Tom van Doormaal, auteur op Sargasso

Foto: Anne Helmond (cc)

Femke for president

26 maart 2016 , 08:00 , door Tom van Doormaal

RECENSIE - “Pluche”, de memoires van Femke Halsema, is een curieuze combinatie van verhalen. Bij haar werk voor de Wiardi Beckman Stichting had ze behoorlijke confrontaties met Felix Rottenberg, maar een jaar of vijftien later zet dezelfde Felix haar bovenaan het lijstje van zijn premier kandidaten. Het gebeurt live, bij DWDD, en Matthijs van Nieuwkerk vindt het ook een prima idee.

Het boek is rijk aan dit soort verhalen. Maar het boek is waardevoller dan dit soort kleine weetjes, zoals het verhaal over Lodewijk Asscher, die opbelt voor een ministerschap voor Halsema in het huidige kabinet. Dat is lollig, maar daar lees je geen politieke memoires voor.

Memoires

In Nederland komen leesbare memoires maar beperkt voor. Wat moet je er van verwachten? Nodig lijkt me een betrouwbaar beeld van de tijd waarin iemand politiek actief is, een culturele en politieke context. Vervolgens gaat het er om hoe iemand in die context opereert en daar in groeit en leert. Hoe gaat de hoofdpersoon om met de functie zelf, wat is de ontwikkeling van het vakmanschap, wie hebben daarop welke invloed? Dat laatste is behoorlijk lastig. Wie dat wil mag over zichzelf schrijven, maar over anderen schrijven is vaak lastig. Het lastigst voor Femke was de feitelijke en de emotionele waarheid te scheiden. De emotionele kant heeft het schrijfproces verlengd: want ze had niet veel meer met de politiek. Aan het boek is dat niet te merken. Dat is een compliment.

Foto: Paulo Colacino (cc)

Metropool en klassenstrijd

14 maart 2016 , 08:00 , door Tom van Doormaal

COLUMN - De grote stad zuigt mensen aan. De meeste verhuizers en gelukzoekers worden niet rijk of gelukkig in de metropool, maar een enkeling wel. Het tempo van demografische veranderingen intrigeert. Is er een verbinding met de vluchtelingen? Volksverhuizingen zijn van alle tijden.

In de “derde wereld” van vroeger, had het sub-proletariaat dat naar de steden trok weinig kansen: het interpretatiekader was de klassenstrijd, de economische tegenstelling tussen rijk/producent en arm proletariaat.

Hebben wij nu voldoende gereedschap in ons brein om te bevatten wat er gaande is? Het interpretatiekader lijkt veranderd: niet meer het bezit van de productiemiddelen/welvaart, maar culturele en religieuze verschillen zijn het probleem geworden. Klopt dat wel?

Ben Judah schreef een adembenemend boek over wat er gaande is: “This is London”. Dat is de echte metropool. Maar in Amsterdam en Rotterdam is het alleen minder erg.

Zicht op realiteit

In Amsterdam wordt het hoofd van een jonge Marokkaan, als een waarschuwing voor een clubhuis gelegd. De daders lijken bediend, het clubhuis wordt dichtgetimmerd op last van de burgemeester. Hoe kijken we naar de stedelijke samenleving? Welke werkelijkheden zien we nog, welke niet meer? Mensen zien wat ze verwachten, niet wat niet past. (de gorilla en de basketballers)

De erfenis en de generaties

9 maart 2016 , 08:00 , door Tom van Doormaal

COLUMN - Duitsland heeft geen jeugd meer. Dat is het verbluffende resultaat van een enquête onder 3000 Duitsers.

Eerder schreef ik hier over de studie “Das Vermächtnis” in Die Zeit. Ik kocht het nummer van 3 maart om de rapportage van het onderzoek te volgen. Het verhaal heet “Generation Gibtsnicht” en behandelt een verdwenen tegenstelling tussen de generaties. ‘De oudjes tikken zoals de jonkies en de jonkies zoals de oudjes’, zo vat ik onderzoekster Jutta Allmendinger samen.

‘Vroeger hadden de ouderen het verstand en nu ik oud ben hebben de jongeren het verstand’, zei mijn schoonvader toen ik trouwde. Dat was in 1969. Het illustreerde de generatiekloof. Met dat gevoel ben ik ook opgegroeid.

Volgens Die Zeit zijn de ooit kenmerkende verschillen tussen generaties verdwenen.

Voor Duitsland is dit verbazingwekkend: nergens ter wereld hadden generaties meer met elkaar af te rekenen als de volwassen Duitsers, op zijn best meelopers met Adolf Hitler, met hun kinderen van na de oorlog. Aan het einde van de jaren zestig kwam een studentenbeweging en buitenparlementaire oppositie op gang, waar gezagsdragers nog nachtmerries van hebben. Oud nazi’s werden door de Baader Meinhof groep vermoord, de film “Deutschland im Herbst”, gaf een somber tijdsbeeld.

Foto: wwwuppertal (cc)

De erfenis en de arbeid

26 februari 2016 , 11:00 , door Tom van Doormaal

Kunnen we op een zinnige manier de verandering in de samenleving onderzoeken? In Die Zeit vond ik een interessant dossier over Das Vermächtnis (de Nalatenschap), met de centrale vraag: wat willen we nalaten aan toekomstige generaties?

De Duitse onderzoekers zijn verbaasd over de waarde van de arbeid, die uit hun resultaten blijkt. Onze oosterburen zijn werkers. Maar ze worden niet gedreven door de jacht op bezit of vermogen, maar vooral door sociale en niet-materiële motieven.

Ik denk aan het project “Van Waarde” van de Wiardi Beckmannstichting en raak een beetje in de war: het is toch altijd nuttig om zinvol werk te hebben? In “het zweet des aanschijns” zult u uw brood verdienen: toen de Bijbel nog gold, was werk geen pretje. Maar nu is het de vervulling van een volwaardig leven, ook voor vrouwen.

Zou u niet werken, als u het geld niet nodig had?, vroeg het Duitse onderzoek. Voor de voorstanders van het basisinkomen een vreugdevol resultaat: mensen zouden in hoge mate aan het werk blijven.

Maar dan? Minister Asscher heeft zich al eens bezorgd getoond over de invloed van ICT op de werkgelegenheid. Futuroloog Wim de Ridder weet het zeker: de voltijds betrekking is verleden tijd. We zullen ons geld anders verdienen, meer als flexwerkers en ZZPers, niet in vaste banen.

Foto: HarvardEthics (cc)

Het volkskapitalisme en de trots

15 februari 2016 , 16:02 , door Tom van Doormaal

De politiek, de ambtenarij en de regelgeving lijken bronnen te zijn voor populistische woede. De PVV heeft er weinig inhoudelijks tegen aan te voeren, maar de kracht van Wilders zit in de consistentie van zijn vorm. Hij heeft humor maar lacht niet, hij is woedend, meester in superlatieven en nieuwe grenzen overschrijden. Privé schijnt hij aardig en vriendelijk te zijn.

De vraag voor de anderen is, wat te doen? Trots zijn op de resultaten, zoals Samsom zegt?

Markt en overheid

Ben ik gevangen in een liberaal vertoog als ik denk dat de tegenstelling markt en overheid nog steeds fundamenteel is, dat die in een intensieve strijd over hun primaat verwikkeld zijn?

Buitenhof geeft voorbeelden: minister Schippers wil met de farmaceutische industrie onderhandelen over prijzen van geneesmiddelen. Dat is mooi van een marktgelovige liberaal: waarom gelooft zij nu niet in het prijsmechanisme? Alleen omdat mensen bij een harde strijd om de prijs om het leven komen? Of ziet ze de noodzaak van het marktmeesterschap?

In de discussie met Paul Witteman blijkt dat de bewindsvrouw zich druk maakt over de prijsvorming van medicijnen: zij wil zich een oordeel kunnen vormen over de kostprijs, de ontwikkelingskosten, de winstmarge. Ik zie een liberaal van haar geloof vallen, maar zij zal zeggen dat een liberaal altijd tegen te grote marktmacht moet zijn.

Foto: Partij van de Arbeid (cc)

Het congresseren

2 februari 2016 , 08:00 , door Tom van Doormaal

COLUMN - De digitalisering en de moderne media veroorzaken een ongehoorde mogelijkheid tot transparantie. De kiezer weet alles of kan alles weten. De kiezer is ook over alles te raadplegen. En dat raadplegen kan sneller dan we ooit hebben gedacht. Maar doen we dat ook? Neen. Die gebrekkige praktijk voedt de behoefte aan onmiddellijkheid: populisme en directe democratie.

Binnenkort congresseert de PvdA. Eenvoudige vraag: hoe doet een partij in nood dat? En op welke wijze wordt een verbinding met de kiezer gelegd?

Verraad in het regeren

Wat voelt een gemiddelde sociaaldemocraat? Ik doe maar eens of ik dat ben en kijk in mijn ziel.
Ik snap dat ‘regeren compromissen sluiten is’, maar dat is iets anders dan afruilen van standpunten. Dat was de benadering van Kamp en Bos bij de formatie van de huidige coalitie. Zo ontstond een mengsel van politieke keuzen, met onvrede bij achterbannen, rebellie, zoeken naar meerderheden als wrange vruchten. Als kiezer voel ik mij eigenlijk verraden.

Is dat een traditie voor socialisten? Misschien wel: een citaat uit de HP van 6 februari 1982, toen de PvdA ook in crisisstemming verkeerde:
“We hadden het idee dat rechts de verzorgingsstaat dreigde aan te tasten. Het frappeert dat wij, zo gauw we in de regering zitten, de indruk wekken dat we dat zelf wel zullen doen.”

Foto: ed_needs_a_bicycle (cc)

Modernisering en identiteit

28 januari 2016 , 11:00 , door Tom van Doormaal

Beleven we het einde van de geschiedenis? Niet echt. De wereld lijkt op zoek naar identiteit. Maar die is door de sociale media toch steeds eenvoudiger te vinden? Er is altijd wel een hoekje van het web waar je soortgenoten treft. De identiteit die je dan ontwikkelt, ontwikkelt dan vooral een controverse met de anderen, lijkt het.

Natuurlijk, het recept van nuchterheid en rationeel blijven denken wordt veel aangeboden. Maar we kiezen toch vrij vaak voor gevoel, voor een identiteit, die we worden geacht te bezitten. Na 1989 is Poetin toch een oude bekende en populair bij zijn volk. Na 2011 is niet Arabische democratie en vrijheid, maar oorlog en chaos gekomen.

Rationaliteit is schaars. Wat moet EU-voorzitter Rutte doen? Een vliegende kraai kijkt naar beneden.

Europa

In Duitsland valt Angela Merkel op. Probeert zij met “wir schaffen das” een grote gedachte waar te maken? Verweer te voeren tegen een herlevende bruine straatterreur? In Der Spiegel no.4 wordt zij “die Einsame” genoemd. Een woord van Vaclav Havel scheen haar te inspireren: “Hoop is niet de overtuiging dat een kwestie goed zal verlopen. Hoop is de zekerheid dat een zaak zin heeft, ongeacht hoe die afloopt.”

Foto: themostinept (cc)

De pest van het fundamentalisme

21 januari 2016 , 14:00 , door Tom van Doormaal

COLUMN - Boodschappen van de krant: een wanhopige Irakees hangt zich op in zijn cel, want hij krijgt zijn paspoort niet om terug te keren naar zijn familie. De wanhopige Irakees bleek acht voorgangers te hebben, allen in het bezit van de gruwelijke vrijheid, die een mens soms gewordt als hij van alles beroofd is. In zijn land heerst een dodelijke epidemie, de pest. Wij krijgen de vluchtelingen.

Nog zo’n boodschap: de burgemeester van Ede last het debat over het vluchtelingenbeleid in zijn gemeente af, omdat hij het niet meer als mogelijk beschouwt. De verbruining van ons politiek systeem rukt op, de straat regeert. Of is ons systeem failliet?

Zekerheden van het westen

Goethe schreef:

Het grootste kwaad dat een mens kan overkomen is dat hij slecht over zichzelf gaat denken. Alles wat daarmee ontstaat, is waard dat het te gronde gaat.

Ik denk slecht over mijzelf en mijn politieke omgeving. Vluchtelingen, uitzichtloze oorlogen en haat, bemoeizucht met anderen, strijd om beeldvorming, vrekkigheid, ik zie het op veel plekken om me heen. Het is een wormstekigheid in onze politieke contacten, die ik slecht kan hebben.

Een “hemels Noord Korea” noemde Christopher Hitchens het religieuze denken van de fundamentalisten, de christelijke evenzeer als de islamitische, met ‘een goddelijke Kim’ die je moet aanbidden en vrezen. Daarin is de dood verkieslijker dan het leven, zoals de zelfmoord terroristen bewijzen.

Foto: Cyril Wermers (cc)

Sociale woningbouw en kleinschaligheid

15 januari 2016 , 14:00 , door Tom van Doormaal

Er zijn twee manieren om private eigendom te schenden: de eerste is de manier waarop de armen de rijken plunderen: onverhoeds en gewelddadig. De tweede is de wijze waarop de rijken de armen plunderen: traag en legaal.

Het verlies aan zekerheden en veiligheid voor de “kleine inkomens” is geen natuurverschijnsel. De ongelijkheid groeit. Het doet zich ook voor op de woningmarkt, die ik hier wat nader bekijk. Het is een resultaat van decennia van politiek handelen. Het had ook anders gekund. De sociale en egalitaire krachten zijn in het defensief.

Het begrip stille klassenstrijd past. In 2.4 miljoen corporatiewoningen wonen ongeveer 4.5 miljoen stemgerechtigden. Zij worden geraakt door het huurbeleid, door de verhuurdersheffing, maar ook door veranderingen in het huurrecht (tijdelijke contracten).

De bedoelingen zijn die van het marktgeloof: meer opbrengst voor de eigenaar, minder bescherming voor de huurder, meer markt en minder overheidsinterventies. Waarom heerst het geloof in de vrije markt zo onverkort? Is de simplistische marktvisie van Minister Blok bepalend voor ons denken over wonen en huisvesting?

Kapitalisme voor velen?

Inspirerend is Robert Reich, “Saving Capitalism, for the many, not the few”. Hij was minister van arbeid onder Bill Clinton en fileert het marktdenken. Ook mijn openingszinnen komen uit dit boek. Hij biedt verweer tegen de mythe van de vrije markt, die niets in de weg moet worden gelegd. Bouwstenen van het kapitalisme zijn:

Foto: Radomir Cernoch (cc)

Correct denken en carnaval in Keulen

12 januari 2016 , 16:00 , door Tom van Doormaal

COLUMN - De communicatie van de autoriteiten in Keulen toont nogal wat enge hobbels: het was rustig, het was niet rustig, het lag aan de politie, de politie had geen mankracht, de politiechef wordt ontslagen om het vertrouwen te herstellen. Ik ruik een doortrapte strateeg, die het debat in Duitsland wel even een slag gaat draaien.

Het genadeloze en respectloze van het islamitisch radicalisme maakt mij ziek. Misschien is het geen correct denken, maar ik vind het niet te verdragen. Misschien is het importeren van dit radicalisme niet helemaal vermijdbaar, maar eigen kweek moet voorkomen worden.

Ik geloof niet dat dit politiek correct is. Alleen is er meer: waarom stopt het kritisch besef in de media? Waarom vraagt niemand meer eens door, met veel achterdocht?

“Aanslag” Parijs

Ik geef een paar voorbeelden: in Parijs is weer een aanslag gepleegd. Het was een eenling, hij riep Allahu Akbar en had een mes en een bomgordel bij zich. In de publiciteit zie je een robot, die het lijk benadert. De Franse politie heeft geschoten en tamelijk raak; maar het lijk is nog riskant.

Dan blijkt: het is een twintigjarige uit een vluchtelingenkamp uit Noordrijn-Westfalen. Hij had een criminele achtergrond, meerdere identiteiten, de bomgordel was nep. Ik denk dan: een klein boefje, wanhopig en ontspoord, pleegt ritueel zelfmoord door zich als terrorist te gedragen.

Foto: https://www.flickr.com/photos/pointyears/16271059135 copyright ok. Gecheckt 24-09-2022

Encore Charlie

6 januari 2016 , 08:00 , door Tom van Doormaal

Een jaar geleden schreef ik hier over Wolinski Phallocrate. Wolinski was een van de slachtoffers van Charlie Hebdo. Het was een eerbetoon en een herinnering aan een boekje van hem dat ik veertig jaar geleden kocht. In schetsen en teksten bespreekt hij de eenvoudige gecompliceerdheid van de verhoudingen tussen man en vrouw.

Hij noemt zichzelf Phallocrate, maar ook een hele lieve en gevoelige man. Het boekje bevat schetsen, humor en overwegingen, die voor schuldbewuste mannen nog niets aan waarde of betekenis hebben verloren. Met vrouwenemancipatie gaat het maar langzaam.

Ik was woedend over de primitiviteit der moordenaars. “De profeet is gewroken” schalde door de straat, nadat ook de islamitische politieman was afgemaakt. Is er iets ter rechtvaardiging of begrip te zeggen over dit wrede geweld?

Het laat niet los. De nieuwe aanslagen van het najaar waren ongericht, massaler, verschrikkelijker. Ik probeer te begrijpen, maar het lukt me niet. Het islamitisch radicalisme en het gebrek aan respect voor individuen gaat mijn verstand te boven.

Hitchens

De journalist en ongelovige Christopher Hitchens heeft de laatste 8 jaar van zijn leven gestoken in de strijd tegen religieuze bigotterie. Op Youtube is nog veel van zijn debatten terug te vinden, b.v met Tariq Ramadan. Daar moet je wel even goed voor gaan zitten, want met Ramadan discussieert hij anderhalf uur. Hij toont zich onverzoenlijk tegen religieus geïnspireerde wandaden en fileert de verdedigers daarvan met een fanatieke consequentheid.

Foto: Truthout.org (cc)

Wat doen populisten beter – of niet?

17 december 2015 , 11:00 , door Tom van Doormaal

OPINIE - De politieke overeenkomsten in de verschillende landen zijn boeiend. Wat hebben de populisten Trump, Le Pen en Wilders gemeen? Huffington zag Trump als theater, maar is daarvan genezen. Le Pen doet het goed, maar de macht is buiten haar bereik.
Zijn de vluchtelingen het probleem? Of dekt het iets anders af? En waarom lijkt de gevestigde politiek geen antwoord te hebben op de vragen van de kiezers?

Nationaal sentiment

In de V.S. zien we Donald Trump bekende kreten slaken: geen moslim meer toelaten, voordat we hebben uitgevonden “what the hell is going on”. De stelling roept juridische vragen op over de grondwettelijkheid. Wat Trump doet lijkt spontaniteit van een lompe miljonair, maar het is misschien veel doordachter. Huffington zag Trump vooral als vertier, maar komt daarvan terug.

Marine le Pen verpakt haar teleurstelling na zondag j.l.: het gaat niet langer om links en rechts, maar om mondialisten en patriotten. Dat is haar beeld van een nieuwe tegenstelling. De strategie van de overige partijen om het Front National te neutraliseren was effectief, maar de stemmenwinst voorspelt toch een presidentschap.

Haar politieke vriend, Geert Wilders, zit in een soortgelijke positie: niemand wil politiek met hem samenwerken, maar de PVV staat hoog in de peilingen. Hoe het land geregeerd moet worden met deze krachtsverhoudingen in de peilingen, is niet helder. Niemand ziet een coalitie voor zich onder leiding van premier Wilders.