ACHTERGROND - ‘Gij zult niet stelen’ is een duidelijk gebod. Het is lekker kort, en volstrekt duidelijk. Eigendom is heilig. ‘Lag het maar zo simpel…’ verzucht prof. dr. Hans Achterhuis tijdens de achtste lezing in de reeks 10 geboden revisited. Want wanneer ben je nu eigenlijk een dief, en wanneer niet? Sinds de bankencrisis is een grote verontwaardiging opgerezen over de manier waarop bankiers zichzelf ongestraft kunnen verrijken ten koste van anderen. Maar wat ze doen is geen stelen, of toch?. Het idee van diefstal veronderstelt een bepaalde definitie van bezit, en dat is er een die in de loop van de tijd veranderd is. Daarom, het achtste gebod opnieuw bekeken.
Eerlijk zullen we alles delen
Achterhuis legt uit dat het gebod in de zesde eeuw voor Christus eigenlijk precies het omgekeerde betekende van onze hedendaagse opvatting. Eigendom was in het oude Israël niet absoluut: de vrucht van de aarde was voor iedereen gezamenlijk geschapen. Daarom hadden arme mensen, als ze hongerig waren, ook het recht om de door de velden van de rijken te struinen en te eten wat ze nodig hadden. Dat zie je ook terugkomen in het Bijbelverhaal van Ruth en Naomi, die tijdens hun reizen leven van andermans akkers. De rijke persoon die alles voor zichzelf hield, die was schuldig aan diefstal. De rijke handelaren en grootgrondbezitters werden zo door dit gebod gewezen op de verantwoordelijkheden die hoorden bij hun eigendom.
Terug naar de meent
Maar door de eeuwen heen veranderde de notie van eigendom. Wie iets bezat, had daarvoor gewerkt en hoefde dat met niemand te delen. Meer en meer bezit vergaren zonder dat te delen, werd niet meer gezien als stelen van de gemeenschap. De marktwerking werkte deze oneerlijke verdeling verder in de hand. Achterhuis is dan ook kritisch over het absolute eigendomsbegrip. Tegelijkertijd wilt Achterhuis het private eigendom niet vervangen door een groot beroep op collectieve voorzieningen. De markt laten reguleren door de staat heeft ongewenste effecten. Het zorgt ervoor dat mensen minder verantwoordelijkheid ervaren voor het eigen doen en laten. Als de staat er immers is om alles te regelen, waarom zelf dan nog moeite doen? Waarom hard werken als je hetgeen waarvoor je werkt niet mag houden?
Achterhuis pleit er dan ook een evenwicht tussen het individu en het collectief. Daarin wordt het beste van twee werelden gecombineerd. Een mooi voorbeeld hiervan is te vinden nabij Deventer: het Hof van Twello. Dit is een stuk grond dat mensen gezamelijk beheren. Het Hof is wars van overheidssubsidies: het is een meent die moet leren zichzelf te bedruipen. Onafhankelijk van de overheid.
Geen utopie
Prof. dr. Maarten van Buuren plaatst hierbij echter een kritische kanttekening. Het Hof van Twello doet hem denken aan een reeks utopische experimenten in de vorige eeuw die spaak liepen. Ondanks goede bedoelingen bleken zulke projecten geen langdurig succes. Denk maar aan het coöperatieplan New Harmony van de Brit Robert Owen. Waarom zou de eigentijdse meent dan wel werken? Achterhuis ziet het hoopvol in. Deze hedendaagse initiatieven hebben een realistischer aanpak, zo stelt hij. Mensen behouden het eigen bezit, maar kiezen ervoor om gemeenschappelijk te werken aan bepaalde projecten. Daarin vinden ze de balans tussen privaat en collectief bezit.
Meer weten over ‘bezit’? Lees verder in dit dossier.
Reacties (13)
Er zijn zelfs libertariers die vinden dat eigendom geen absoluut recht is.
Een interessant vraagstuk dat zeker nader bekijken waard is! Wat is eigendom? Kun je ‘geld’ bezitten? Kinderen? En zo verder.
In hoeverre mag het overmatig bezit door enkelen, het de anderen daardoor onmogelijk maken om nog in vrijheid, c.q. onafhankelijk van die enkelen, te leven?
Iets preciezer: de landeigenaren mochten na de reguliere oogst niet hun velden nog eens nalopen om de laatste halmen weg te kapen voor de neuzen van de armen. Ook in het verhaal van Ruth is dat zo. De idee dat het land en de opbrengst van iedereen was, klopt niet.
@3: In hoeverre is die ene rijke verantwoordelijk voor de vrijheid c.q. onafhankelijkheid van anderen verantwoordelijk.
De schuld van dit probleem ligt bij de engelse boeren die het in de middeleeuwen die voor elkaar kregen om het feodale systeem om ver te werpen, dat was de aanzet tot het huidige kapitalisme.
Tuurlijk, het feodale systeem had zijn fouten maar als dat systeem doorontwikkeld was door de eeuwen heen dan hadden we nu misschien een beter systeem gehad dan het huidige kapitalisme.
Want onder het feodale systeem was de feodale heerser wel verantwoordelijk voor het wel en wee van zijn onderdanen.
@5: Geen nood, het leenstelsel is sinds vrijdag weer helemaal terug.
@0: “Eigendom was niet absoluut”
Vaag gesteld, bedoeld is gebruik van overmatig eigendom was beperkt. Evenredig verdeeld eigendom was absoluut.
@0: “Achterhuis pleit een evenwicht tussen het individu en het collectief” Weer vaag, welk evenwicht?
Ja want de staat bestaat niet uit mensen, maar uit superieure wezens, en wil absoluut niets bezitten, en ook geen stemmen kopen met kapitaal dat ze niet hebben of kapitaal dat gestolen is.
@5
“In hoeverre is die ene rijke verantwoordelijk voor de vrijheid c.q. onafhankelijkheid van anderen verantwoordelijk.”
Minimaal in dezelfde mate als zijn rijkdom afhankelijk is van die anderen?
@9: “Minimaal in dezelfde mate als zijn rijkdom afhankelijk is van die anderen?”
Het probleem is dat dat tegenwoordig niet meer gezien wordt. Een hardwerkende manager of zakenman heeft zijn winst puur en alleen aan zichzelf te danken. Vergeten wordt dat zijn werknemers het werk voor hem doen, dat klanten zijn producten kopen en dat de overheid talloze voorzieningen (onderwijs, infrastructuur, to name but a few) heeft geregeld die zijn succes mogelijk maken.
Winst die je alleen zelf hebt verkregen, hoef je natuurlijk niet te delen met anderen.
@5 Bolke, denk je niet dat uiteindelijk elke feodale maatschappij hetzelfde lot treft? Net zoals communisme eindigt in despotisme en kapitalisme in slavernij van de armen. Dat deze precies het tegenovergestelde zijn van de beoogde doelen (resp. gelijkheid en vrijheid) laat zien dat dit soort systemen niet voor elkaar krijgt waar ze zo op het eerste gezicht voor zijn gemaakt en dat het ‘werken naar een utopie’ een vruchteloze onderneming is. Dat ‘doorontwikkelen’ lukt nooit, omdat elk systeem ten onder gaat aan zijn imperfecties voor het die zou kunnen wegwerken. En dan heb ik het nog niet over of het doel nastrevenswaardig is.
Kortom: zegt het feit dat men in opstand komt dan niets over de onrechtvaardigheid van het systeem?
Zoals altijd bij die utopische cooperaties zal men de tanden stuk bijten op schaalvergroting. Cooperatie werkt op kleine schaal, zo leefden mensen immers ook in de oertijd, maar iedere keer dat iemand het probeert te vertalen naar een grote schaal gaat het mis omdat we gewoon niet gebouwd zijn om mensen die we niet kennen even goed te behandelen en evenveel te vertrouwen als mensen die we goed kennen. Dat we elkaar uberhaupt niet hebben uitgeroeid sinds we de technologie daarvoor hebben is wonderbaarlijk: chimpanzees hadden elkaar al lang uitgeroeid in dezelfde situatie (steden, wereldwijde transportmogelijkheden).
Dat dat principe van pak wat je nodig hebt van een rijk persoon ook niet goed gaat op grote schaal komt omdat er geen coordinatie is om zo’n plundering eerlijk te verdelen: in de praktijk zou de ene rijke man van de ene op de andere dag totaal kaalgeplukt worden terwijl een ander niets merkt. Belastingstelsels en andere gecentraliseerde herverdelingen werken beter wat dat betreft.
@12: Een conservatief libertariër als u kijkt alleen naar de Chimpansee, een realist leert dat de Bonobo ook bestaat.
Het is jusit de vreemde die vaak meer geholpen word dan de lokale, omdat men de lokale vaak beter kent. Dat klinkt als een paradox, maar heeft te maken met het kennen van de slechte eigenschappen van een persoon, met een vreemde zie je toch vaak dat mensen behoorlijk wat voor hem of haar willen doen.
Verder:
Omdat Chimpansees het dus doen, moeten wij het ook. WIj hebben gigantische hersennen om onze instincten te overstijgen, toch gaat de conservatief en Neo Lib alleen maar kijken naar de instincten. Wat is dat toch een negatief wereldbeeld, terwijl ze constant willen uitdragen dat zij in de mensheid geloven.