De grens van de grenzeloosheid

Nieuwe technologieën: er is niets nieuws onder de zon, vindt theoloog Els Rooseboom. Ze waarschuwt tegen overdreven optimisme én tegen doemdenken. Ze is één van de winnaars van de blogwedstrijd Intieme technologie.

Techniek is sinds uitvindingen als het vuur en de steenbijl per definitie onbegrensd voor de mens. Er is geen weg terug, we kunnen alleen maar vooruit door het immer groeiende vermogen van de mens tot onderzoeken en uitvinden. Het leven wordt er aangenamer van: door de loop der eeuwen kwamen onder andere de boekdrukkunst, elektrisch licht en de trein tevoorschijn. Zaken die nu doodgewoon zijn, maar in hun tijd opzienbarend. Soms worden de vernieuwingen ons door de strot geduwd, maar alles went, zelfs hangen (oftewel: opgehangen worden), zei mijn vader altijd.

Revolutionair is de recente uitvinding van de computer. De digitale ontwikkeling voltrekt zich op vele gebieden met een duizelingwekkende snelheid. Iedereen doet hieraan mee, kinderen en bejaarden niet uitgezonderd. Betrekkelijk eenvoudige technieken zijn veranderd in ingewikkelde technologieën. Concrete apparaten en werktuigen zijn abstracte toepassingen van elektronica geworden. Op alle gebieden van het leven evolueert dit in een hoog tempo. ‘Vroeger’ was een koelkast of een wasmachine absoluut onmisbaar, nu een computer of een smartphone.

Extra lichaamsdeel
Communicatie verloopt sneller en veelomvattender dan in de tijd van de postkoets. Het concrete werktuig is geen verlengstuk van de mens meer, zoals bijvoorbeeld een pen of een boek, maar een abstract intrinsiek onderdeel geworden zoals bijvoorbeeld internet. Mensen leven er dagelijks mee en dragen het bij zich als een extra lichaamsdeel. Er is nauwelijks scheiding meer tussen private en technische wereld; ze zijn met elkaar verweven geraakt.

Datgene wat een mens ten zeerste bezighoudt schrijven we niet meer in een dagboek, maar ventileren we (eventueel onder pseudoniem) via de sociale media, waar het in principe door de hele mensheid gelezen kan worden. Vriendschap en liefde zijn virtueel geworden. Er is geen concrete arm meer om je schouder; de mens zit in zijn eigen wereldje achter zijn beeldschermpje, waarbij er zóveel mogelijkheden zijn dat je aan één leven niet genoeg hebt. Met de oneindige toepassingen van privé technologie – dat vind ik een betere omschrijving dan intieme technologie – kan het leven dus uitgebreid en vereenvoudigd worden, maar ook vereenzamend en te complex worden.

Emanciperend
Is de wereld hierdoor wezenlijk veranderd? Is ons mensbeeld hierdoor veranderd? Zijn wij als mens hierdoor minder of meer menselijk? Nee, er is niets nieuws onder de zon. Elke vooruitgang bracht uiterlijke veranderingen, maar de privé wereld die wij mensen vormen is niet vooruit noch achteruit gegaan. Er is nog steeds oorlog en vrede, tekort en overvloed, recht en onrecht, geluk en ongeluk. De nieuwe technologieën zijn emanciperend voor de mens, want zij stellen hem in staat zichzelf en de mensheid rondom hem nog beter te leren kennen. Beperkingen legt een mens zichzelf op als hij zich om wat voor reden dan ook de toegang tot deze nieuwe wereld ontzegt.

De bewaking van de grenzen van de digitale privésfeer is voor verantwoordelijkheid van de mens zelf. Je laat de deur van je huis ook niet openstaan. En moreel gezien heeft alles in deze wereld twee kanten. Met een steenbijl kan een gebruiksartikel gemaakt worden of iemand dodelijk verwond worden.

Doemdenken
Privé-technologie is overwegend veraangenamend en net zomin als het oneindige uitdijende heelal begrensd. Overdreven optimisme is niet op zijn plaats, doemdenken evenmin. Aanpassing aan de nieuwe wereld is nodig. We sturen geen ingezonden brieven meer, maar een blogpost. We zingen niet meer uit een liedboek, maar vanaf een laptop-beamer, de preek is na te lezen op internet en de Bijbel staat in allerlei vertalingen online. De snelle uitbreiding van de techniek is omgekeerd evenredig aan de snelle krimp van het kerkbezoek (i.c. in Nederland). Maar het godsbeeld, als datgene wat het mensbeeld te buiten en te boven gaat, is evenals het mensbeeld ook niet veranderd. Mensen zingen en mediteren, bidden en vloeken nog steeds.

Drs. Ds. Els Rooseboom (1948), godsdienstwetenschapper en theoloog, was werkzaam als geestelijk verzorger in zorgcentra, is emeritus-predikant van de Protestantse Kerk Nederland en staat ‘s zondags op de kansel.

Illustratie: KEXINO