OPINIE - Iedereen mag van mij geloven wat hij wil. Je mag geloven in God, Allah, Jabaldeus, het kapitaal of Marx. Het maakt mij niet uit. Erediensten doe je maar met soortgenoten, als je niet te veel hinder veroorzaakt, zal ik je geen strobreed in de weg leggen.
Als je geloof gevolgen heeft voor je handelen, wordt het iets anders. Ongericht en gericht vermoorden van mensen is met geen enkele overtuiging te rechtvaardigen. Ondanks heilige teksten: er zijn hogere morele normen en waarden, die de verhoudingen tussen mensen bepalen.
Zachtheid en liefde
Parijs, januari 2015 en november 2015, wat laat het zien? Haat, misschien nog meer ressentiment, een volstrekt gebrek aan menselijke zachtheid. Zoals Amos Oz het zei in Buitenhof: je kunt je belager slaan met een grote stok, maar het bloeden wordt er niet mee gestelpt. Of Che Guevara: “Laat mij, op het gevaar af belachelijk te lijken, zeggen dat de ware revolutionair geleid wordt door een groot gevoel van liefde. Het is onmogelijk je een echte revolutionair voor te stellen die deze eigenschap mist.” (geciteerd door Slavoj Zizek, “Geweld”, Amsterdam, 2009, p.196)
De vraag is wat we missen, door onze gedeelde afschuw te uiten over de barbaren, die tegen onze waarden strijden.
In een eerdere discussie werd mij zelfs verweten dat ik de “home grown” terrorist ten tonele voerde; nu blijkt inmiddels dat de daders vermoedelijk allemaal uit onze grote steden komen, tussen de 18 en 30 jaar zijn, vaak een (klein) crimineel verleden hebben. Voor ze geradicaliseerd zijn, zouden we ze met sociaal werkers overladen.
In de Kamer werd discussie gevoerd, zoals de clichémannetjes van Koot en Bie zouden doen: herkenbare persoonlijke ontregeling, maar weinig politieke analyse. Kan dat beter? Voorlopig doen we precies wat de aanvallers willen.
De ratio van IS
Toch nog maar een keer aandacht aan de Islamitische staat: wat moet je met alleen geharnaste vijanden op de wereld? De aanval van Bin Laden op 9-11-2001 was bedoeld om het westen verder uit te lokken tot militaire acties tegen moslims, de haat tussen moslims en de seculiere wereld aan te wakkeren.
De traditie van IS ligt in het verlengde. Hollande wilde genadeloos terugslaan naar de barbaren van de Islamitische Staat. Dat lijkt tamelijk onhandig, als IS vooral vijandschap jegens Moslims wil aanwakkeren en het westen zich dieper wil laten inzuigen in het moeras dat Midden Oosten heet.
De strijd die IS wil, wordt door het westen al jaren aan gegaan. Dat is wat Scott Atran en Nafees Hamid beweren. Het stuk staat sinds 16 november op het net. De redenering van de auteurs is dat de dreiging groter is dan van terroristen of barbaren. Abu Bakr al_Baghdadi spreekt over “the volcano’s of Jihad”, waarmee de bestaande wereld uiteindelijk wordt vernietigd en een nieuwe wereldorde van universele rechtvaardigheid en vrede onder de banier van de profeet zal worden gevestigd. De kruisvaarders en zionisten zullen door aanvallen zichzelf uitputten en verzwakken. De tactiek is ook ontworpen om ontevreden jongeren aan te spreken, die bereid zijn zichzelf te offeren en gevuld zijn met energie en idealisme.
De research, waar zij naar verwijzen is ook onrustig makend. De steun, die voor IS blijkt uit enquêtes, is niet overweldigend maar wel aanzienlijk. Het aantal Fransen dat betrokken is bij de strijd in Irak of Syrië wordt op 2000 geschat, terwijl er 571 aanwezig zijn op het strijdtoneel.
Boeiend is ook de link naar een special briefing van het state department op 28 juli 2015, waarin de vorderingen in de strijd tegen IS worden verklaard. Hierin komt de dubbele verhoudingen tussen de V.S en Turkije goed tot uiting, die draait om de relaties met de PKK en Rojava: zie ook mijn stuk daarover, eerder in deze kolommen.
Minderwaardig
Ik heb niet de pretentie iets fundamenteels of deskundigs te zeggen. Ik maak u deelgenoot van wat mij intrigeert en van wat ik las: als dat betekenisloos is, zal ik dat ongetwijfeld van u horen.
Zizek citeert Yeats: “De besten ontberen alle overtuiging en de slechtsten zijn vol hartstochtelijke intensiteit.” (Zizek, p.85) Zizek noemt het een uitstekende beschrijving van de scheiding tussen anemische liberalen en bezielde fundamentalisten.
Hij snapt niet hoe een karikatuur van de profeet in een Deens krantje zo’n effect kan hebben.
“De fundamentalistische islamitische terreur berust niet op het geloof van de terroristen in hun superioriteit en hun verlangen hun cultureel-religieuze identiteit te beschermen tegen de aanslag van de mondiaal consumentistische beschaving. Het probleem met fundamentalisten is niet dat wij hen minderwaardig vinden, maar dat zij zichzelf in het geheim minderwaardig vinden.” (p.86)
Ik weet niet of het waar is. Maar als ik radicalen in Nederland hun boosheid hoor verklaren met de wereldwijde onderdrukking van moslims, denk ik: ressentiment is het wel. Het is een zure, weinig zelfkritische houding, die een voedingsbron is voor fascisme.
De vraag blijft: waarom is deze vorm van de Islamitische Staat zo’n riskante uitdaging voor ons? Ik heb er twee antwoorden op.
Vorm en esthetiek
De geloofsinhoud van IS mag gebaseerd zijn op letterlijke tekstinterpretatie van een geschrift uit de 7e eeuw, maar dat betekent niet dat het geen gebruik maakt van moderne inzichten en technieken.
De videobeelden van onthoofdingen zijn een expressie van politiek als vormgeving, de oranje overalls van de slachtoffers een boosaardige knipoog naar Guantanamo. Het is misschien minder de bloeddorst, die wordt verbeeld als het totalitaire van de leer. Alleen laat de dominantie van de vorm een fascinatie zien met de dood. Dat is, volgens Susan Sontag, de kern van het fascinerende fascisme. (Susan Sontag, “Under the sign of Saturn”, 1976, p.73)
Samenzwering
Het probleem van de moderniteit is volgens Sunstein dat internet bevorderlijk werkt voor het ontwikkelen en onderhouden van extreme standpunten: je kunt op het net voor elk standpunt, hoe raar of extreem ook, soortgenoten vinden. In die niches kun je elkaar versterken in het cultiveren van radicale onzin, samenzweringstheorieën, etc. (Cass Sunstein, “Republic 2.0.”),
Dat was anders in de tijd van schaarste van papier en etherfrequenties: toen moest je door broadcasting je een gehoor en aanhang verwerven.
In een ander artikel, bewerkt na Parijs, zegt hij dat terroristen gemaakt worden, niet geboren. Daarvoor zijn uitgekiende sociale processen nodig. Leiders van terrorisme opereren als ondernemers van polarisatie. Zij scheppen enclave van gelijkgestemden. “Conspiracy is the dark side of freedom of association.”
Het internet is daarbij een geschenk uit de hemel.
Reacties (8)
Deze twee zinnen zullen de veiligheidsfanaten, die “Parijs” tot op het bot willen uitbenen om meer bevoegdheden te kunnen afdwingen voor politie en inlichtingendiensten, als muziek in de oren klinken.
Maar dat zal niet je bedoeling geweest zijn.
Van veiligheidsfanaten lopen de rillingen me ook over de rug, want veiligheidsfanatisme is precies wat IS wil: dat vermoeit en put uit en brengt chaos in verhoudingen.
Ik probeer te zoeken naar routes die ontspannend werken.
Maar dat betekent dat je moet nadenken over waarom het succes van de IS bestaat en zo bedreigend is.
Internet is geweldig, het democratiseert en het maakt ongelooflijke hoeveelheden informatie toegankelijk en bereikbaar. Maar het is ook een instrument waarmee radicalen en halve zolen elkaar vinden, in plannen om de wereld te veroveren en samen te zweren.
Ik beweer niet dat internet de schuld van alles is en gecontroleerd moet worden. Dat wil en bedoel ik niet.
Maar we moeten doorgronden wat ons dwars zit.
Heel gek wellicht, maar in een stuk dat getiteld is “De logica van fundamentalisten” verwacht ik dat er iets wezenlijks wordt blootgelegd aan de onderliggende structuur van het Ur-fundamentalisme (om maar een begrip van Eco te lenen).
Het is niet zo dat daar nog nooit over is nagedacht.
De Amerikaanse bijbelgeleerde James Barr zet in zijn boek over fundamentalisme (en dan bedoelt hij Amerikaans, evangelisch fundamentalisme) bijvoorbeeld uiteen dat fundamentalisme zich uiteindelijk niet zozeer onderscheidt van andere geloofsrichtingen door een letterlijke lezing van de bijbel (of de koran of welk heilig geacht boek dan ook); maar door het onderscheid tussen de wáre gelovigen en de schijngelovigen; die ‘letterlijke’ bijbelinterpretatie functioneert daarbij enkel als sjibbolet.*
Bij IS functioneert loyaliteit aan het kalifaat en haar normen en waarden als sjibbolet; bij allerlei salafistische groepen het verwerpen van de traditie van 14 eeuwen islamitische jurisprudentie en het zich louter beroepen op overleveringen binnen de generaties van de eerste vier, rechtgeleide, kaliefen om de koran uit te leggen; en zo heeft iedere fundamentalistische kring zijn eigen kenmerken om de schapen van de bokken te kunnen scheiden: wie nog zuiver op de graat is en wie allemaal niet meer.
Fundamentalisme en sektarisme gaan dus hand in hand. Kijk, Tom, en nu snappen de mensen (en jij ook) dus iets over de logica van fundamentalisten.
* Het woord “sjibbolet” komt uit het Hebreeuws. Het wordt gebruikt in Richteren 12:4-6. De mensen uit Gilead gebruikten het om de Efraïmieten die over de Jordaan wilden vluchten te ontmaskeren:
“Zo zeiden zij tot hem: Zeg nu Schibboleth; maar hij zeide: Sibbolet, en kon het alzo niet recht spreken; zo grepen zij hem, en versloegen hem aan de veren van de Jordaan, dat te dier tijd van Efraïm vielen twee en veertig duizend.” (Wikipedia)
Als je dit citaat op waarde weet te schatten, dan is er niets meer wat je intrigeert. Twaalf woorden die het kernachtig uitdrukken.
Beetje stom citaat van Zizek. Logisch dat fundamentalisten het winnen, als ze doping gebruiken:
https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2015/11/19/the-tiny-pill-fueling-syrias-war-and-turning-fighters-into-super-human-soldiers/
Wat een verzameling rare redeneringen. We mogen van jou alles geloven wat we willen, behalve “als het geloof gevolgen heeft voor het handelen.” Je snapt zelf wel dat je daarmee in één klap alle bestaande gelovigen, voor wie hun geloof uiteraard terugkeert in hun handelen, buiten de wet probeert te plaatsen. Misschien moet je die “hogere morele normen en waarden”, waarvan je claimt dat je ze kent en dat ze beter zijn dan alle religies, nog een beetje filosofisch uitwerken. Pas wel op als je daar je geliefde Zizek bij gebruikt, want die laat zich in zijn latere werk juist meer en meer door het christelijke geloof inspireren. En daarvan had jij nou net geconcludeerd dat het een “lagere moraal” behelst.
Verder is het een allang achterhaalde mythe dat “de geloofsinhoud van IS gebaseerd is op letterlijke tekstinterpretatie van een geschrift uit de 7e eeuw.” Alsof het verschil met “goeie” moslims zou zijn dat die hun heilige boek niet meer zo letterlijk nemen! Als militante islamisten de Koran en ook de sharia als geheel letterlijk zouden nemen, zouden ze hun daden never nooit kunnen legitimeren. Wat het islamisme wel is, is een selectief bij elkaar gewinkeld zootje uit hun context gerukte citaten uit Koran en Hadith, tot een ideologie gesmeed met behulp van moderne Westerse en niet in de laatste plaats fascistische denkbeelden.
Dit was wel ongeveer waar ik naar zocht. Ik gaf aan dat ik in onzekerheid verkeerde en dus las.
Een link naar een artikel in The New York Review geeft een behoorlijke analyse van de logica. Maar ik buig deemoedig het hoofd als Prediker mijn kop niet goed vindt: een vraagteken er achter was wel het minste geweest.
Wat betreft het geloof en het handelen, ik plaats niemand buiten de wet. Het is andersom: zolang het gedrag voldoet aan een ethisch maatschappelijke norm, is er niets aan de hand.
Ik sta zwarte kousen gemeenten graag hun saaie zondag toe, moslims mogen van mij vasten en zoetigheid nuttigen als ze klaar zijn met vasten, maar moslims (of wie dan ook) mogen niet voor het bereiken van de heilsstaat willekeurig bloed vergieten.
Misschien moeten Prediker en Rufus T toch even het stuk lezen, waar ik naar link. Ik vond het gedocumenteerd en redelijk logisch.
Een oordeel over de Islam geef ik bij mijn weten niet.
Wel vind ik de fascinatie van radicale Islamisten met de dood een fascistische trek hebben, in navolging van Susan Sontag. Ik hoopte op een begin van een serieuze discussie die het lawaai van de PVV overbodig maakt. Ik ben benieuwd.
Nog een boeiend stuk van Michael Ignatieff over het probleem dat ik poog te omsingelen: http://nyrevinc.cmail20.com/t/y-l-djurlht-jddkhyiro-o/