Bonussen als afleidingsmanoeuvre

Dit is een gastbijdrage van Hugo Vlam.

De discussie over de bonussen wordt opgeklopt om de werkelijke verantwoordelijken van de kredietcrisis te ontzien. De bonuscultuur is een secundaire oorzaak van de kredietcrisis, primair zijn het de complexe financiële producten met een onterechte goede kredietwaardigheid die de financiële markten verziekt hebben. De grootste Nederlandse banken hebben deze producten zoals collateralized debt obligations en credit default swaps met grote gretigheid ingekocht en zijn dus op de eerste plaats zelf verantwoordelijk. Maar omdat de financiële wereld de laatste decennia zo ongelofelijk complex is geworden hebben we diverse instituties met controlerende taken ingesteld die als onafhankelijke organen oordelen moesten vellen over de risico’s in deze ondoorzichtige markt. De belangrijkste controlerende taken lagen bij De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en laten het nu juist deze organisaties zijn die de banken toestemming hebben gegeven om te investeren in producten met ingewikkelde financiële constructies waarin risico’s op een briljante manier verborgen werden gehouden.

Het gedrag van banken dient zo snel mogelijk gewijzigd te worden en dit wordt nu getracht door de huidige bonuscultuur aan de schandpaal te nagelen. Veel logischer is het om te beginnen bij de bron van het kwaad namelijk de producten zelf. Beleggers die deze producten gekocht hebben dienen nu hun verlies te nemen waarna het verder verboden moet worden dit soort ondoorzichtige producten aan te bieden. Maar wie neemt zo’n beslissing in een tijd waarin alle financiële markten over de hele wereld met elkaar verbonden zijn? Deze taak moet niet aan de banken zelf overgelaten worden omdat deze dan toch wel weer een of andere financiële whizzkid vinden die het beestje een ander naampje kan geven. De beslissing om een halt toe te roepen aan dit soort producten moet normaliter op internationaal niveau genomen worden door een gezamenlijke actie van de Amerikaanse FED en de Europese Centrale Bank (ECB). Maar helaas is de FED privé-bezit van een aantal grote banken en haalt de ECB zijn geld uit de nationale centrale banken van de landen die Euro hebben ingevoerd waardoor we van een onafhankelijke houding weinig hoeven te verwachten. In Nederland wordt nu uit pure onmacht de schuld in de schoenen van de bonuscultuur geschoven.

Hadden we de schade beperkt kunnen houden? Ja, door werkelijk onafhankelijke organisaties met duidelijke verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden bij het controleren van banken in te stellen. In Nederland kunnen we hierbij denken aan een nieuwe organisatie onder leiding van het Ministerie van Financiën (die dan ook de uiteindelijke verantwoordelijkheid draagt) of een hervormde versie van de DNB of AFM. Nu is de connectie tussen de laatste twee en het Ministerie nog onduidelijk (alleen de AFM lijkt volledig onder hun politieke verantwoordelijkheid te vallen) en zolang deze situatie blijft bestaan veranderd er weinig aan het huidige doorschuiven van de schuldvraag. Het streven naar een hervorming van de verantwoordelijkheidscultuur lijkt mij relevanter dan een aanpassing in de bonuscultuur.

Uiteindelijk is er maar 1 manier om weer gezond uit deze crisis te komen: banken dienen gestraft te worden voor hun onverantwoordelijke investeringen (failliet laten gaan en gezond kapitaal doorsluizen naar duurzame banken) en toezichthouders dienen gestraft te worden voor het toelaten van deze investeringen (aftreden van bestuurders en bij weigering publieke druk opvoeren).