kijk op de toekomst te bieden. Het enige wat ze daarmee hebben bereikt is dat de fanatiekelingen worden gelegitimeerd en in staat zijn de discussie te bepalen.*

Europese verkiezingen

Volgend jaar zijn er weer verkiezingen voor het Europese parlement. Dan zal ook blijken in hoeverre de ‘normalisering’ van extreemrechts zich heeft doorgezet. Let vooral op de christendemocraten die met hun Europese Volkspartij (EPP) nu nog de grootste fractie hebben. De eerste tekenen van een rechtse profilering voor de aankomende verkiezingscampagne hebben we deze maand gezien bij de stemming over de natuurherstelwet van Timmermans. De EPP, vanouds de partij die opkomt voor boerenbelangen, stemde tegen. Partijleider Manfred Weber is heel bewust op de rem gaan staan. Er moet een nieuw evenwicht gevonden voor de Green Deal, zei hij tegen Politico. De EPP heeft aan veel nieuwe wetgeving meegewerkt. Maar ‘als je met de industrie praat, is het op zijn zachtst gezegd extreem veeleisend wat we hebben besloten. En dat moet opnieuw in evenwicht worden gebracht … [De EPP] stelde begin dit jaar een moratorium voor’. Ook de Belgische premier De Croo en de Franse president Macron zouden daar voor zijn. Webers actie sluit naadloos aan bij het standpunt van CDA-partijleider Wobke Hoekstra die de besluitvorming over de stikstofwetgeving nog steeds traineert. Zowel voor Hoekstra als voor Weber tellen binnenlandspolitieke overwegingen het zwaarst. Weber is lid van de Beierse CSU en hoopt bij de stijgende populariteit van de Duitse christendemocraten, nu in de oppositie, op een zo sterk mogelijke resultaat van het rechtse deel van deze stroming. En daarvoor is het van belang afstand te nemen van het midden en naar extreemrechts te buigen. De vraag is of hij daarmee de AfD de pas af kan snijden of dat hij met zijn rem op noodzakelijke hervormingen juist de weg plaveit voor meer invloed van extreemrechts in Europa.

* uit het Engels vertaald door Peter Bergsma voor 360 Magazine.