Beleidsanalyse: Amerika’s kijk op Rusland

De Council on Foreign Relations bracht onlangs een studie door een zogenaamde Task Force van invloedrijke en gezaghebbende opinievormers in Amerika uit waarin het Amerikaanse buitenlandse beleid ten aanzien van Rusland voor de komende jaren geanalyseerd wordt. De conclusie van het rapport wordt samengevat in de titel: Russia’s Wrong Direction. Het rapport geeft een duidelijk beeld van wat we in de komende jaren van het Amerikaanse buitenlandse beleid mogen verwachten en met name van de Amerikaans-Russische betrekkingen.

De Council on Foreign Relations is een onafhankelijke denk-tank met veel invloed in Washington binnens en buitens kamers. De Task Force die het rapport samenstelde bestond uit onder andere John Edwards, voormalige leden van de Amerikaanse National Security Council en Witte Huis medewerkers, en vooraanstaande academici van onder andere Yale en Columbia University. Dat Rusland in Amerika als de meest strategische internationale tegenspeler wordt gezien voor de komende jaren moge geconcludeerd worden op basis van het feit dat Condoleeza Rice carriere maakte als Professor in de politieke wetenschap met als belangrijkste studiegebied Rusland tijdens de Koude Oorlog. Maar het rapport Russia’s Wrong Direction zinspeelt ook zonder twijfel op de evidente betekenis van Rusland in het buitenlandse beleid van Amerika in de komende vijf tot tien jaar.

Om te begrijpen waarom Rusland een essentiele en kritische factor is in de Amerikaanse politiek is het goed om die Amerikaanse buitenlandse politiek te begrijpen. Die wordt vooral geleid door twee principes: national security en promoting American interests. Vooral sinds 9/11 wordt zo’n beetje alles in de Amerikaanse politiek gezien onder het licht van de nationale veiligheid en de angst opnieuw het slachtoffer te worden van een traumatische aanval zoals die van 9/11.

Allereerst speelt dus de War against Terrorism een cruciale rol in het Amerikaanse beleid, zowel nationaal als internationaal, hetgeen sinds 2001 geen geheim meer kan zijn. Het terrein dat in brede zin American interests heet wordt in Amerika momenteel compleet herzien. Werd vroeger het belang van promoting American interests abroad vooral gezien met het oog op economisch gewin, nu echter zijn die Amerikaanse belangen ondergeschikt geworden aan de nationale veiligheid. Ondergeschikt aan die nationale veiligheid zijn daarbij: het verbreiden van democratie en het energie beleid. Op al deze beleidsterreinen speelt Rusland een kritische rol.

War against Terrorism
Allereerst is er Rusland’s positie als partner in de strijd tegen het terrorisme en de nationale veiligeid. Rusland’s geografische positie aan de grenzen van de Islamitische wereld en China, alleen al maakt van Rusland een doorslaggevende partner op deze beleidsterreinen. Bovendien is vooral sinds de aanslag op een school in Beslan door Tsjetsjeense rebellen ook in het westen veel begrip ontstaan voor de Russische oorlog in Tsjetsjenie. Sinds 9/11 en de aanslag in Beslan bestaat zowel in Rusland als in Amerika een sterk besef dat er tegen dezelfde vijanden wordt gevochten. Bovendien is Rusland een belangrijke partner in de oorlog in Afghanistan. De Russen spelen een grote rol in zowel het verschaffen van informatie als in voorzien van logistieke steun middels militaire bases in de Eurasiatische republieken. Bovendien worden de Russen geacht een belangrijke rol te spelen in de stabilisatie van Irak.

Nucleaire Veilgheid
Hoewel het terrorisme als een grote dreiging wordt gezien voor de nationale veiligheid van Amerika, staat ook de nucleaire veiligheid nog steeds hoog op de agenda in het Amerikaanse buitenlandse beleid en de nationale veiligheid. Daarin speelt traditioneelde non-proliferatie ten aanzien van de voormalige soviet unie en van Noord Korea een grote rol. Ten aanzien van Noord Korea volgen de Amerikanen een duidelijk multilateraal beleid, waarin China, Japan, Rusland en Zuid-Korea grote belangen te verdedigen hebben als regionale grootmachten. Ten aanzien van de voormalige soviet unie bestaan er al meerdere verdragen zoals het verdrag voor de aankoop van Highly Enriched Uranium (HEU) onder het Megaton naar Megawatt Programma dat tot 2013 geldt, het Cooperative Threat Reduction (CTR) verdrag zal in juni 2006 aflopen, het Strategic Arms Reduction Treaty I (START I) verloopt in 2009 en het Verdrag van Moskou (2002) verloopt in 2012.

Nieuw daarbij is nu het internationale conflict met Iran met betrekking tot het verrijken van uranium door Iran en de bouw van een nuclair complex in Brushehr in samenwerking met Rusland. Hoewel Iran het Non-Proliferatie Verdrag heeft ondertekent, heeft het nooit de aanvullende verdragen onder het Program 93 + 2 van het Internationale Atoom Agentschap getekent, dat het heimelijk ontwikkelen van kernwapens verbied omdat de internationale gemeenschap Iran niet toestaat technologie ten behoeve van civiele kernenergie te ontwikkelen. Niemand twijfelt er eigenlijk aan dat Iran’s uiteindelijke doel echter is om kernwapens te ontwikkelen, hetgeen als een grote bedreiging van de stabiliteit in het Midden-Oosten wordt gezien.

De Russen worden door Amerika als enigen in staat geacht een vreedzame remmende factor te spelen in deze ontwikkeling. Het rapport maakt nog eens duidelijk hoe gefixeerd en bevreesd Amerikanen zijn voor een radicale Islam met kernwapens. Niet zonder reden misschien, want het theocratische Iran staat internationaal aangemerkt als een belangrijke sponsor van internationaal terrorisme en deelt grenzen met de meest instabiele regimes ter wereld.

Energie Beleid
Last but not least speelt Rusland voor Amerika een cruciale rol in de energie markt. Rusland is momenteel de grootste exporteur van aardgas en de op een na grootste exporteur van aardolie in de wereld. De energy security van Amerika is afhankelijk van een diverse toevoer, een wereldwijd hoge productie, effectieve markten, efficient gebruik van energie door Amerika (25%) en andere grote verbruikers inclusief Europa (20%) en China (6%) en de fysieke veiligheid van de infrastructuur. Rusland geldt als een aantrekkelijk alternatief voor olie uit politiek gevoelige gebieden als het Midden-Oosten in Amerika. Daarbij speelt in de ogen van de Amerikanen een belangrijke rol of die olie productie niet als politiek drukmiddel gebruikt kan worden. Tegelijkertijd is Amerika al voor de helft van haar uranium toevoer ten behoeve van kern energie afhankelijk van Rusland onder HEU verdrag.

Om te voorkomen dat olie een politieke pressiemiddel wordt waarmee Amerika gechanteerd kan worden, pleit Amerika haast in alle gevallen voor het instellen van internationale standaarden voor transparantie en liberalisering en het vergroten van buitenlandse investeringen middels de internationale kapitaalmarkten. Onder Putin echter is de die trend van het Jeltsin tijdperk teruggedraaid en de olie en gas voorraden zijn grotendeels weer onder controle gebracht van het Kremlin. Hoewel de verhoudingen tussen Amerika en Rusland relatief positief zijn, heeft het recente conflict tussen Ukraine en Rusland aangetoont hoe gevoelig landen worden voor de politieke doeleinden van het Kremlin als zij afhankelijk zijn van de Russische olie export. Omdat Rusland haar grootste consument Europa niet af wilde schrikken heeft Putin het conflict inmiddels weten te blussen, maar het werkte als een duidelijke wake-up call voor Europa en Amerika om de energie bronnen te diversificeren.

Democratisering
Een stabiele en betrouwbare partner in het Kremlin is om alle voorgaande redenen voor Amerika van het grootste belang in het buitenlandse beleid. De enige manier om een dergelijk partnerschap te realiseren is in de ogen van Amerika door middel van verdergaande liberalisering en democratisering. Een partner is slechts zo betrouwbaar en stabiel als de instituties die dat regime ter beschikking heeft. Sterker dan in Europa geloven Amerikanen dat het democratische kapitalisme daarvoor de enige bewezen staatsvorm is, niet zonder historische redenen.

Grootste zorg zijn daarbij de huidige ontwikkelingen in Rusland waarbij de radicale openheid en democratiseringen onder Jeltsin die leidden tot een desastreuze ineenstorting van het staatsbestel onder een reeks van stabiliseringsmaatregelen van Putin worden teruggedraaid, waaronder het nationaliseren van de productie, het herstellen van het staatsgezag, en ondergeschikt daaraan het nationaliseren van de media en het democratische proces. Het rapport geeft in haar analyse hiervan blijk van een enorme paranoia zoals die ook in brede zin is terug te vinden in de Westerse media. Ten grondslag hieraan ligt de volslagen onbekendheid van het Cowboy Kapitalisme ten tijde van Jeltsin, waarin enorme kapitalen werden vergaard door zogenaamde oligarchen die daarbij niet terugschuwden voor moord en bedreiging. Die ongeremde zelfverrijking door de oligarchen ging gepaard met het ineenstorten van het wettelijke gezag, de economie en de staatshuishouding, grotendeels ten koste van de gewone bevolking die lonen en pensioenen hand over hand zagen devalueren als ze er al iets van terugzagen.

Conclusie
Hoewel de trend van een uitbreidend staatsgezag en daarmee oprukkende corruptie van de staat onmiskenbaar is, is het onmogelijk te speculeren op de uiteindelijke uitkomst daarvan. Toch doet het Amerikaanse rapport van de <>Task Force van de Council on Foreign Relations dat volop, en ongetwijfeld daarmee ook Amerikaanse beleidsmakers en in navolging daarvan ook de Europese beleidsmakers, misschien wel de meest fanatieke trend-watchers van Amerika. Dat heeft gedeeltelijk te maken met de achtergrond van veel van de deelnemers, waaronder enkele Koude Oorlog professoren en enkele beleidsmakers uit de Clinton periode met hun geidealiseerde en naieve begrip van het Jeltsin tijdperk. Gedeeltelijk heeft dat te maken met de enorme fixatie in de Amerikaanse buitenlandse politiek op de War against Terrorism, Iran, olie productie en het Midden-Oosten. Het zal voor de Europese politici nog een hele kluif worden zich niet gek te laten maken door de Amerikanen en een eigen onafhankelijke buitenlandse politiek te definieren op basis van Europese belangen en tradities.

In mijn ogen van de afwijkende opinie van Walter Slocombe het heel goed samen als hij concludeert:

“In sum, it seems to us that the United States should accept that its main interests
are not Russia’s internal arrangements […]. American foreign policy should […] realize that we have real differences and conflicts, but that that we can cooperate when we have de facto shared goals. The United States did that with the U.S.S.R.; we can do it with Putin’s Russia. But we should do so without
either illusions or paranoia.”

Links: