Het OM heeft bepaald dat de agenten die de achtervolging inzetten na het negeren van een stopteken niets te verwijten valt. Bij de achtervolging kwamen uiteindelijk drie van de vier inzittenden van de achtervolgde auto om het leven. Het OM heeft vast gelijk, de individuele agenten hebben zich aan de regels gehouden. Tegelijk wordt maar weer eens pijnlijk duidelijk dat er niet zoiets bestaat als een veilige achtervolging, en dat de reden voor de achtervolging zelden tot nooit het risico waard is.
Tegelijk: er is iets diep menselijks aan een politieachtervolging. Een verdacht voertuig schiet weg, de adrenaline giert, zwaailichten aan, sirenes loeien. De good guys achter de bad guys aan. Rechtvaardigheid op wielen. Tenminste, dat is het verhaal. In werkelijkheid is het vaker een scène uit een slechte actiefilm met een bloedige epiloog dan een functioneel opsporingsmiddel. Hoog tijd om de politieachtervolging met de auto af te schaffen, behalve in het uiterste geval.
Want laten we de feiten onder ogen zien: de achtervolging is zelden rationeel, zelden effectief en vaak dodelijk. In Nederland vallen er jaarlijks gewonden en doden, ook onder omstanders tijdens politieachtervolgingen. Mensen die niets met het incident te maken hadden, behalve dat ze op het verkeerde moment op de verkeerde kruising stonden. Doodgereden voor een verlopen APK. Gewond geraakt omdat iemand zijn verkeersboetes probeerde te ontlopen. Dat is geen rechtshandhaving, dat is collateral damage tijdens een potje moralistisch racen.
De illusie van daadkracht
Voorstanders roepen: “Misdaad mag niet lonen.” En: “Je moet laten zien dat vluchten geen zin heeft.” Maar sinds wanneer is het de taak van de politie om dit soort statements af te geven ten koste van onschuldige mensenlevens? De rechtsstaat is er niet om helden te kweken, maar om schade te beperken en orde te bewaren. En orde is niet gebaat bij politievoertuigen die met 150 km/u door woonwijken denderen om een verdacht persoon in te rekenen.
Er is bovendien een hardnekkige fantasie dat elke vluchtende verdachte een gevaarlijke gangster is met een koffer vol wapens en een dode in de kofferbak. Maar de meeste achtervolgingen beginnen na simpele verkeerscontroles of een vaag vermoeden. De ernst van het vergrijp is zelden duidelijk op het moment zelf. Toch wordt dan, op basis van inschatting en reflex, besloten tot een levensgevaarlijke jacht. Dat is geen professionaliteit. Dat is Russische roulette.
Zelfs een vermoeden van alcohol- of drugsgebruik is geen geldig excuus. Een persoon onder invloed die op hoge snelheid vlucht, is een veel groter gevaar voor zichzelf en anderen dan iemand die, hoe fout ook, zonder sirenes richting huis rijdt en zijn roes uitslaapt. De achtervolging maakt het risico exponentieel groter en is daarmee volkomen contraproductief.
Er zijn alternatieven
En dat terwijl in de meeste gevallen het noteren van het nummerbord voldoende is, waarna je de persoon in kwestie de dag erna met een bezoekje kan vereren. En mocht dat niet het geval zijn, we leven in een tijdperk waarin technologie een achtervolging ook veel minder nodig maakt. Nummerbordherkenning, cameranetwerken, GPS, drones: een verdachte kun je stilletjes volgen en later inrekenen zonder dat iemand door de voorruit vliegt. In plaats daarvan kiezen we voor spektakel. Misschien uit gewoonte, misschien uit ego. Maar het is een dure gewoonte, en het zijn anderen dan de achtervolgden en achtervolgers die te vaak het gelag betalen.
Een fatsoenlijke afweging
Niemand pleit ervoor om álle achtervolgingen te verbieden. Als iemand net een aanslag heeft gepleegd of een kind heeft ontvoerd, is direct ingrijpen onvermijdelijk. Maar die gevallen zijn zeldzaam, en dát zou het uitgangspunt moeten zijn. Achtervolging mag nooit de standaardreactie zijn op een voertuig dat een stopteken negeert. Het moet een uitzondering blijven, onder directe supervisie en met harde criteria.
De taak van de politie is niet om te winnen, maar om te beschermen. Niet om de strijd aan te gaan, maar om de schade te beperken. Als dat betekent dat een verdachte vandaag ontsnapt maar morgen wordt aangehouden zonder doden of gewonden, dan is dat een overwinning voor de rechtsstaat. Niet voor het ego. Niet voor de sensatie. Voor ons allemaal.
Ter illustratie nog een achtervolging, die zelfs in de VS de wenkbrauwen omhoog doet gaan. Een huurauto negeert een volgteken, waarna een van de meest bizarre achtervolgingen die ik ooit in Nederland heb gezien begint. Uiteindelijke breekt de politie de achtervolging af omdat het ’te gevaarlijk’ wordt. Maar dat is het eigenlijk al vanaf het begin, met ruim 220 km per uur zigzaggend over de snelweg, en met bizarre snelheden door woonwijken. Meerdere keren gaat het bijna mis. Het filmpje wordt afgesloten met beelden van dat de politie het huis van de verdachte binnenvalt en hem inrekent. Eind goed al goed, toch? Alleen, voor die laatste scène was de gehele achtervolging niet nodig geweest…