De aarde warmt op door de mens. Dat is overvloedig aangetoond, en derhalve is er binnen de klimaatwetenschap brede consensus over.

ANALYSE - Uit meerdere, onafhankelijke studies blijkt dat verreweg de meeste klimaatwetenschappers het eens zijn dat de aarde opwarmt door toedoen van de mens. Dat is ook vrij logisch, als je de wetenschappelijke achtergrond begrijpt. Sommige van deze studies zijn op basis van enquêtes onder klimaatwetenschappers, en andere concluderen dat op basis van de wetenschappelijke literatuur. De bekendste studie van de laatste categorie is die van John Cook et al, één van de vijf studies die een consensus van 97% of hoger vond. Deze wordt vaak aangehaald, en vaak bekritiseerd, tot in de Nederlandse Tweede Kamer aan toe. De argumenten die tegen Cook’s onderzoek naar voren worden gebracht snijden echter geen hout.

En niet onbelangrijk, uit de verscheidenheid aan studies komt ook naar voren dat de mate van overeenstemming sterker is onder groepen met meer relevante expertise. Zo is de consensus hoger onder publicerende klimaatwetenschappers dan onder aardwetenschappers in het algemeen. Dat is ook vrij logisch: die eerste groep weet er waarschijnlijk meer van. De mensen die het hardste roepen dat de wetenschappelijke conclusies er compleet naast zitten hebben zelf vrijwel nooit relevant onderzoek verricht.

Dat de grote lijnen goed bekend zijn wil overigens niet zeggen dat we alles weten; over allerlei details en ‘cutting edge’ onderzoek (bijv over hoe snel de West-Antarctische ijskap instabiel kan worden) blijven wetenschappers natuurlijk flink bakkeleien. Met de wapens van de wetenschap: solide argumentatie op basis van goed begrepen theorieën en goed uitgevoerde metingen, waarbij ze elkaar continue scherp houden door inhoudelijke feedback en kritiek.

Er is consensus, dus het is waar?

Nee, zo simpel is het nu ook weer niet. Maar als het overgrote deel van de deskundigen het ergens over eens is, dan zegt dat wel iets. Dit zijn namelijk de mensen die zich vaak hun hele beroepsmatige leven in het klimaat hebben verdiept. Het is niet heel waarschijnlijk dat ze er allemaal totaal naast zitten. Of dat er een gigantisch complot is waar al die eigenzinnige wetenschappers aan mee doen. Bovendien blijken klimaatwetenschappers steeds weer in staat om de claims van aanhangers van alternatieve theorieën te weerleggen met inhoudelijke argumenten. Die weerleggingen blijven steevast onbeantwoord.

Natuurlijke factoren?

Er zijn in Nederland voor zover wij weten geen actieve klimaatwetenschappers die menen dat de huidige opwarming voornamelijk door natuurlijke factoren zoals de zon wordt veroorzaakt. Logisch ook, want uit metingen blijkt dat de energie die we van de zon ontvangen licht gedaald is de afgelopen ~60 jaar. Dat kan de relatief snelle opwarming in die periode dus niet verklaren. Vulkaanuitbarstingen zorgen voor een tijdelijke afkoeling door de stofdeeltjes die ze de lucht inblazen. De hoeveelheid CO2 die vulkanen uitstoten verbleekt bij wat wij door het verbranden van fossiele brandstoffen emitteren.

Invloed van CO2 en Zon op mondiale Temperatuur, geschaald op basis van de verwachte Transient Climate Response (TCR). Bron.

Menselijke oorzaak

Het is één ding om te weten dat natuurlijke factoren niet verantwoordelijk zijn voor de huidige opwarming, maar hoe weten we dan zo zeker dat het aan ons ligt? Daar zijn meerdere, onafhankelijke  bewijslijnen voor:

• Uit de klassieke natuurkunde weten we dat sommige gassen infraroodstraling absorberen. Door die eigenschap belemmeren deze zogenaamde broeikasgassen het warmteverlies van de aarde. Dus: hoe meer broeikasgassen in de atmosfeer, hoe warmer de aarde zal zijn. De fossiele oorsprong van de extra CO2 volgt ondubbelzinnig uit een veelheid aan metingen.
• Het klimaat is altijd al veranderd, zo wordt vaak terecht gezegd. Maar in plaats van dat dat zou aantonen dat de mens er nu dus niets mee van doen heeft, is het tegendeel het geval. Want wat blijkt? CO2 speelde juist vaak een sleutelrol in die klimaatveranderingen in het verre verleden. En dat is nu niet anders. Behalve dan dat de CO2-concentratie nu ongekend snel toeneemt, en dat wij daar de oorzaak van zijn door het op grote schaal verbranden van fossiele brandstoffen.
• Er zijn specifieke veranderingen in het klimaat die als een soort vingerafdruk verraden dat een versterkt broeikaseffect als het ware de dader is (zie figuur hieronder). Zo warmen nachten sterker op dan dagen. Dat is inderdaad wat je verwacht als de opwarming door een versterkt broeikaseffect wordt veroorzaakt. Als het aan de zon zou liggen zou het precies andersom zijn.
• In klimaatmodellen wordt de huidige kennis bij elkaar gevoegd om te bekijken hoe goed we het klimaatsysteem begrijpen. En dan blijkt dat we de gemeten opwarming heel goed kunnen verklaren als we zowel natuurlijke als menselijke oorzaken meenemen. Maar niet als we onze emissies weglaten. De opwarming is duidelijk veel sterker dan wat je op basis van slechts natuurlijke variatie zou verwachten.

Kritiek op één van de 97% studies

Richard Tol, die vaak wordt aangehaald door criticasters van de 97% consensus, probeerde aan te tonen dat John Cook tot een heel andere conclusie kwam dan vergelijkbare studies. Als auteur van één van die andere studies was mij meteen duidelijk dat Tol’s argumentatie op los zand berust. Zo hadden wij bewust ook een groep skeptische publicisten uitgenodigd om onze enquête in te vullen. Vervolgens baseert Tol één van zijn schattingen van de wetenschappelijke consensus op wat deze uitgesproken skeptische groep denkt. Dit is vergelijkbaar met aan creationisten vragen hoe ze over de evolutietheorie denken, en op basis daarvan concluderen dat de wetenschappelijke consensus over evolutie toch echt niet zo hoog is als wel wordt beweerd.

De auteurs van andere, vergelijkbare studies waren eveneens van mening dat de kritiek van Richard Tol kant noch wal sloeg. “This is by no means a correct or valid interpretation of our results”, schreef William Anderegg bijvoorbeeld. Anderen waren nog scherper in hun kritiek: “completely misleading and misrepresenting our study”.

John Cook et al schreven heel duidelijk op wat zij vonden:

Among abstracts expressing a position on AGW, 97.1% endorsed the consensus position that humans are causing global warming.

In tegenstelling tot wat Tol beweert komt dit overeen met de beoordeling van auteurs van de onderzochte artikelen zelf. Een groot deel van hen werd namelijk gevraagd om hun eigen artikel te beoordelen volgens dezelfde procedure als Cook en medewerkers dat hadden gedaan. Dat bevestigde hun conclusie van 97% en laat zien dat de methodologie robuust is toegepast.

En de ‘neutrale’ groep?

Ongeveer twee derde van de door Cook et al onderzochte abstracts deed geen uitspraak over de oorzaak van de opwarming. Criticasters zeggen vaak dat deze meegenomen hadden moeten worden in de analyse, waardoor de consensus op maximaal één derde zou komen, zelfs als er nagenoeg geen abstracts waren die de consensus positie tegenspreken.

Laten we eens kijken hoe die benadering zou uitpakken als je dat op een ander vakgebied zou toepassen. Stel, je onderzoekt een grote hoeveelheid wetenschappelijke biologie artikelen en bekijkt hoeveel daarvan zich in het abstract uitspreken voor of tegen de evolutietheorie. Van de artikelen die daar een uitspraak over doen zal de overgrote meerderheid de evolutietheorie onderschrijven. Maar de meesten (bijvoorbeeld >90%) zullen er geen uitspraak over doen. Op basis daarvan kun je toch niet beweren dat de mate van consensus over evolutie minder dan 10% is? De artikelen die daar geen uitspraak over doen moet je natuurlijk buiten beschouwing laten. Die gingen blijkbaar over een ander onderwerp of de auteurs vonden het niet nodig er een uitspraak over te doen. Je kunt in ieder geval niet zomaar concluderen dat ze er geen mening over hebben. Dat weet je namelijk niet. En het is bovendien heel onwaarschijnlijk.

Conclusie

De kritiek op John Cook’s 97% studie is ongefundeerd. Daarnaast komen ook vele andere studies op een grote wetenschappelijke consensus, in de meeste gevallen tussen de 90% en 100%. Die hoge mate van overeenstemming onder wetenschappers is een logisch gevolg van de sterkte van de bewijsvoering, waaruit blijkt dat de huidige opwarming grotendeels door de mens wordt veroorzaakt. Wat we daaraan willen doen is een maatschappelijk-politieke vraag. We pleiten ervoor om de wetenschappelijke inzichten onvervormd mee te nemen in die maatschappelijke discussie.

Deze bijdrage van Bart Verheggen, Docent aard- en klimaatwetenschappen, Amsterdam University College (AUC), en Bart Strengers, Klimaatonderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), is eerder verschenen bij Klimaatverandering.