Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Mitya Aleshkovsky (cc)

Navalny leeft nog

11 september 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Ruim een jaar geleden, op 20 augustus 2020, werd Aleksej Navalny (1976), de oprichter van het Fonds ter bestrijding van Corruptie (FBK) in Rusland op een vlucht van Tomsk naar Moskou onwel. Hij bleek vergiftigd te zijn bij zijn bezoek aan Tomsk in het kader van de regionale verkiezingen. Het vliegtuig maakte een noodlanding in Omsk waar hij werd opgenomen op de intensive care afdeling. Na twee dagen werd hij overgebracht naar een ziekenhuis in Berlijn waar hij langzaam herstelde. Ardy Beld schreef een kroniek van de gebeurtenissen van de zomer van 2020 tot het voorjaar van 2021. Hij vulde het verhaal aan met enkele interviews met aanhangers van Navalny en medewerkers van het FBK.

De geschiedenis van de moordaanslag op Navalny, zijn wonderbaarlijke genezing en zijn terugkeer naar Rusland waar hij vervolgens gevangen werd genomen is uitgebreid in de westerse media beschreven. Vrijheid voor Navalny is een boek waarin vooral Russische stemmen klinken. Inclusief die van de hoofdpersoon zelf, die nog tot augustus 2023 vastzit in strafkolonie nr. 2 in Pokrov. Na zijn hongerstaking dit voorjaar die hij eind april op advies van zijn dokter afbrak klinkt hij bewonderenswaardig opgewekt:

‘In feite is de gevangenis een ideale plek om een geluksgevoel te krijgen. Op korte termijn, maar toch. Je moet gewoon in staat zijn om jezelf een feestje te geven (…) Ik had besloten de zondag te vieren. Ik maak er gewoon een feestdag van. Het zit zo, ik houd echt van brood (…) En brood is belangrijk in de gevangenis, zonder brood raak je niet verzadigd. Dus ik heb extra de hele week geen brood genomen. Maar op zondagmorgen nam ik een heel brood, smeerde boter op een snee, zette koffie en genoot zo’n goddelijk, feestelijk ontbijt zoals ik het in vrijheid nog nooit had beleefd.’

Quote du Jour

Quote du Jour | Een zwak democratisch besef

10 september 2021 , 10:31 , door Jos van Dijk

Herman Tjeenk Willink (79), voormalig raadsadviseur van de minister-president, regeringscommissaris, hoogleraar, voorzitter van de Eerste Kamer, en jarenlang vice-president van de Raad van State, wil het nog een keer zeggen in de heruitgave van zijn boek Kan de overheid crises aan?

Zijn antwoord op deze vraag is negatief en klinkt nogal bitter:

….omdat de politiek niet bij machte is om op eigen kracht te veranderen (…) De politiek komt steeds tot dezelfde conclusie over overheidsfalen, maar herinnert zich dat niet. En geeft daardoor geen richting aan hoe het wél moet.

Wat volgens Tjeenk Willink ontbreekt is een diep gevoeld besef dat democratie meer is dan alleen de vertegenwoordigende democratie van parlement en gemeenteraden: het zijn ook burgers die zelf initiatieven nemen, het algemeen belang willen dienen, de maatschappij vorm willen geven. Representatieve democratie kan niet zonder maatschappelijke democratie, waarschuwt hij al jaren: dan wordt de democratische rechtsorde uitgehold (…) Nederland heeft altijd een zwak democratisch besef gehad. We vertrouwen erop dat we het door redelijkheid wel opvangen, ondanks een aantal inherente zwaktes in de democratie

Foto: Chambre des Députés (cc)

Babiš contra Babiš

10 september 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

Een maand voor de parlementsverkiezingen in de Tsjechische Republiek ontrolt zich een familiedrama voor de veelgeplaagde premier Andrej Babiš. ‘Ik wens je veel succes met je campagne om de Tsjechische natie voor de gek te houden,’ zei zijn zoon en naamgenoot Andrej Babiš jr. vorige week donderdag tegenover de pers op een campagnebijeenkomst van zijn vader. Hij verklaarde ook te willen optreden als getuige in de nog steeds lopende fraudezaak tegen zijn vader. Volgens Andrej jr. heeft zijn vader hem in 2017 tegen zijn wil naar De Krim laten brengen om te voorkomen dat hij zou getuigen over vermeende fraude met EU-subsidie door zijn vader. Babiš Sr. wordt er van beschuldigd EU-subsidies te hebben gebruikt voor zijn eigen bedrijf, onder andere voor de bouw van een conferentiecentrum, het Ooievaarsnest. Het centrum was voor het innen van de subsidie even op naam van zijn vrouw en kinderen gezet. Een voormalige manager getuigde donderdag dat Babiš zich bij geregelde bezoeken gewoon als eigenaar gedroeg. De premier wijst alle beschuldigingen van de hand. Hij zegt dat zijn zoon, die in Zwitserland woont, psychisch ziek is. Gisteren zou Andrej jr. door de Tsjechische politie worden verhoord over zijn ‘ontvoering’ naar De Krim.

De kwestie Babiš en zijn bedrijf Agrofert speelt al jaren, schrijft Trouw. Agrofert ontvangt allerlei EU-subsidies. Babiš zei in eerste instantie dat hij met de firma niets te maken had, maar nu is vastgesteld dat dit niet waar is. Dit voorjaar publiceerde de Europese Commissie een rapport waaruit bleek dat hij het niet alleen nog altijd voor het zeggen heeft bij Agrofert, maar ook dat hij daarmee zowel de Tsjechische als de Europese wet heeft overtreden.

Quote du Jour

Quote du Jour | Hoe links in Oost-Europa de massa verloor

9 september 2021 , 10:57 , door Jos van Dijk

Na de val van het communisme groeide in Oost-Europese landen de sociale ongelijkheid. Linkse partijen volgden westerse neoliberale economische recepten en verloren zo een belangrijk deel van hun potentiële aanhang aan populistisch rechts.

Op basis van een recent boek van Kristen Ghodsee en Mitchell Orenstein, Taking Stock of Shock; social consequences of the 1989 revolutions, stelt Sheri Berman op Social Europe dat de steun voor de PiS in Polen en Fidesz in Hongarije het gevolg is van een kritiekloos overnemen van neoliberalisme in de jaren negentig met economische gevolgen die vergelijkbaar zijn met de Great Depression.

Foto: Can Pac Swire (cc)

Spaanse regering daagt de platformeconomie uit

3 september 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Spaanse regering van Pedro Sanchez werd onlangs de ’toortsdrager’ van het socialisme genoemd. Niet helemaal juist. Ook in Portugal regeren op dit moment socialisten. Finland heeft sinds december 2019 met de sociaaldemocrate Sanna Marin de jongste premier in Europa. In Zweden zijn de sociaaldemocraten ondanks de crisis deze zomer nog steeds aan de macht, wat premier Stefan Löfven overigens niet heeft afgebracht van zijn voornemen binnenkort zijn functie ter beschikking te stellen. En in Duitsland staat Olav Scholz van de SPD, een van de oudste socialistische partijen, nu nog minister van Financiën, zo goed in de peilingen dat hij wel eens de nieuwe bondskanselier kan worden.

Dat neemt niet weg dat Sanchez, zoals de Amerikaanse pofessor Jacob Soll op Politico schreef, een voorbeeld kan zijn voor een herstel van de klassieke sociaaldemocratie, de beweging die stem geeft aan de werkende bevolking. De regering-Sanchez heeft de bestrijding van de armoede en de sociale ongelijkheid hoog op de agenda gezet. Na een recente wijziging in zijn kabinet kondigde Sanchez deze week aan de minimumlonen onmiddellijk te gaan verhogen. Een belangrijke testcase wordt de dit voorjaar aangenomen wet die bepaalt dat digitale platforms zoals Uber personeel in dienst moeten nemen.

Quote du Jour

Quote du Jour | Anders kijken naar populisme

31 augustus 2021 , 10:29 , door Jos van Dijk

‘Democratieën zijn beter bestand tegen charismatische strongmen als Orbán, Trump en Bolsonaro dan we denken – of vrezen. Misschien moeten we meer aandacht hebben voor elites die de ontmanteling van de democratie door autoritaire leiders faciliteren’, schrijft Annelien de Dijn in de Groene Amsterdammer.

Zij heeft kritiek op de waarschuwende woorden van zowel hedendaagse auteurs als Yasha Mounk als vroegere doemdenkers als Ortega Y Gasset. Het Italië van Berlusconi is niet ontaard in een dictatuur, schrijft De Dijn. En: conservatieve elites speelden wel een sleutelrol bij de omverwerping van de democratie in de jaren twintig en dertig. Beducht voor een communistische revolutie zochten die hun heil in de armen van extreem-rechts.

Foto: David Lewis (cc)

Noren strijden om hun olie

20 augustus 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

Noorwegen is wereldleider op het gebied van elektrisch aangedreven auto’s. In de eerste helft van 2021 kozen maar liefst 3 op de 4 particuliere consumenten die een nieuwe auto kochten in Noorwegen voor een emissievrije elektrische auto. De overheid stimuleert het elektrisch rijden met gunstige belastingtarieven. Het doel is dat Noorwegen in 2025 geheel fossielvrij rijdt. Maar in de maandag gestarte verkiezingscampagne voor de parlementsverkiezingen op 13 september bleek olie nog steeds een politiek strijdpunt. En dan gaat het vooral over de mate waarin het land de winning van olie en gas gaat terugschroeven. Voorlopig hebben de grote partijen afwijzend gereageerd op de oproep van de Verenigde Naties na het verschijnen van het laatste IPCC-rapport om te stoppen met de olie- en gaswinning. Noorse toppolitici, doorgaans al snel bereid om samen te werken met de VN, weigeren eenvoudigweg om de grootste bron van inkomsten van Noorwegen in te perken, schrijft Nina Berglund. De olieindustrie zegt op steun van de meerderheid van de Noorse bevolking te kunnen rekenen, alhoewel de aantrekkingskracht van de oliebedrijven op jonge werkzoekenden aanzienlijk is afgenomen.

Komt er een einde aan de olie- en gaswinning?

Afgaand op de laatste peilingen lijkt er een kans dat de sociaaldemocraten weer de grootste partij worden. Een linkse regering ligt in het verschiet als Jonas Gahr Støre, de leider van de Arbeiderpartiet een coalitie kan vormen met de Centrumpartij en enkele kleinere linkse partijen, Socialistisch Links (SV), de Groenen en Rood (voormalige communisten, die overigens op voorhand afzien van regeringsdeelname). Maar Socialistisch Links, in de pollls gestegen tot bijna 10% van de stemmen, is voor afbouw van de olieproductie en daar zijn de Arbeiderpartiet en de Centrumpartij dus nog niet aan toe. Alle kleinere partijen wel. Behalve SV, de Groenen en Rood zeggen ook de meer rechtse liberalen en christendemocraten dat Noorwegen de oproep van de VN moet volgen en nu alle aanvragen voor meer offshore-exploratielicenties moet afwijzen.

Foto: emmapatsie (cc)

Evenwicht in de uitingsvrijheid

18 augustus 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

OPINIE - ‘We moeten opnieuw nadenken over een evenwicht tussen vrije meningsuiting en regels die de ergste schade van menselijke ongerijmdheid kunnen beperken’, schrijft Ian Buruma in een opiniebijdrage in de NRC. Hij waarschuwt voor nieuwe aanzetten tot censuur op ongewenste meningen. Zoals in Zuid-Korea waar een bepaalde opvatting over de geschiedenis bij wet strafbaar is gesteld. Ik zou er het voorbeeld van Bosnië-Hercegovina aan toe kunnen voegen, waar Valentin Inzko, de Hoge Vertegenwoordiger van de bestandspartijen uit de burgeroorlog, het ontkennen van genocide strafbaar heeft gesteld. Maar dan stuit ik meteen op een probleem. De grens moet liggen bij aanzetten tot geweld, zegt Buruma. En daar ligt nu precies het motief van Inzko voor zijn censuurmaatregel. De interpretatie die de Bosnische Serviërs geven aan de geschiedenis van de burgeroorlog roept volgens hem nieuw geweld op. En vanuit zijn rol om het vredesakkoord van Dayton overeind te houden zag hij geen andere mogelijkheid dan een verbod op ongewenste lezingen van de geschiedenis.

Holocaust

Moeten we de grens toch wat eerder trekken misschien? ‘Slechte argumenten en verzinsels moeten door betere argumenten en meer nauwkeurigheid worden weerlegd. Dat is althans de ideale basis voor de vrijheid van meningsuiting,’ schrijft Buruma. ‘Maar het zou naïef zijn om de risico’s van opzettelijke leugens en funeste propaganda te bagatelliseren.’ Overeenkomstig de ruime Amerikaanse opvattingen van free speech wijst hij dan op de gevaren van oproepen tot geweld. Daar moet volgens hem de grens worden getrokken. In Europa is dat niet het enige criterium voor de strafbaarheid van een geschiedenisopvatting. De h olocaustontkenning wordt ook in Nederland bijvoorbeeld gezien als een strafbare vorm van discriminatie van Joden.

Foto: Kancelaria Premiera (cc)

Poolse regering in de problemen

13 augustus 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

Verwarring in het Poolse parlement. Nadat een besluit over een omstreden mediawet aanvankelijk was uitgesteld tot september vroeg de parlementsvoorzitter een nieuwe stemming aan omdat er geen datum was genoemd. In tweede instantie bleek er een nipte meerderheid tegen uitstel en vòòr de nieuwe wet die een Amerikaans TV-station mogelijk de licentie gaat kosten. De populaire nieuwszender TVN24, via een Nederlandse holding onderdeel van het Amerikaanse Discovery, is al jaren een doorn in het oog van de PiS-regering vanwege zijn kritische berichtgeving. De nieuwe wet beperkt de uitgifte van licenties tot Europese bedrijven. Het wetsvoorstel “is rechtstreeks gericht op TVN en is een ongekende aanval op de vrijheid van meningsuiting en de onafhankelijkheid van de media”, zei het management van TVN in een verklaring na de stemming, eraan toevoegend dat het 30 jaar Pools-Amerikaanse betrekkingen dreigt te ondermijnen. Duizenden Polen hadden dinsdag al in verschillende steden tegen de wet gedemonstreerd.

Het is opmerkelijk dat de PiS-regering het risico heeft genomen van een verkoeling van de betrekkingen met de VS. Die zijn sinds de omwenteling altijd gekoesterd door achtereenvolgende Poolse regeringen als garantie voor bescherming tegen mogelijke Russische agressie. De reactie van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken op de mediawet moet Kaczynksi c.s. toch aan het denken zetten. Blinken toonde zich ‘zeer verontrust’ over de wet die volgens hem is gericht ’tegen het meest bekeken onafhankelijke nieuwsstation, dat ook een van de grootste Amerikaanse investeringen in het land is.’ Hij kan nog hoop putten uit de Senaat, waar PiS geen meerderheid heeft en die volgens voorzitter Tomasz Grodzki de wet nooit zal goedkeuren. Maar dan is het kwaad van het geschokte vertrouwen tussen de VS en Polen al geschied. Met alle risico’s voor een afname van Amerikaanse investeringen. Er gaan zelfs al geruchten dat de VS troepen wil verplaatsen naar Roemenië.

Macron verslaan

6 augustus 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

‘Macron heeft ons verraden.’ Cyriel Dion de man die zich hartstochtelijk heeft ingezet voor de Burgerconventie voor het Klimaat, heeft het helemaal gehad met de Franse president: ‘De Klimaatwet is uitgekleed, het beloofde referendum over de erkenning van écocide gaat waarschijnlijk niet door, Macron heeft zijn belofte niet gehouden. Het bedrijfsleven heeft gedicteerd, we staan nog steeds aan het begin!’ Een paar jaar geleden, toen de gele hesjesbeweging in opkomst was, wist hij Macron te overtuigen van het nut van een Burgerberaad van 150 mensen, een willekeurig geworven dwarsdoorsnee van de Franse samenleving (naar David van Reybrouck’s idee over burgerparticipatie). Macron committeerde zich aan de uitkomsten van het beraad en beloofde ze op te nemen in een Klimaatwet.

Toen het Burgerberaad begin dit jaar 149 concrete voorstellen inleverde trok hij er meteen drie uit die hem niet bevielen: de dividendbelasting, de verlaging van de snelheid op autowegen tot 110 km/uur en het herschrijven van de preambule van de grondwet. Vervolgens kwam er een Klimaatwet op tafel waarin slechts achttien van de 146 voorstellen in hun geheel zijn overgenomen, en 78 gedeeltelijk, terwijl 23 voorstellen helemaal afwezig zijn. Andere voorstellen worden geacht reeds uitgevoerd te zijn, in uitvoering te zijn, of ze zijn doorverwezen naar het internationaal kader. Het Burgerberaad beoordeelt de klimaatwet met een 2,5. In de demonstratie tegen de wet werd een reusachtige Macron van papier-maché meegedragen: ‘Macron, koning van de blabla’.

Foto: Peter Meuris (cc)

Minister De Jonge overtreedt de wet

31 juli 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - De Minister van Volksgezondheid gaat in beroep tegen een recente rechterlijke uitspraak waarin de procedure van het ministerie voor het openbaar maken van documenten is afgewezen. De minister wil de documenten niet een voor een vrijgeven, dat zou te veel tijd kosten. Daarom wil hij op een zelf gekozen moment meerdere aanvragen afhandelen. De wet stelt echter termijnen voor het voldoen aan elk afzonderlijk verzoek tot openbaarmaking. De Jonge gaat in hoger beroep bij de Raad van State.

De Tweede Kamer reageert verontwaardigd op deze stap. “Een hoger beroep kost tijd, geld en vertrouwen van burger en journalistiek in de overheid.” zegt PvdA Kamerlid Arib. Dat vertrouwen wordt volgens de oud-Kamervoorzitter nu geschaad. Ook D66’er Joost Sneller vindt het hoger beroep onverstandig. “De WOB is een recht. Er een soort van voorrecht van maken is niet de goede weg.” Renske Leijten (SP): “Je zou geen regering moeten hebben die zegt: dit kost ons mensen. Een regering moet zeggen: en nu gaan we het regelen!” Arib wijst erop dat er ook honderden communicatieadviseurs werken bij de overheid. Terwijl er geen tijd zou zijn voor het naleven van de WOB, “zie je bewindspersonen overal in bladen met shoots. Daar is kennelijk wel tijd voor.”

Foto: United Nations Photo (cc)

Bosnië en de restanten van de Joegoslavische burgeroorlog

30 juli 2021 , 08:00 , door Jos van Dijk

Bosnië-Hercegovina staat meer dan 25 jaar na de burgeroorlog nog steeds onder toezicht van de internationale gemeenschap. De Oostenrijker Valentin Inzko (links op de foto) was de afgelopen twaalf jaar de Hoge Vertegenwoordiger die moet toezien op de vredesakkoord dat op 14 december 1995 gesloten werd in de Amerikaanse stad Dayton. Volgens dit akkoord heeft de Hoge Vertegenwoordiger in het land nog veel te vertellen. Inzko voerde deze week eigenstandig en zonder tussenkomst van het parlement een wijziging in de strafwet in waardoor de ontkenning van genocide tijdens de burgeroorlog en de verheerlijking van veroordeelde oorlogsmisdadigers strafbaar wordt. Op overtreding komt maximaal vijf jaar gevangenisstraf te staan.

Inzko, die binnenkort plaats maakt voor de Duitser Christian Schmidt, kwam tot zijn beslissing nadat er in de Bosnische politiek geen overeenstemming bleek te vinden voor strafbaarstelling. De Servische politici bleven zich er tegen verzetten. Volgens de Bosnische Serviërs uit de Republika Srpska was de moordpartij in Srebrenica een ernstige misdaad, maar geen genocide. Premier Dodik van de Servische deelrepubliek, die op dit punt de steun heeft van moederland Servië, dreigde opnieuw met afscheiding. Om te beginnen blokkeren de politieke vertegenwoordigers van de Serviërs de gezamenlijke, nationale instellingen.

Bosnië-Hercegovina was van begin af aan een instabiele staat met drie politieke gemeenschappen, Serviërs, Kroaten en Bosniakken, die het nauwelijks mogelijk maken het land te regeren. De Hoge Vertegenwoordiger is feitelijk nog de enige garantie dat de boel een beetje bij elkaar kan worden gehouden. Inzko nam met zijn laatste stap een groot risico, maar hij zag kennelijk geen alternatief. “Gebrek aan erkenning, verantwoordelijkheid en genoegdoening voor slachtoffers van misdaden heeft vernietigende effecten op de maatschappij. Dit alles voorkomt een vredige en welvarende toekomst voor Bosnië-Herzegovina,” aldus Inzko. Maar in een omgeving waarin het verleden alles bepalend is voor de onderlinge verhoudingen gooit hij daarmee ook een knuppel in het hoenderhok.