Overzicht

Tom van Doormaal

338 Artikelen
668 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Terug naar het montere debat

, door

Donkere dagen liggen voor ons, zo schreef Jane Jacobs, in haar laatste boek, waarin zij de economische crisis voorspelde.  Tony Judt had het over het discursieve probleem, ons vermogen met elkaar te spreken over de politieke onderwerpen van vandaag. De Occupy- beweging is daarvan de perfecte uitdrukking: er moet iets bezet, maar wat, waarom en waartoe en in naam waarvan? Er is een negatieve stemming in de wereld, die het publieke debat negatief beinvloedt.

Wat te doen?  “Hardop praten en denken”zegt Timothy Garton Ash, in zijn Tony Judt Memorial Lecture. Op 27 september hield Garton Ash zijn lezing in het Remarque Institute in New York, over de Islam in Europa. De video daarvan is beschikbaar (zie onder).Ik heb hem bekeken en ben nog aan het denken over mijn indrukken. Het was een boeiende bijeenkomst, met een roerende inleiding van de vrouw van Judt, een inleiding van de nieuwe directeur Kathryn Fleming, die Judt is opgevolgd en een onderhoudend, Brits betoog van Garton Ash.

Wat is het indrukwekkende aan de bijeenkomst? Je ziet bijzondere mensen, bezig met een herinneringscollege, maar dat is niet zo opmerkelijk. Ook in Europa heb je indrukwekkende hooggeleerden, die mooie verhalen welsprekend vertellen. Misschien is het bijzondere dat het een openbaar college was, dat per advertentie bekend is gemaakt, waar publiek van niveau in de zaal aanwezig was en waar ook op niveau werd gediscussieerd.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De euro en de echte integratie

, door

Dit weekend hebben de regeringsleiders het over onze euro’s. Liggen we er wakker van? De top zal niet alle problemen oplossen, maar het wordt wel een stap in de goede richting, volgens Minister Schäuble. Maar zou er echt iets bedacht zijn? De euro is al ruim een jaar in zwaar weer en alle pressie vanuit de markt, heeft vooral  te weinig beleid opgeleverd.  De druk  van de financiële markten veroorzaakt  te weinig besluitkracht van de politiek.  Zo ontstaat een  reeks van crises.

De kern lijkt me de verhouding tussen het geld en de nationale staat. De regeringsleiders durven daar niets mee te doen, omdat men de anti-europese stemming vreest. De uitkomst van de top wordt dus vermoedelijk een mengsel van het voorafgaande beleid. Dat zal niets oplossen. De vraag past ook of de electoraten zo anti-europees gestemd zijn; misschien zijn de leiders vooral bang voor een Frans en Nederlands  “neen”, of voor een Duits “nein”. Maar is daar een goede reden voor?

Geld werkt door het vertrouwen dat het waarde heeft. Britse militairen hebben na de oorlog in Indo- china monopoly-geld uitgegeven en dat heeft op behoorlijke schaal gefunctioneerd als echt geld: als je gelooft dat het waarde heeft en daar naar handelt, vervult geld zijn functie als ruil- en betaalmiddel. Het vertrouwen in geld is gebaseerd op macht, vooral macht van de staat en van een centrale bank, die er voor zorgen dat de waarde gewaarborgd is en behouden blijft. De symboliek is welsprekend: een staatsman wordt afgebeeld op het bankbiljet, de bankpresident ondertekent de  gedrukte belofte dat je de tegenwaarde in goud kunt krijgen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Legitimatie van een ingewandenbeslissing

, door

Is dit beleid of heeft u hierover nagedacht? Het is een mooi valstrikje van Gerrit Komrij. Het is  toepasselijk op de beslissingen over militaire acties. Je stort je in een oorlog op basis van een gevoel in de onderbuik, want rationeel zou je het niet doen. Maar we blijven rationele besluitvormings-modellen gebruiken, om te toetsen, te rechtvaardigen, de discussie te sluiten.

Recent is  een evaluatie over de interventie in Afghanistan naar de Kamer gezonden; daarin wordt geprobeerd tot een rationeel oordeel te komen over de Uruzgan missie. Ik heb dat verhaal gelezen en krijg er een uitermate katterig gevoel van. Met ambtelijke taal kun je fundamentele dingen tot  quasi-rationele onzin herleiden. Waarom wij behoefte hebben aan dit soort onzin, begrijp ik niet.

Beslissingen over inzet van de krijgsmacht moeten door ons parlement worden genomen.  Dat gebeurt met een zogenoemde ‘artikel  100’ brief, die het kabinet over een dergelijk plan aan de Tweede Kamer stuurt. Zulke brieven zijn verstuurd over de deelname aan de oorlog in Irak, daarvoor over de interventie in voormalig Joegoslavië, recenter over de deelname aan ISAF  (Uruzgan) en de trainingsmissie Kunduz. De weg naar militaire interventies en besluiten daartoe, zijn bezaaid met bermbommen, die politieke verwoestingen veroorzaken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Gericht doden

, door

Mag een staat moorden in vredestijd? Voor een dictator is het geen vraag van belang, maar een democratische rechtsstaat moet daar toch wel over nadenken. En als een staat moordt in vredestijd, moet je daarmee dan vriendjes zijn?

Obama had het over “justice” toen hij de dood van bin Laden bekend maakte, maar de geur van een standrechtelijke executie walmde er van af. Maar ik vergaf de juridische geschoolde en moralistische president van Amerika, want “9/11” was niet niks en hij kon een beetje waardering van zijn kiezers goed gebruiken voor nuttige dingen. Obama was tenslotte drager van hoop.

Maar dan groeit de twijfel: hoe lang is fatsoen en juridische scrupule te handhaven in een global war on terrorism? Obama’s regering is op een aantal terreinen tekort geschoten,  volgens David Cole: ,,He has dramatically expanded a program of targeted killings using unmanned drones, without setting forth the general procedures or criteria he is employing. Killing the enemy during wartime is not illegal, of course, but assassinating people outside of war is.” (NYRB, p.29)

In Yemen vond een drone, type Predator, de tweede man van Al Quaida. Zijn dood baarde niet veel opzien, maar voormalig vice president Dick Cheney prees Obama. Ik refereerde eerder aan een interview met Cheney in Tegenlicht, waarin hij alles verdedigde: de invasies in Iraq en Afghanistan, waterboarding, marteling, Guantanamo. Het roept de vraag bij mij op of de intelligente, moralistische en fatsoenlijke Obama, ondanks de ruime meerderheid van zijn verkiezing, de duistere krachten aan kan, die door “9/11”en de reactie van de regering Bush zijn losgemaakt. Ik twijfel daar steeds meer aan.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De donkere dagen voor ons

, door

Merkel en Rutte zijn het eens over het stabiliteitsfonds: en Merkel vindt het plan van Nederland voor een commissaris die de stabiliteit van de euro bewaakt een goed idee. Ja, het mag wel een houtje- touwtje-kabinet zijn, maar ons land doet mee. Waarom kijken we zo verschillend tegen Europa aan? De PVV  heeft geen serieus standpunt  over Europa; dat wordt  geaccepteerd  door CDA en VVD, die voor het redden van de euro en het bestrijden van de crisis politiek genadebrood ontvangen van de PvdA.  Ondanks de comfortabele meerderheden: waarom het politieke meningsverschil?

Van belang lijkt een verschil van generaties, een verschil in historisch en politiek bewustzijn. De oudste Duitser  heeft het keizerrijk nog meegemaakt, daarna Hitler, de Stalintijd en de communistische overheersing van de DDR en vervolgens de democratie. Het is nogal veel politieke verandering voor een mensenleven. Voor Nederlanders geldt dat ook, zij het van wat meer afstand.  Wij hebben van de oorlogen geleerd dat onze neutraliteit ons niet beveiligt, dat je internationaal relaties moet ontwikkelen en deel moet zijn van allianties.

Een paar jaar geleden was ik op de 11e november in Keulen, aan het begin van carnaval. Het was toeval, maar we keken onze ogen uit. Het was druk, er werd gefeest, gehost, gezopen, geflirt. Het tumult was bijna onverdraaglijk. Wat een energie! Ineens dacht ik: goed dat er geen Hitler, of andere engerd aan het roer staat, maar een kleurloze mevrouw van achter een toonbank. Die onstuitbare energie zou immers, fout gericht, de wereld maar zo weer in het verderf kunnen storten.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Leven met gevaren

, door

Leven wij in voortdurende angst? ‘Feiten zijn geen nudisten’, dus die vraag laat zich niet zo gemakkelijk beantwoorden. Angst is wel iets voor de politiek: na 9/11 werd een enorme veiligheidsindustrie gebouwd in de USA, rond de angst voor terroristische aanslagen. In ons land surft de PVV wat mee op de, politiek aangewakkerde, angst voor de overheersing door de Islam. Wie bepaalt wat een risico is?

Maar er zijn natuurlijk nog wel serieuze gevaren: in 1986, toen in Rusland een kerncentrale ontplofte, publiceerde Ulrich Beck zijn boek “Risikogesellschaft”. Dat boek heeft een opvolger gekregen waar het woord “Welt”  voor risiko is toegevoegd: klimaat en terrorisme houden zich niet aan grenzen op de kaart. (U.Beck, Weltrisikogesellschaft, Suhrkamp, 2007)

Tony Judt schrijft over een ‘age of fear’. Ik vind hem een geweldig historicus en schrijver, maar dit is een moeilijk punt: ,,To put the point quite bluntly, if social democracy has a future, it will be as a social democracy of fear”.  (Ill fares the land, p.221) Hij citeert Karl Popper: ,,For there is no freedom if it is not secured by the state; and conversely, only a state which is controlled by free citizens can offer them any reasonable security”. (p.217) De staat moet iets doen, en de staat moet kunnen handelen op basis van een legitimerende kwaliteit, zo interpreteer ik de filosoof.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Boy Edgar en ik

, door

Matthijs van Nieuwkerk had weer iets aardigs: wij hadden ooit een grote bandleider en daarvan waren geen platen meer te koop. Dat is een schandelijke verwaarlozing van ons cultureel  erfgoed. Wist een jongere iets anders dan de ‘Boy Edgar prijs’? Nou dan! En op een oude pick-up werd even oud vinyl gedraaid, secondenlang. Zou hij zo bekend worden bij een jong publiek?

Ik kwam Boy Edgar tegen, toen ik welzijnswerk deed in de Bijlmermeer. Geen idee meer waar het precies om ging, vermoedelijk werkruimte voor het maatschappelijk werk of zoiets. Met een aantal actieve bewoners hadden we het kantoor van Bestuurscontacten bezet, op het Bijlmerplein. Daar was net de oude Vrije Volk journalist, Dick Lammers, bezig aan zijn eerste dag als ambtenaar. Hij begon zenuwachtig te bellen met het Stadhuis, maar een bezetting was toen een tamelijk gangbare routine. De bezetters waren aktieve bewoners: onder hen, Jan Alberts, schrijver Heere Heeresma , Boy Edgar en het hele leger activisten dat wij doorgaans op de been brachten. De avond duurde tamelijk lang, de opwinding was aanzienlijk; Boy Edgar toonde zijn overwicht en leiderschap. De burgemeester, Samkalden, toch ook niet zo maar iemand, was voor hem “het burgemeestertje”.

Uiteindelijk kregen de bezetters hun zin en ging de oploop vredig uiteen. Gingen we nog ergens iets drinken? Boy Edgar wilde wel, want hij kon van opwinding toch niet slapen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De verleiding van Bolkestein

, door

Bolkestein schrijft zoals hij praat. De zinnen zijn kort en helder. Het is een genoegen hem te lezen en te beluisteren, ook wanneer je het met hem oneens bent. Alleen: het is wel de praktische politicus, die aan het woord is, de meester van de persuasieve communicatie.

Veel ruimte voor aanvulling of verschil van mening laat hij niet: zijn teksten zijn nogal apodictisch, hij doceert eigenlijk in een beetje ouderwetse stijl. Dat werkt, bedoeld of onbedoeld, niet zo liberaal. Zijn laatste boek, “De intellectuele verleiding”, heeft deze effecten ook. Het is Bolkestein, met zijn erudiete breedheid en zijn durf. Maar zijn beste boek is het niet.

Het thema

Bolkestein wil de kracht en werking van ideeën in de geschiedenis onderzoeken. Dat is geen klein onderwerp. Hoe hij dat precies wil doen en waarin hij zich wil onderscheiden van andere filosofen of historici is minder duidelijk.

Het onderwerp brengt met zich dat je iets moet vinden van intellectuelen. Bolkestein vindt zichzelf een prakticus: hij is eerst in de handel gegaan, daarna in de praktische politiek. Daarmee neemt hij afstand van de academische wetenschap, misschien zelfs ook van de hoge cultuur.

Dat lijkt mij wel in orde. Want in zijn tekst toont hij zich in terzijdes een klassiek conservatief politicus.  Politiek moet vooral niet groots en meeslepend zijn.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ach, de wil van het volk

, door

De kiezer heeft gezond verstand genoeg en heeft altijd gelijk. Het is een troostrijke gedachte als je de politici hoort kakelen. Maar is het waar? Hebben Henk en Ingrid een goed oordeel over van alles en nog wat? Of Joe the plumber?

Belangrijker nog is de vraag die dan volgt: wat is de relatie tussen de opvattingen van de kiezer en het politieke proces op basis daarvan? Politiek is meer dan marketing, de effectiefste politicus heeft niet de beste marktonderzoeker. Het volk hoeft niet altijd gelijk te krijgen, want in een representatieve democratie loopt de politiek wel eens voor de troepen uit. Zelfs Reve mompelde ooit: “Wat wil het volk? Niet veel goeds, dat staat wel vast.” Ik bedoel: politici moeten ook wel eens de leiding durven nemen.

In Amerika liep de spanning onlangs hoog op toen de discussie over de limiet op de staatsschuld werd gebruikt voor een politieke shoot-out tussen Democraten en Republikeinen. Geen zinnige argumentatie werd gewisseld, veel onderbuikgevoel en onzinnige idelogie. Het resultaat dreigt dat de fatsoenlijkste en intelligentste president die Amerika in decennia heeft gehad, moet vrezen voor zijn herverkiezing. Ik schreef eerst ‘gevolg’ in plaats van resultaat, maar Obama draagt natuurlijk zelf ook wel bij aan zijn neergang: hij is wat erg secundair, in een omgeving waar men wel graag een beetje leiding wil.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Eenheid en identiteit: een pleidooi voor Romantische ironie

, door

Als het slecht weer is heb ik tijd voor inspiratiebronnen. Op de vlooienmarkt koop ik een DVD van Neil Young and Crazy Horse: de film die Jim Jarmusch een aantal jaren geleden van de band maakte. Het is een combinatie van gesprekken en muziek: ”Ga het succes uit de weg, waar je aan ten onder gaat”, zegt Neil Young. Boeiend is het gesprek met zijn basgitarist, die zegt: ” je moet je overgeven aan de energie van Neil. Als ik zelf probeer te spelen en te reageren, wordt het niks. Maar als ik me overgeef, ontstaat er een natuurlijke eenheid”. Crazy Horse was een soort familie van broers. Jarmusch laat ze baldadig, maar ook ruziënd zien.

Zaterdag zie ik voor de tweede keer “Dances with wolves”; de eenzame soldaat John Dunbar, die een voorpost bemant van het Amerikaanse leger, ergens in het verre westen. Hij probeert harmonisch te leven met de natuur die hem omringt, raakt bevriend met een wolf, leert geleidelijk de taal van de Indianen en krijgt waardering voor hun cultuur en gevoel voor humor, vindt de liefde. Het leger verwacht niets van hem en geleidelijk wordt hij indiaan. Maar het is niet zo simpel van identiteit te veranderen, als je blank bent. Als hij “Dances with Wolves” is geworden zoekt het leger hem op en behandelt hem als een verrader. Hij is roodhuid geworden. Geweld is zijn deel. De aftiteling meldt dat enige jaren later de laatste indianenstam in een reservaat belandt. Het roept een rare vraag op: kun je in volstrekte harmonie van identiteit veranderen? De Indianen accepteren dat hij een blanke huid heeft, het leger accepteert niet dat hij zich gedraagt en kleedt als indiaan.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Iran en de bom

, door

Revolutie is een fragiel bezit.  De Libische revolutie begon als een (militaire) coup, maar ontaarde in een burgeroorlog. De Egytische revolutie begon als een burgerlijke revolutie, maar ontaarde in een militaire coup. De uitkomst in Libië is nog hoogst onzeker. De komende verkiezingen in Egypte zullen geen uitkomst hebben, die de jeugdige opstandelingen tevreden stemmen.

Nieuws is niet de vraag waar Gadaffi is, of hij dood of levend wordt aangetroffen. Of hij onbeschadigd wordt afgeleverd in Den Haag of wordt gelyncht, is wel nieuws, maar van kleine omvang. Het zou iets zeggen over het respect voor de wet en de humaniteit van het regime na dat van Gadaffi. Maar meer ook niet.

Andere onderwerpen zijn meer aandacht waard: b.v. het kleine berichtje dat Cheney wel eens aan Bush had geadviseerd de nucleaire installaties in Iran te bombarderen. Hoe is de situatie daar eigenlijk?  Is daar ook een Arabische Lente geweest?

De herinnering produceert beelden: een prachtige jonge vrouw, liggend op de grond, getroffen door een kogel van een Iraanse ordebewaarder. Zij spuwt bloed en sterft binnen een minuut. Het filmpje is gemaakt met een mobiele telefoon, tijdens een demonstratie. Hoe zat het ook al weer? De politieke gezagsdrager, Achmadinejad moest worden herkozen en moest nogal veel dubieus werk verzetten, voordat hij een positieve verkiezingsuitslag had. Dat leverde demonstraties en een vitale politieke oppositie.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Rellen in Engeland ook elders?

, door

Het nieuws is vluchtig. De rust in Engeland is weer gekeerd, Libië eist de aandacht op, dus  over tot de orde van de dag… Maar de onbehaaglijke feiten van geweld en plundering blijven. Streng straffen is de Britse reactie. Maar helpt dat? En waartegen zou dat dan moeten helpen? Wat gaan onze sterke ministers doen, als er in Nederland  rellen uitbreken? Streng straffen, wed ik.

Als je de stedelijke samenlevingen van Londen en Parijs bekijkt, zie je ontsporende metropolen, of supersteden. De centra zijn modern, goed onderhouden, blank en commercieel. Maar uit het centrum richting buitenwijken treedt verkleuring op; de koloniale verledens tonen zich in de eethuizen, de armoede en de werkloosheid neemt sterk toe, de kerk wordt moskee, het straatbeeld toont geen economische spanning, maar verveling.  Is het overdreven om van “twee naties” te spreken? De ene is die van het succes, het snelle geld, de welvaart: de andere die van het gebrek aan perspectief, de gefrustreerde verwachtingen, de armoede en de tegencultuur.

Het is de maatschappelijke tweedeling, die Den Uyl bestreed met de formule: “de boel  een beetje bij elkaar houden”. Hij was als wethouder in Amsterdam verantwoordelijk voor de Bijlmer, de eerste wijk waar ook wij er niet in slaagden de boel bij elkaar te houden. Maar: het aardige van ons land is dat de schaal van de problemen niet zodanig is dat er niets meer kan. De Bijlmer werd grondig verbouwd en aangepakt en het resultaat is heel behoorlijk. De tijd dat de stad een segregatie-machine werd genoemd, ligt al weer even achter ons.

Vorige Volgende