Pleidooi voor het aardse rechtvaardigheidsdenken
OPINIE - In de academische filosofie geldt: hoe abstracter en theoretischer de analyse, hoe hoger het aanzien van de filosoof. Hoogleraar Ingrid Robeyns pleit voor een meer aardse filosofie. Om te beginnen: het huidige bevallingsverlof is onrechtvaardig naar vaders en paternalistisch naar moeders.
Rechtvaardigheid is zonder meer één van de kernwaarden van elke democratische samenleving. In de ethiek en politieke filosofie heeft het rechtvaardigheidsdenken een grote vlucht genomen nadat in 1971 John Rawls zijn boek A Theory of Justice publiceerde. Maar een van de grote discussiepunten is de vraag in hoeverre deze filosofie in staat is bij te dragen aan het analyseren van concrete onrechtvaardigheden in onze wereld.
Er zijn verschillende redenen die aan die zorg ten gronde liggen. PTen eerste ontwikkelt de Rawlsiaanse rechtvaardigheidsfilosofie meestal analyses van de perfect rechtvaardige samenleving – een utopie dus.
Ten tweede worden in de rechtvaardigheidsfilosofie veelvuldig gebruik gemaakt van gedachtenexperimenten, hypothetische situaties, en wat dies meer zij. Dat roept de vraag op of die methodes en denkconstructen ons echt inzicht geven in de bestaande wereld.
En ten slotte worden vaak vereenvoudigende aannames gemaakt om het analytisch kader beheersbaar te houden – het equivalent van modellen in de sociale wetenschappen. Bijvoorbeeld: in rechtvaardigheidsmodellen wordt verondersteld dat mensen niet bevooroordeeld zijn (bijvoorbeeld racistisch of seksistisch), en hun preferenties ‘authentiek’ zijn (niet beïnvloed door hun sociale klasse). Dat is natuurlijk een naïeve en onrealistische aanname, die vragen oproept over hoe zo’n model vertaald kan worden naar de praktijk.