Bernard Mandeville, een groot Nederlands denker

De afgelopen maanden is het kapitalisme zowel in financieel als in publicitair opzicht enigszins onder druk komen te staan. In Nederland vergeten veel mensen daarbij dat het kapitalisme als ideologie in laatste instantie een Nederlandse uitvinding is. De eerste openbaar verhandelde aandelen waren van onze eigen Vereenigde Oost-Indische Compagnie. Maar ook een belangrijk vroeg ideoloog, Bernard Mandeville (1670-1730) was een Nederlander. Een geboren Rotterdammer, medicijnen gestudeerd aan de Universiteit Leiden, en in het kielzog van Willem III naar Engeland vertrokken, alwaar hij een boek schreef met de titel ‘The Fable of the Bees’. Waar zijn voorbeeld Erasmus een boek schreef met de titel ‘De Lof der Zotheid’, zou dit boek ‘De Lof der Zonde’ kunnen heten. Adam Smith en zijn navolgers hebben er vooral een ding uit gedestilleerd: van consumptie wordt de maatschappij beter. Een dronkelap vernielt misschien zijn lever, maar de bierbrouwers worden rijk van hem. Op een macro-economisch niveau viel hij vooral het ‘mercantilisme’ aan, de filosofie waarbij staten proberen hun importen te minimaliseren, en hun exporten te maximaliseren. Mandeville draait het om: Hoe meer buitenlandse produkten wij kopen, hoe meer van onze produkten het buitenland kan kopen De boodschap: ‘Geld moet rollen.’ Het motto van de moderne maatschappij.

Maar Mandeville´s optiek is veel breder. Hij verklaart het bestaan van zonden, door van elke zonde die er is het niet altijd helemaal voor de hand liggende maatschappelijk nut aan te tonen. In zijn eigen tijd veroorzaakte het boek een schandaal, en ook nu heeft het boek niet veel fans. Echter, dit is ten onrechte. Uit het boek van Mandeville spreekt vooral een grote sympathie voor de mensheid. Mandeville ziet dat de mensen ijdel, zelfzuchtig, gulzig, en slecht zijn, en toont aan dat ook deze eigenschappen hun nut hebben. Mandeville verleent de mensheid absolutie. Wat hij uitdraagt is een ethisch en metaphysisch gedoogbeleid, en daarmee is hij opeens heel erg Nederlands.