DATA - Op het moment dat ik dit artikel schrijf wordt nog ‘onderhandeld’ met de Grieken. Vernederen is een beter woord. De boodschap is duidelijk: resistance is futile, you will be assimilated. Wie zich niet wil of kan aanpassen wordt gedwongen te vertrekken. In dit en volgende artikelen zal ik op basis van economische gegevens laten zien waarom Griekenland niet de oorzaak van de eurocrisis is, en dat een Grexit geen oplossing is.
Het lijkt de laatste tijd weer wat beter te gaan met de economie in de eurozone, als we de media mogen geloven. Maar hoe blijvend is dat? Is de eurocrisis echt voorbij? De werkloosheid is nog steeds relatief hoog en van volledig herstel van de eurocrisis is nog lang geen sprake.
Desondanks prijzen politici zichzelf omdat de pijnlijke maatregelen van de afgelopen jaren nu vrucht lijken af te werpen. Eindelijk zijn we aangekomen bij het ‘zoet na het zuur’. Maar, zo haasten zij zich toe te voegen, we zijn er nog niet: we moeten nu doorpakken om de Monetaire Unie af te maken. De eurolanden moeten beter voorbereid zijn voor de volgende crisis. Dit moet bereikt worden door meer fiscale en politieke integratie en strenge handhaving van de (begrotings-) regels. Elk land moet tekorten zo snel mogelijk afbouwen om voldoende reserve te hebben om de volgende schok op te kunnen vangen. Ook moeten we werk maken van flexibilisering van de arbeidsmarkt en moet overbodige regelgeving gestroomlijnd worden. Europa moet competitief worden zodat het klaar is voor nieuwe uitdagingen in een snel veranderende wereldeconomie.
Met enige schroom – het ligt nu politiek even niet zo goed – wordt daar aan toegevoegd dat het onvermijdelijk is dat landen soevereiniteit zullen moeten afstaan, zodat betere coördinatie mogelijk is door de Europese instituties.
Deze en andere ambitieuze voornemens voor de Europese monetaire unie staan in het onlangs gepubliceerde rapport van Jean-Claude Juncker en andere Europese kopstukken in Brussel en Frankfurt [1].
De praktijk
Tot zover de theorie. Hoe heeft de monetaire unie het economisch eigenlijk gedaan? Om te laten zien wat de eurolanden tot nog toe hebben gerealiseerd, heb ik wat economische parameters op een rij gezet. Ik heb waar mogelijk een vergelijking gemaakt met andere economieën: de VS en landen buiten de euro maar die wel in Europa liggen: Groot Brittannië en Zweden [2].
Het zal u niet verrassen: vergeleken met andere westerse landen gaat het niet goed in de eurozone. Door de kredietcrisis is de werkloosheid overal gestegen, maar waar in andere landen na 2011 geleidelijk aan herstel optrad, is de werkloosheid in Europa na 2012 nog verder gestegen. Pas de laatste twee jaar zien we een geleidelijke afname.
Figuur 1 Verloop van werkloosheid sinds uitbraak van de kredietcrisis in de Eurozone, de EU (alle 28 landen), Groot Brittanie, Zweden en de VS. In Europa en met name de eurozone is de werkloosheid na 2012 opnieuw opgelopen en stagneert de daling. Opmerkelijk is de stagnatie in Zweden, al doet dat land het nog wel beter dan de eurolanden.
Ook als je naar de groei kijkt, uitgedrukt in het ‘Bruto Binnenlands Product’ (BBP), is duidelijk te zien dat in de eurozone de economie stagneert. Het BBP is nog steeds niet terug op het niveau van vijf jaar geleden, laat staan waar het zou moeten zijn als er geen crisis was geweest in 2008. Ik heb in figuur 2 trendlijnen gezet bij de groei van de VS en de eurozone. Het laat goed zien hoe groot de achterstand is die de eurozone heeft opgelopen met de VS, en wat bereikt had kunnen worden met ander beleid. Deze achterstand kunnen we met de huidige groeicijfers, waar de media zo over juichen, niet meer inlopen.
Figuur 2 Groei van de economie sinds 2000 in Europa (alle 28 landen), de eurozone, Groot Brittannië en de VS. Groei in Europa en met name in de eurozone stagneert. Door de achterblijvende groei in de eurozone wordt het gat met de VS steeds groter.
In figuur 2 valt nog iets op: Groot Brittannië groeit de laatste jaren een stuk sneller dan de eurozone, maar tot eind 2013 stagneerde ook daar de economie. De reden daarvoor is dat vooral in de eerst jaren van de regering Cameron is bezuinigd. Direct na het stoppen ervan, in 2013, keert de groei terug.
Ook een andere indicator, het volume van de detailhandel, laat zien dat de economie in Europa, en met name de eurozone stagneert.
Figuur 3 Verloop van volume van detailhandel (zonder brandstof en motorvoertuigen) per maand, in de eurozone, in de EU, Zweden en Groot Brittannië. Eurostat heeft geen gegevens van de VS.
Een interessant beeld laat de vergelijking met Duitsland en Frankrijk zien:
Figuur 4 Verloop van volume van detailhandel (zonder brandstof en motorvoertuigen) per maand.De binnenlandse economie van Duitsland doet het veel minder goed dan Frankrijk. (Let op andere tijdschaal: begint op 2000)
Anders dan vaak wordt gedacht, functioneert de Duitse economie maar matig. Terwijl in Frankrijk tot 2008 de binnenlandse economie groeit en enige tijd na de klap van de krediet crisis weer voorzichtig herstelt, is er in Duitsland sprake van langdurige stagnatie. Ik zal hier later op terugkomen.
Ronduit dramatisch is wat er in zelfde periode gebeurt in Griekenland:
Figuur 5 Hoe ernstig de gevolgen zijn van het bezuinigingsbeleid van de Trojka voor de binnenlandse economie van Griekenland blijkt uit de afname van de detailhandel: de afname is ongeveer 40%.
Retoriek
Wie de retoriek van de politiek negeert en naar de cijfers kijkt, ziet dat het economisch beleid van de laatste jaren rampzalig heeft uitgepakt. Vooral het beleid na de kredietcrisis heeft de Europese economie nog verder in het moeras getrokken.
Andere westerse geïndustrialiseerde landen doen het duidelijk beter dan de eurozone. Ook de EU als geheel doet het beter dan de eurozone [3].
In Griekenland, waar het Europese beleid niet werd gehinderd door democratische controle en waar het dus het meest consequent kon worden uitgevoerd, is de meeste schade aangericht. Het is een gotspe dat deze slechte resultaten worden toegeschreven aan de Grieken [4].
De oorzaak
Wat is de oorzaak van de slechte economische prestatie van de eurolanden?
De gangbare verklaring in Brussel is dat de landen zich niet aan de regels van het stabiliteitspact hebben gehouden [5]. Door gebrek aan discipline zijn de tekorten opgelopen. Ook wordt de economie te weinig hervormd waardoor men niet competitief genoeg is. Met name in Frankrijk en Zuid-Europa wordt onvoldoende hervormd en is men niet economisch competitief genoeg. Maar de grootste zondaar is zonder meer Griekenland: met dit land heeft men ‘het Paard van Troje’ binnen gehaald.
Het zou daarom goed zijn voor de euro als Griekenland de eurozone verlaat. ‘Goed te missen’, is de titel van het redactioneel in Elsevier [6]. ‘Een euro zonder Griekenland is een opsteker. Voor de euro en de Grieken’, schrijft het blad. De gevolgen zijn slechts beperkt en deskundigen stellen dat het de monetaire unie kan ‘verdiepen’.
Dit zal niet echter niet veel helpen: het economisch beleid in de eurozone heeft de economieën in alle landen verzwakt. Griekenland is niet de oorzaak van eurocrisis, dat zijn de Europese politici zelf.
Ik zal in het volgende deel van deze serie over de eurocrisis laten zien wat er fout gaat, maar als u vragen of ideeën heeft voor een onderwerp wil ik hier graag op in gaan in een komende aflevering.
Noten
[1] Het Vijf Presidenten Report: Completing Europe’s Economic and Monetary Union, geschreven door Jean-Claude Juncker, Donald Tusk, Jeroen Dijsselbloem, Mario Draghi en Martin Schulz.[2] Groot Brittannië, Zwitserland en Zweden omdat het Europese landen zijn die niet met de euro meedoen en de VS omdat het een grote westerse economie is, vergelijkbaar dus met de eurozone. Soms ontbreken getallen voor een land om dat Eurostat deze niet verzamelt.
[3] In figuren staan ‘eurozone’ (19 of 18 landen) en ‘EU’ (28 landen) uitgezet. Eurostat bevat helaas geen getallen voor “EU zonder Eurozone”.
[4] De slechte resultaten worden door iedereen toegeschreven aan corruptie, nepotisme en slechte belastingdiscipline, maar voor de crisis van 2008 stonden deze factoren groei niet in de weg. Natuurlijk moeten corruptie, nepotisme en slechte belastingdiscipline bestreden worden, maar zij kunnen niet de oorzaak zijn geweest van de terugval na 2008. Daar komt bij dat aanpak van deze problemen pas na meerdere jaren resultaat zal opleveren.
[5] Men vergeet dan altijd graag dat de eerste zondaar nota bene Duitsland (2006) zelf was.
[6] Opinie in Elsevier Magazine no 27, papieren versie.
Verantwoording
Gegevens die gebruikt zijn voor de afbeeldingen komen uit Eurostat
Afbeelding: Jean-Claude Juncker, Flickr (C.C.)
Reacties (25)
Goed dat de feiten maar weer eens genoemd worden. Maar is er een Juncker, Merkel, Dijsselbloem of Verhofstadt te vinden die hier naar luistert?
Sturen jullie dit soort stukken nu eens door naar de Volkskrant of NRC?
@1: goed idee, maar niemand zal luisteren.
Niet geschoten altijd mis
niet helemaal eerlijke vergelijkingen. Zo wordt in het begin zeer welvarende landen (GB, zweden, USA) vergeleken met een groep landen(eu, euro) waar ook bijvoorbeeld slovenie, portugal en griekenland zit. Het zou eerlijker zijn om verschillende welvarende landen, bijvoorbeeld noorwegen (niet eu), zweden (eu) en finland (euro) te vergelijken, of ontwikkelende landen, zoals griekenland(euro), bulgarije(eu) en turkije(niet eu).
@4: Er zijn duizenden verschillen te vinden tussen elk land.
Desondanks geloof ik dat een vergelijking wel zin heeft: ik kijk naar groei, niet naar absolute grootheden zoals welvaart. Er is geen reden waarom een minder welvarend land niet zou kunnen groeien, integendeel misschien zelfs wel: er valt daar nog veel te groeien en de groei zou dus hoger moeten zijn.
Goed artikel Michel.
Lastige met de situatie in de eurozone is dat mensen in de landen die het relatief -minder slecht- doen (zoals NL en DE) niet door hebben wat er aan de hand is. Men ervaart het allemaal als een soort natuurfenomeen: een recessie overkomt je. Nu groeit de economie weer iets, al is het maar een beetje, en wordt er verteld en geloofd: zie je het gaat weer goed, het beleid heeft gewerkt. ‘Het had veel beter kunnen zijn’ is een lastig te verkopen argument in een land als Nederland. En dat het veel slechter gaat in andere landen, is dan vooral de eigen schuld van die landen.
Dus goed om dit soort artikelen te publiceren, hard nodig.
@5: In de VS groeit de bevolking bijvoorbeeld, terwijl Griekenland (net als de rest van eurozone) sterk aan het vergrijzen is. Ik weet nog dat Stiglitz voorspelde dat vanwege QE de VS een decennium van stagnatie à la Japan tegemoet zagen, maar dat het BBP van de VS wel met een procentje of wat zou stijgen vanwege de bevolkingsgroei. Nou is die voorspelling van hem helemaal niet uitgekomen – de Amerikaanse economie groeit (als ik het goed herinner) met iets van een dikke 2,5% per jaar, maar daar zal de schalie-olie wel wat mee te maken hebben gehad. Maar dat zijn al twee factoren waarom het discutabel is om te beweren dat de Eurozone met ander monetair beleid dezelfde groei als de VS zou kunnen hebben bewerkstelligd.
Ik zal kijken of ik dat artikel van Stiglitz kan vinden.
Edit: Volgens mij is dit hem. “The U.S. and Europe I am afraid are set for what might be called a Japanese-style malaise, a long period of very slow growth,” he said. In mitigation, the U.S. may see slightly higher growth than Japan. That is because the Japanese economy had zero growth in its labor force during its “Lost Decade,” whereas the U.S. labor force is growing at 1 percent, he explained.
Nog een edit: kende je deze al? “Nobel-prize winning economists including Robert Mundell, Reinhard Selten and Myron Scholes favor tough austerity measures to tackle deficits in Europe and the U.S. amid debt crises that shook the euro and saw the world’s largest economy lose a triple-A rating.” Nou voorspelde Mundell ook een debt restructuring in één van de eurolanden.
De Amerikaanse en de Engelse economie zijn veel flexibeler en competitiever dan het doorsnee Euro land, kneusjes als Griekenland en Frankrijk trekken daar het gemiddelde flink omlaag. Bovendien heeft Cameron op tijd de broekriem aangehaald, zodat die nu vrij is om te investeren i.p.v. eerst een enorme schuldenberg op te ruimen.
Dat de Fransen meer kopen dan de Duitsers zegt niets over de economie, voor hetzelfde geld kopen de Fransen Duitse producten. Bovendien stijgt de Franse staatschuld nog steeds bovengemiddeld, dus lijkt dit geval veel op de Griekse welvaarts bubbel, mooi weer spelen van andermans geld.
Op zich is het ook niet zo erg dat er in de EU zone wat vertraging zit in de groei van de economie en de afname van de werkeloosheidscijfers. Dat laat zien dat er politieke vrijheid is om je eigen groeiversnelling te kiezen.
@7: Links naar relevante artikelen, zeker van Stiglitz, zijn altijd welkom.
Maar ook hier geldt: het is heel moeilijk om uit al die duizenden factoren (als het er niet meer zijn!) te bepalen welke wat voor invloed hebben.
Bevolkingsgroei zal zeker een rol spelen, maar het is niet logisch te denken dat de werkloosheid in de eurozone het gevolg is van te weinig bevolkingsgroei: er is niet te weinig werk omdat Europa “af” is, omdat er geen werk meer is.
Bovendien: wanneer je euroland vergelijkt met de VS (ook groot, ook westers, ook neoliberaal/kapitalistisch/democratisch, geïndustrialiseerd) dan blijft de groei wel erg veel achter zoals ik in figuur 2 laat zien. En dan moet je bedenken dat de groei in de VS eigenlijk ook nog maar heel mager is, en dat ook daar de werkloosheid maar heel langzaam afneemt.
Zou het niet beter zijn geweest om de periode voor de invoering van de euro te vergelijken met de periode na de invoering. Dan kun je veel beter het effect van de introductie van de euro zien. Overigens heel leerzame grafieken.
@6: Ja, helemaal mee eens. De manier waarop hier over economie wordt gepraat is als of het een natuurfenomeen is, iets waar je hoogstens wat aan kan bij sturen. Ik denk dat dat in Nederland heel sterk is omdat we zo afhankelijk zijn van export (of dat werkelijk zo is of niet maakt niet). Maar het is ook ordoliberalisme heeft Nederland, net als in Duitsland grote invloed.
@7: dank, ik zal het bestuderen en later reageren.
@10: Ja, maar ook dan heb je een probleem: dan speelt de factor tijd een rol. Die kan belangrijk zijn want je “waarneming” is mogelijk in een andere fase van de economische cyclus gedaan: tijdens de aanloop naar de euro zaten we in een hoogconjunctuur fase.
Behalve monetair beleid is er ook fiscaal beleid. Volgens mij zit daar nu juist het verschil tussen de VS en de EU/Eurozone. De VS kon jarenlang federale tekorten draaien van 5-7% BBP waardoor de economie niet ver inzakte en vervolgens weer goed ging groeien. Is ook geen enkel probleem voor de VS om dat te doen, omdat het z’n eigen munt heeft, ook nog eens reservemunt vd wereld is en een CB die een breder mandaat heeft (naast inflatiedoelstelling ook werkloosheidsdoelstelling). In europa geloofde men iets te veel in de ‘confidence fairy’ en ‘expansionary fiscal contraction’, ging overal hard bezuinigen met als gevolg de langdurige recessie en trage herstel.
@9: daarom pleit is voor “zo eerlijk mogelijke” vergelijkingen. De scandinavische landen zijn redelijk gelijk qua bevolkingsdichtheid, klimaat, welvaart, bevolkingsgroei etc. Natuurlijk kan je niet alle factoren uitsluiten (bv noorwegen heeft veel meer grondstoffen), maar het is altijd beter dan landen die nauwelijks iets met elkaar gemeen hebben (bijvoorbeeld griekenland en USA)
@8:
Het zegt wat over de binnenlandse economie, niets over wat daarin wordt verhandeld. Voor de slijterij maakt het niets uit of Duits bier of Franse wijn wordt gekocht.
Nog een grafiekje voor je: het aardolieverbruik per inwoner voor verschillende Europese landen.
In Griekenland (plus Spanje, Italië en Ierland) is sinds 2006 met meer dan 30% gedaald.
Leuk die vergelijkjes met Zweden, maar je weet dat de Zweedse kroon bijna rechtstreeks gelinkt is met de Euro en eigenlijk gewoon in name only een Kroon is.
Het is makkelijk een zondebok zoeken, zeker als het iets waardeloos is als een afspraak dat een papiertje overal uitgeven mag worden voor een nummertje dat het aantal papiertjes voorstelt. Maar het is niet meer dan dat, een waardeloos papiertje, waar extreem moeilijk over gedaan word.
Want voor dat papiertje waren de afspraken er al dat munteenheden bijna gelijkwaardig uitgewisseld mochten worden nadat de koersen waren vastgezet. Het enige wat we veranderden was het papiertje naderhand. Van een papiertje per gebied na een papiertje dat hetzelfde was zodat je niet meer het triviale wisselen hoefde uit te voeren. En de DMark niet elke keer verplicht een broekje aan moest trekken om net te doen alsof ze een oversekst mannetje was in Frankrijk genaamd Frank.
Ook klap je de hele EU op een hoop en vergelijk je het dan met “Zweden”, dat is alsof je de hele VS gaat vergelijken (wat je trouwens ook doet) met Puerto Rico of Nederland. De VS bestaat uit staten en elke staat heeft haar eigen wetten, economie en werkloosheid projecten/cijfers.
Maar het is makkelijk om dat op een hoop te gooien om zo een cherry picked statistiek te presenteren waarin je “Zwarte Piet 2.0” eventjes weer lekker op kunt kloppen voor meer klikjes. Koren op de molen van de mens die denkt dat de overheid een huishoudboekje heeft en Euros magisch verschijnen (dus niet gedrukt worden door de overheid). Voor hun is de Euro een kop van jut geworden waar je lekker tegen kan klagen over iets waar het niks mee te maken heeft. Face it, de Euro is niks meer dan toegeven dat we de munten aan elkaar hadden gelinkt voor stabiliteit en we net zo goed het verder konden automatiseren zodat ook jan met de pet er profijt van zou hebben. Want voor die tijd had alleen het groot kapitaal profijt van de gelinkte koersen.
Zij konden namelijk voor een prikkie (administratie kosten zijn maar een klein percentage over de bedragen die zij verzetten) geld omwisselen en hun handelen internationaal doen om zo meer vermogen aan te trekken en dat ook sneller te doen. Ook was het dankzij deze constructie makkelijker te verbergen en met een gelijke constructie komt het gauwer aan het licht (Niet dat Boekhoud trucjes makkelijk te doorgronden zijn, maar ga ze nu maar eens pre Euro bijhouden, dan word je helemaal gestoord). Daarom is er nu dus ook zo’n druk tegen deze munt, want het grote geld ziet dat hun stromen openbaar worden. Nederland staat ineens als een zere rode stinkende ontstoken duim bekend als “belastingparadijs”, een paradijs waar het grote geld in Griekenland misbruik van maakt tezamen met de regering in Den Haag.
Daarom dient dit papiertje geframed te worden als de grote boosdoener, want dan kunnen grote heren weer een obfuscatie laag toevoegen aan hun handeltjes. Ook word het dan weer moeilijker voor jan met de pet om boodschappen te doen over de grens. De conservatieven en het groot kapitaal geloven namelijk dat de “pleb” aan het land toebehoort en bij HEM de inkopen moet doen, hij die eigenaar is van het land en dus van het “plebs”. Zodat hij de prijs kan zetten en elke vorm van concurentie de kop in kan drukken. Dat is ook een van de redenen waarom BTW per land nu word afgerekend in plaats van gewoon een EU BTW. Ook een frame waarin succesvol jan met de pet voor het karretje gespannen is, en webshops en beginnende ondernemers het werk moeilijker werd gemaakt. De grote jongens zagen namelijk dat mensen in andere “staten” gingen zoeken naar een betere prijs voor hetzelfde product, dus de gigantische marge die op een product in Nederland zat (nog groter als je de Marge hier in Noorwegen bekijkt, want daar zijn ze nog langer succesvol in het voor het karretje spannen van Jan met de Pet) liep gevaar.
Het werd dus geframed als “Ja dat is belasting van de overheid! Daarom is Duitsland goedkoper!” en “De schuld van de Euro! Daar is alles duurder van geworden!”. Succesvol want de Jannen en Jannies met hun petten marcheren luid zingend in koor naar hun eigen graf.
Als je dus echt een goed grafiekje wou maken, had je dus ook een Zuidelijk en Noordelijke Euro land er bij moeten doen. Zoals Finland en Portugal. Je vergelijkt nu namelijk, om als ware politicus statistiek te misbruiken, een Olifant met Zimbabwe.
@5: Dan nog staat zijn punt, je had er een Goed en slecht Euro land bij in moeten zetten voor volledige weergave. In dit geval zet je alleen in de grafiek wat jouw hypothese bevestigt en dus pleeg je, als dit een scriptie was, fraude. Je zet namelijk niet all je bevindingen eerlijk neer en er kan hierover dan dus ook geen eerlijke discussie/verdediging gevoerd worden.
Het lijkt meer een politiek stuk hierdoor en dat is ook echt iets wat mij tegen de haren in strijkt. Sterker nog iedereen die dit leest, en ook als is hij het met de bevindingen eens, zou je hier op aan moeten spreken. Dus daarom staat zijn punt en krijgt hij van mij ook een + en jij niet. Sorry.
@15: Noorwegen heeft op het moment een gigantische influx van werkloosheid. Veel mensen in de olie industrie verliezen hun baan omdat er minder vraag is naar Olie. Waarom denk je dat Noorwegen niet in het Grafiekje staat ;). De Noorse Kroon is de laatste 3 jaar echt ingedonderd van heb ik jouw daar.
Mag er graag wonen hoor, maar ik ga niet iets ophemelen wat niet fantastisch is ;). Eigen mening enzo ;).
@19:
plus veel
Uitstekend stuk, Michel. Vooral in fig.4 komt tot uitdrukking wat Heiner Flassbeck een aantal jaren geleden stelde: Frankrijk doet het goed en Duitsland doet het fout. In Frankrijk was er in die jaren sprake van een ‘natuurlijke’ en veilige inflatie van bijna 2%, een cijfer waar ook Draghi naar streeft in voor mij onnatuurlijke neoliberale kronkelwegen. In Nederland en Duitsland is de politieke elite bijna uitsluitend geïnteresseerd in het koekoeksjong dat export heet.
Dit stuk van Bill Lucarelli, met daarin dezelfde soort kritiek als waarnaar @7 verwijst (Japan) zal je ongetwijfeld interesseren:
German Neomercantalism and the European Debt Crisis.
http://www.academia.edu/8369097/German_Neomercantalism_and_the_European_Debt_Crisis
De draconische deal die Griekenland voorgeschoteld krijgt beschouw ik als een onnodige herhaling van de geschiedenis met mogelijk dramatische consequenties.
Vanaf de negentiende eeuw, met de opkomst van economische crises, groeide internationaal het bewustzijn over ongelijkheid en sociale onrecht die zich uitte in een sterke kritiek op de traditionele liberalisme. Utopische en revolutionaire socialisme, christelijke socialisme en ander economisch of sociale reformisme wezen alle of een deel van de doctrines van laissez-faire van de hand. En zelfs voor deze critici waren er sommige liberale auteurs die van mening waren dat bepaalde aspecten van de leer genuanceerd en in sommige van zijn conclusies herzien moest worden: John Stuart Mill en Alfred Marshall in Engeland, Frederick List en vervolgens Franz Oppenheimer in Duitsland.
De meeste van de leerstellingen van het negentiende eeuwse socialisme of sociaal christendom overleven tot de dag vandaag zonder fundamentele verandering, maar het liberalisme heeft een aanzienlijke mutatie ondergaan, of beter gezegd, deze verdween en daarna verscheen het in een nieuwe vorm. Eerst moest er een einde worden gemaakt aan het traditionele liberalisme om de opkomst van het neoliberalisme en de geleidelijke ontwikkeling ervan mogelijk te maken. De eerste kans van het neoliberalisme was de Duitse ervaring van de “Soziale Marktwirtschaft” uitgevoerd onder leiding van de voormalige bondskanselier Ludwig Erhard uit 1948. Het opvallende economische succes van de Bondsrepubliek gold voor te veel waarnemers als een bevestiging en succes van de neoliberale voorstellen.
…. Tot zover een vertaling van wat stukjes uit een oud, maar gedegen rationeel Frans stuk, waarin al sommige conclusies dat het neoliberalisme niet datgene is zoals het zich presenteert.
http://www.blogbilger.com/esm/leneoliberalisme2.pdf
Er dient een juridisch lichaam in Europa te worden opgericht om te bezien of de schuldenberg van Griekenland geheel aan te Grieken zelf ligt en of e.e.a. voorkomt uit politieke chantage.
@22: dank je! Jammer dat ik geen Frans kan lezen. Wat je zegt over ordoliberalisme in Duitsland is ook mijn visie daarop. Lees bijvoorbeeld dit wat Flassbeck er over zegt: Fehlender Durchblick der CDU in der Eurokrise – dit is een recensie van een lezer, die daarna door Flassbeck van commentaar voorzien wordt. De recensie – van het boekje van Kohl over de eurocrisis is overigens ook interessant. Dit raakt volgens mij de kern van wat er fout gaat in Europa (niet alleen in Duitsland maar ook in Frankrijk, Nederland, Italie, Spanje en GB). Duitsland is wel de aanvoerder van deze lijn. Ik heb dit nog nooit ergens in Nederlandse media uitgelegd gezien, al heb ik misschien een stuk in de Groene gemist (het beste opninieblad van Nederland).
[Edit] voor de duidelijkheid: deze serie artiekelen zijn bedoeld om te proberen dit aan de hand van getellen en gegevens aan te tonen.
In de Groene, ben ik op geabonneerd, stonden of staan bij mijn weten (er ligt tot mijn schaamte nog een stapeltje in het cellofaan – gewoon de tijd niet voor en wat ik lees is voor 40% Engels, 20% Duits en 10% Frans omdat de economische discussie op een hoger niveau ligt en daar in Nederland kennelijk geen markt voor is) geen artikelen die de koe bij de horens vat, om het zo maar eens uit te drukken. Er staan wel goede stukken in van Roel Janssen, Ewald Engelen, Willem Schinkel, Amartys Sen e.a. die uitnodigen om te zien hoe e.e.a. economisch onderbouwd is, maar geen Simon Wren Lewis die voor een groot publiek schrijft en zelf de links geeft naar complexe materie ter onderbouwing. Er wordt veel over Piketty geschreven, maar je zult daar geen kritiek op lezen zoals Heiner Flassbeck dat doet in ‘A lot ado about nothing’ waarin deze stelt dat Piketty geen economische oplossingen geeft (omdat deze uitgaat van neoliberale a-prori’s) en deze verder bedankt voor het advies en dankbaar cijfermateriaal. Het gaat conform het typisch Nederlandse ‘zo moet je het begrijpen.’ Willem Schinkel schreef een paar maanden geleden een steengoed artikel over het gebeuren aan de UvA: Kennis is markt. Maar het artikel als geheel ging eigenlijk over de ver-financiering van heel het leven (werkelijk vrijwel alles wordt omgezet in commodities) en dat het goed geschreven is weet ik van prof. Costas Lapavitsas, een expert op dat gebied die je kan uitleggen hoe dat technisch in elkaar steekt.
De Groene valt niets kwalijk te nemen. Ik ben nog even in het archief gedoken en toen ik de site opende las ik onmiddellijk een tekst als ‘Als de Griekse crisis ergens niet over gaat, is het economie. Het verklaart waarom niemand luistert naar economen, zelfs niet als ze Jeffrey Sachs of Joseph Stiglitz heten.’ Koen Haegens, vandaag 13/7 onder de titel ‘Griekenland wordt misbruikt als afschrikwekkend voorbeeld.’ Van iemand die heel dicht bij het vuur zit, geen kennis van mij, hoorde ik een paar maanden geleden de opmerking: ‘Die Grieken begrijpen er echt niets van.’ Dat is een van de redenen waarom ik naar dat oude Franse stuk linkte. Het neoliberalisme heeft van meet af aan al de pretentie gehad dat het op economisch gebied neutraal en objectief opereert. Dat is ook de klacht van Slavoj Zizek. Dat neoliberale geloof is zo doordringend dat in het eisenpakket voor de Grieken staat dat oplossingen van de Griekse regering ‘gedepolitiseerd’ moeten zijn. Dit staat zo ver van mensen af dat ik daar alleen nog met een zin van Michel Foucault op kan reageren:
Ik spoor aan om het gevecht tegen deze a-priori’s aan te gaan, vooral op het moment dat “de waarheid” het verbodene begint te rechtvaardigen en de krankzinnigheid verbindend begint te stellen.
Voor de instituties is het zo (ik zag een meelijwekkend glimlachje van Lagarde naar Tzipras en zijn nieuwe minister toe) dat deze Grieken echt buiten de realiteit leven.
Wat die reeks artikelen van jou extra belangrijk maakt en ik op mijn handen heb gezeten om de zaken niet verder te compliceren. Ik heb ook geen zin om naar deskundigen te verwijzen die weten dat wat jij doet gewoon buiten het discours valt :) Rationeel denken zat al verwerkt in ‘het systeem.’
(SWL verwees naar een stuk van Paul de Grauwe die stelde dat het Griekse financiele systeem ‘solvent’ was en dat men bij de oplossing zich niet blind hoefde te staren op de Griekse staatsschuld).
@24: Eens, ook de kritiek op Piketty ken ik. Lees bijvoorbeeld Varoufakis hierover: Egalitarianism’s latest foe (pdf) – Juist Varoufakis laat geen spaan heel van Piketty, de zelfde Varoufakis die hier zo gehaat wordt door de eurocraten. Het laat vooral ook zien dat ze de economie niet beheersen. De term ‘eurocraten’ is eigenlijk veel te veel eer voor deze groep politici en ambtenaren: het suggereert ten onrechte dat ze technisch inzicht prioriteit geven boven menselijkheid. Dat het hen ontbeert aan menselijke compassie klopt wel, maar dat ze over technisch inzicht beschikken niet.