ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates.]
Elk kritisch persoon kan vroeg of laat op tegenstanders rekenen. Dus ook Sokrates. Op late leeftijd wordt hij aangeklaagd wegens blasfemie en het verpesten van de jeugd. Sokrates’ vrienden sporen hem vervolgens aan de stad te ontvluchten, maar Sokrates weigert. Zijn plaats is in Athene. In de rechtbank verdedigt hij zich door te betogen dat hij in goddelijke opdracht de zielen van zijn stadgenoten zuivert.
Wanneer hij ondanks zijn pleidooi door een krappe meerderheid wordt veroordeeld en zijn eigen straf mag voorstellen, beweert hij spottend dat zijn enige gepaste straf een staatspensioen is. Om het niet te bont te maken stelt hij vervolgens een zeer lage geldboete voor. Die arrogante toon komt hem duur te staan. Een grote meerderheid pleit nu voor de zwaarste straf: de gifbeker.
Vóór alles Athener
In de cel krijgt Sokrates opnieuw de mogelijkheid aangeboden te vluchten, maar ook dan weigert hij. Zijn plek is immers in Athene: hij is er geboren en gevormd en oud geworden. Hij voelt zich gebonden aan de Atheense wetten en samenleving, ook als die wetten hem een keer niet bevallen. Bovendien zou hem in andere steden uiteindelijk hetzelfde lot wachten, want zijn mond houden kan en zal hij toch niet.
Omdat hij zijn leven heeft geleefd in deugdzaamheid ziet de bejaarde Sokrates zijn dood met vertrouwen tegemoet. Hij is bovendien al oud en zal waarschijnlijk toch al snel sterven. Hij grapt dat die Atheners maar aardig zijn dat ze hem een snelle dood schenken.
Van zijn vrouw en kinderen neemt hij afscheid. Zijn laatste uren brengt hij door met filosoferen over het leven en het hiernamaals. Enkele pythagorese filosofen schuiven aan. Zo zit Sokrates temidden van zijn vrienden, die hij verbiedt om om hem te treuren ‘zoals vrouwen en kinderen doen’.
Tegen de avond drinkt hij de gifbeker leeg. Vlak voordat hij sterft gebiedt hij een van zijn vrienden een haan te offeren aan Asklepios, de god van de genezing. Hoewel de interpretatie omstreden is, gaat men er meestal van uit dat Sokrates hiermee wilde aanduiden dat hij de dood als een ‘genezing van de ziel’ beschouwt.
[Deze reeks was gebaseerd op het boek De wereld vóór God, dat een introductie biedt tot de filosofische stromingen van de oude wereld. Het hele boek is hier te bestellen.]
Reacties (2)
“het bederven van de jeugd” was in feite het promoten van een dictatuur.
Athene had zich kort daarvóór van een dictator bevrijd, en het is begrijpelijk dat de Atheners zich zorgen maakten over een propagandist die een autocratie beter vond dan een democratie.
Dat zou je kunnen zeggen, in ieder geval is het achterliggende sentiment inderdaad het uitdagen van de gevestigde orde en macht.