Tom van Doormaal, auteur op Sargasso

Foto: NervousEnergy (cc)

Amerika en het Midden-Oosten

31 juli 2013 , 12:00 , door Tom van Doormaal

OPINIE - Is er een oplossing voor ‘eeuwige’ problemen? Minister van Buitenlandse Zaken van de VS, John Kerry, doet zijn best in het Midden-Oosten. Het is de zoveelste poging van Amerika, na onder andere Clinton en Camp David en de roadmap van Bush, om te bemiddelen. Dezer dagen wordt er in Washington over gedelibereerd. Maar zal het iets opleveren?

Het Joodse volk en het Joodse geloof zijn er de levende getuigen van dat er geen verlossing bestaat. Dit, zou je kunnen zeggen, is de betekenis van het uitverkoren volk: de Joden zijn uitverkoren om te bewijzen dat er geen verlossing bestaat.

Het is een mismoedig citaat van Leo Strauss uit ‘Why we remain Jews’, dat ik vond in de memoires van Christopher Hitchens. Hans Teeuwen liet een indrukwekkend fragment van Hitchens zien in Zomergasten, daarom zocht ik hem even op. Is er geen verlossing mogelijk? Als dat waar is, dan zal ook een oplossing van het nu al meer dan vijftig jaar durende Israelisch-Palestijnse conflict er niet in zitten.

Vredes-activist

Op zoek naar informatie vind ik een column van Uri Avnery, hoogbejaard Israëlisch vredes-activist. Mogelijk is het een zeldzaam verschijnsel, maar ze zijn er nog. Want het cynisme is breed in Israël. Het woord ‘vrede’wordt bijna niet gebruikt. Tzipi Livni heeft het over een final status agreement dat een eind maakt aan het conflict, maar dat is niet hetzelfde als een einde aan de bezetting. Als er geen raketten meer worden afgevuurd en de vernederingen aan de muur en grenzen worden getemperd, gebeurt er al veel, zo lijkt men te denken.

Foto: marie-ll (cc)

Complexe woonmarkt lokaal sturen

31 mei 2013 , 12:00 , door Tom van Doormaal

ANALYSE - De woonmarkt is complex, en niet met simpele maatregelen te sturen. Beter kan het beleid verder gedecentraliseerd worden, zodat woningcorporaties een lokale gesprekspartner hebben.

Het beleid rond het wonen krijgt absurde trekjes. De woningcorporaties worden eerst arm gemaakt door belasting en vervolgens roept de Kamer boos dat een investeringsstaking is uitgebroken. Veel gekker kun je het niet maken.

We proberen de complexiteit te beheersen door ingewikkelde regels en beheersingsarrangementen. Maar de eenvoud moet ook niet verder gaan dan nodig is. Requisite variety is nodig bij het besturen van ingewikkelde systemen. Met simpele stuursignalen doet een ingewikkeld systeem niet wat je verwacht had. De casus van het wonen illustreert dat.

Beleidskeuzen

Bij de minister voor de woningmarkt ontbreekt een ’tragisch besef’, zoals hierboven beschreven. Hij en zijn politieke vrienden hebben ongeveer de volgende gedachtegang.

– De huursector en de koopsector zijn uit elkaar gegroeid.

– De koopwoningen zijn te duur door de hypotheekrenteaftrek (HRA), die heel voorzichtig wordt afgebouwd.

– De sociale huurwoningsector is te groot en te vaak bewoond door behoorlijke inkomens, die naar de vrije huursector of koopmarkt moeten worden gedreven.

Als we dat doen:

– worden koopprijzen realistischer en lager,

Foto: Gerard Stolk (cc)

Sociale verbindingen op lokaal niveau

1 maart 2013 , 11:00 , door Tom van Doormaal

ANALYSE - De rol van openbaar bestuur lijkt het bevorderen van sociale verbindingen op lokaal niveau te zijn. Maar krijgt het daar met de aankomende gedecentraliseerde taken nog wel de kans voor?

Gemeenten zien de decentralisaties dichterbij komen en proberen zich voor te bereiden. Dat gebeurde ook in mijn gemeente, op een vrije zaterdag, in een sfeervolle oploop van raadsleden, ambtenaren en college. De problematiek en de wijze waarop men die probeert in de vingers te krijgen, zijn van algemene aard.

De Wmo-methodiek (Wet maatschappelijke ondersteuning) wordt gepresenteerd als een omwenteling in het denken. Maar is dat zo? We gaan beter naar de burgers luisteren. Maar deden we dat dan niet? We gaan problemen oplossen. Maar deden we dat dan niet? We gaan goedkoper werken en we krijgen meer tevredenheid. Maar lukte ons dat eerder niet?

Het is goed de bestaande praktijk kritisch tegen het licht te houden. Mensen hadden vroeger een recht op een voorziening en dat bracht bureaucratie en te hoge kosten met zich mee. Je kunt zoeken naar een oplossing voor een probleem en doorgaans gaat dat simpeler en goedkoper. En levert het tevreden burgers en familieleden op.

Alleen: de gemeente moet op gezaghebbende wijze de schaarse middelen verdelen, de rechten van de burger en zijn behandeling door de overheid worden getoetst aan het gelijkheidsbeginsel via de onafhankelijke rechtspraak. Toedeling van rechten moet dus gestandaardiseerd en transparant gebeuren. Maar wie transparantie vraagt, oogst formulieren.

Foto: Alexandre Dulaunoy (cc)

Innovatie bij de overheid

20 februari 2013 , 13:00 , door Tom van Doormaal

ANALYSE - Kan de overheid eigenlijk wel vernieuwen? Heeft de overheid daar een taak in? Het zijn klassieke vragen die op gezette tijden de kop opsteken. Nu is de politieke voedingsbodem aanwezig. De huidige coalitiepartners vonden elkaar door een apolitieke ruil van standpunten, maar merken dat zulks niet werkt. Zij zouden moeten investeren in innovatie.

Binnen departementen heb je Directoraten Generaal, die zich met het begrip ’innovatie’ sieren. En daarbinnen nog weer een Directie Innovatie en Kennis. Als je daar werkt, moet je wel de innovatiefste smart ass van Nederland zijn: iemand die de smaak van een ijsje kan raden door er op te gaan zitten.

Genoeg gespot nu. Innoveren betekent nadenken, slim werken, hindernissen analyseren, valkuilen vermijden, scherpe procedures voor introductie en doorleiding naar de markt, strategisch handelen. Dat doen we soms. Maar de slimme lezers raden het al: we vinden het buskruit, het wiel en het zwarte garen steeds opnieuw uit.

Ik was medewerker experimentenbeleid bij VROM toen Heerma daar staatssecretaris was (1987-93). Wat heb ik daarvan geleerd over innovatiebeleid bij de overheid?

Geld en afstand

Moesten experimenten extra geld hebben? Neen. Dat leidt tot subsidie-georiënteerd gedrag en het ondermijnt inhoudelijke inspiratie. Professionals weten zelf goed wat beter kan. Die kennis moet ruimte hebben, met lof, bekendheid en pret, niet met geld. Balkenende wist dit niet. Zijn Innovatieplatform mislukte omdat het een strijdtoneel werd voor budgetten en belangen.

Foto: Kort - illustratie Sargasso

KORT | Huurverhoging in blauwe envelop

13 februari 2013 , 22:00 , door Tom van Doormaal

OPINIE - Het is een beleid dat een Havo-scholier bedacht lijkt te hebben. Maar in de Tweede Kamer is er een meerderheid voor. Misschien dat VVD en PvdA nog een paar senatoren hebben die wel bij hun volle verstand zijn.

Een verhuurdersheffing van 2 miljard, ten laste van mensen die met huurtoeslag eerst tegemoet worden gekomen, is krankzinnig. Vroeger heette het dat we geen geld moesten rondpompen.

Daar maken we nu 350 miljoen minder van: maar de investeringslust van de corporaties zal hierdoor niet toenemen. Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw zit nog te rekenen, maar kan zichzelf maar beter opheffen, want garanties op leningen lijken onmogelijk.

De huren moeten omhoog, want mensen moeten kopen, omdat de koopmarkt niet meer werkt. Als je een kleuter de markt uitlegt, krijg je dit soort redeneringen. Markten kunnen zo werken als zij perfect zijn; als ze dat niet zijn, is een goede analyse nodig alvorens iets te doen.

De inkomensafhankelijke zorgpremie was een schandelijke pseudobelasting, deze huurverhoging heeft dezelfde gebreken. Geld dat in de woningexploitatie wordt verdiend, hoort daar volgens de woningwet te blijven. De huuraanzegging moet maar in een blauwe envelop.

Foto: Kort - illustratie Sargasso

KORT | Ouderen gepakt?

7 februari 2013 , 22:00 , door Tom van Doormaal

OPINIE - Zijn ouderen vermogend en kunnen ze daarom helpen de crisis te bezweren?

Ja, zegt Diederik Samsom, ouderen zijn vermogend. Neen, zegt Henk Krol, dat vermogen zit in de stenen van hun huis.

Moeten mensen hun huis opeten voor de financiering van hun zorg? Velen zeggen dat het maar moet.

Maar de crisis is een “schuldencrisis.” Jarenlang is er kritiek geleverd op onze schuldpositie. Het aflossen van hypotheken wordt tot norm verheven. Dat is tenminste bij minister Stef Blok zo. Maar als je aflost op je schuld krijg je toch vermogen?

Dan ben je dus rijker en draagkrachtiger, meent Samsom, daarvan moet je bijdragen. Je bent dus voor Blok sociaal verantwoordelijk als je je hypotheekschuld aflost, maar voor Samsom ben je solidair als je je dat geld van die aflossing vervolgens laat afnemen door verhoogde zorgbijdragen.

Het verweer van de sociaal-democraten is te voorspellen: het moet uit de lengte of uit de breedte komen. Maar ik snap dat Krol er een sinistere samenzwering in ziet om ouderen te beroven.

Foto: Martin F (cc)

Bruggen slaan moet samen gebeuren

7 februari 2013 , 11:00 , door Tom van Doormaal

OPINIE - Samenwerken is te trainen, samenwerken moet je leren, samenwerken moet je voeden en onderhouden. Tom van Doormaal schrijft over Sennett, over samenwerking in de coalitie van VVD en PvdA, met Marco Polo, Kublai Kan en Italo Calvino als getuigen.

“Bruggen slaan,” ja, dat is het wel, vonden Mark en Diederik. Er zit iets in, als je het politieke midden wilt heroveren. ‘Samen voor ons eigen.’ zong de Tegenpartij decennia geleden. Maar Koot en Bie hadden een perfecte antenne voor het levensgevoel dat nog moest komen. “Samen” werd de titel van het CDA-programma. En Obama, net herkozen, wist dat Amerikanen geschapen zijn voor dit moment en ‘dat we het zullen grijpen, zolang we het maar samen grijpen.’

“Samen” is een beetje een buzzword, maar heeft het betekenis? Kun je het politiek gebruiken of misbruiken, zoals het begrip vrijheid? Samen gaat over verenigen en verbinden, hetgeen meestal mooi is. Maar je kunt ook samen een kraak zetten, een concurrent liquideren of een voorbijganger het ziekenhuis in schoppen. Ik geef toe, geen diepzinnige overpeinzingen, tot ik struikelde over een boek van Richard Sennett, met de titel Together. Dat moest ik lezen natuurlijk.

De ondertitel van het boek luidt “the rituals, pleasures and politics of cooperation.” Sennett is een productief en zinnig socioloog: het lijkt alsof hij de beweging naar het midden van het politieke spectrum heeft voorvoeld. Volgens the Economist is de onderstroom in Europa centrum-links, wat ook weer past bij de radicale toonzetting van Obama bij zijn inauguratie. De wereld heeft een beetje genoeg van crisis.

Foto: Gerard Stolk (cc)

Toezicht, de staat en Vestia

29 januari 2013 , 11:00 , door Tom van Doormaal

ANALYSE - Het rapport over Vestia van de commissie-Hoekstra is recent naar de Tweede Kamer gestuurd. Minister Blok gaat erover nadenken. Maar tot verandering zal het rapport niet leiden: daarvoor was de opdracht die de commissie mee kreeg niet goed genoeg geformuleerd.

Als ik zwaar tafel, slaap ik daarna slecht. Dan droom ik dat ik minister Blok voor Wonen en Rijksdienst ben. Ik moet dan iedereen toespreken: huurders, die hun huur niet meer kunnen betalen. Ontslagen ambtenaren en bouwvakkers, woedende starters die hun financiering niet rond krijgen. Ik snap veel van geld, maar moet duiken voor rotte eieren.

Dan word ik zwetend wakker. Geen idee hoe ik die woningmarkt weer in beweging en de rijksdienst weer op orde krijg. Dan denk ik: gelukkig dat ik geen minister ben en nog gelukkiger dat ik geen Blok heet. Of het goed met hem afloopt weet ik niet. Hij slaagt erin de Eerste Kamer tot woede te brengen over de hypotheekregels. Dat is geen belofte voor wat er nog komt.

Verzelfstandiging en toezicht

Enkele decennia geleden vonden we de overheid te groot. Organisaties konden het wel zelf, niet alles moest door de staat worden aangestuurd en gecontroleerd. Het zijn ook nu nog vertrouwde zinnetjes, al ligt het neo-liberale denken wat achter in de etalage. Maar verzelfstandigen is al twintig jaar modern.

Foto: Paul Goyette (cc)

Zorg aan de keukentafel

18 januari 2013 , 11:00 , door Tom van Doormaal

ANALYSE - De zorgkosten dreigen onhoudbaar te groeien. De regering poogt ook hier te bezuinigen: deels door moralisme, deels door nieuwe woorden aan oude mechanismen te koppelen. Als we niet proberen nauwkeuriger te spreken over de problemen, zijn ongekende sociale problemen de komende jaren op de gemeentelijke agenda gezet.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft op 16 januari van dit jaar een stevige brief (pdf) aan Rutte gestuurd over de problemen van de decentralisaties in het sociaal domein. Dat moet een succes worden, maar het is de vraag of het lukt met de stapeling van bezuinigingen, zo vat ik de VNG-boodschap maar even samen.

De aansporing van Martin van Rijn (PvdA) om je om de verzorgingsbehoefte van je ouders te bekommeren stemt mij vrolijk. Hij deelt de budgettaire zorgen over de stijgende zorgkosten met Edith Schippers (VVD). Maar hij geeft er een moraliserende draai aan, waardoor deze coalitie zich zou kunnen onderscheiden in positieve zin.

Zorg en draagvlak

‘De helft van alle mensenjaren verloopt in hulpbehoevendheid,’ schreef Bram de Swaan in 1976, in De Gids. Het was de lapidaire opening van zijn stuk over de verstatelijking van de verzorgingsarrangementen. Dat gaat ook over de vergrijzingszorg, waarin ons land een opmerkelijke positie heeft. In het nieuwjaarsartikel van Chris Buijink (secretaris-generaal van het ministerie van Economische Zaken) in Economisch Statistische Berichten (ESB), wordt geïllustreerd hoe extreem de prognose van de kostenstijging van de vergrijzing er voor Nederland uit ziet. Buijink verwacht een opwaartse premiedruk, die slecht is voor de economie.

Foto: jamesomalley (cc)

Obama niet machtigste man ter wereld

15 januari 2013 , 11:00 , door Tom van Doormaal

ANALYSE - Obama bracht er niet veel van terecht, denken velen in de wereld. Maar hij kreeg ook niet veel speelruimte van de Amerikaanse bevolking. Het verloop van zijn nieuwe termijn is te voorspellen aan de hand van opinieonderzoek.

Barack Obama won de verkiezingen van november 2012 vrij ruim van Mitt Romney. Maar tot veel nuancering in de verhoudingen tussen Democraten en Republikeinen leidde dat niet. De fiscal cliff is niet vermeden, maar uitgesteld. Dezer dagen zal de nieuwe regering van Obama van start gaan. Het is een moment om te kijken naar de opvattingen van Amerikanen over grote thema’s. Een grote opiniepeiler is PEW research, eenvoudig op het net te vinden. Een dagje rondneuzen levert het volgende op.

Wat willen Amerikanen in 2013?

De Amerikanen zijn sinds juni 2011 niet zo somber geweest als nu. Ze zijn pessimistisch over de economie, het vermijden van de fiscal cliff, bezorgd over de stijgende ongelijkheid en de economische onbillijkheid.De problemen in de Verenigde Staten zelf zijn genoeg: dieper verstrikt raken in de tegenstellingen in het Midden-Oosten willen Amerikanen zeker niet, maar over een interventie in verband met het atoomwapenprogramma in Iran ligt dat weer gemakkelijker.

Het pessimisme geldt voor de reductie van de staatsschuld, maar ook de toenemende zorg over ongelijkheid en class conflict speelt een rol. Meer dan de helft van de ondervraagden denkt dat het economisch systeem de rijken bevoordeelt, tweederde van hen denkt dat er conflicten zijn tussen rijk en arm. (21% groei sinds 2009; dat zegt iets over het succes van “socialist” Obama.)

Foto: Tjebbe van Tijen (cc)

Het verleden van schoonpapa Zorreguieta

8 januari 2013 , 13:00 , door Tom van Doormaal

OPINIE - De Argentijnse justitie ziet voorlopig af van vervolging van Jorge Zorreguieta. Maar betekent dat dat hij onschuldig was?

De koninklijke schoonvader is weer in opspraak. Alles gaat voorbij, maar het verleden niet. Jorge Zorreguieta was bewindsman in een kwalijk militair regime in Argentinië, eind jaren zeventig, begin jaren tachtig. Een aantal verdwijningen wordt opnieuw bestudeerd door de Argentijnse justitie, al wordt vooralsnog van vervolging van Zorreguieta afgezien.

Is het redelijk of gepast? Hoe zat het ook al weer, wat hebben we precies gedaan en onderzocht? De media waren nogal opgewonden toen de vrijage van Willem Alexander en Maxima serieus leek te worden: Wim Kok toonde zich crisismanager, hield alle opwinding af en stuurde Michiel Baud op verkenning en liet Max van der Stoel de boodschap brengen dat de schoonvader niet welkom was bij het huwelijk.

Aanklacht en onderzoek

Kok had het er moeilijk mee, want een formidabele stoorzender was de oude diplomaat Maarten Mourik. Uit zijn boek “Dubbelgevecht” over de episode licht ik twee citaten uit zijn brief aan het voltallige parlement:

‘Het Koninklijk Huis is niet zo maar een familie en de vermoedelijke troonopvolger al helemaal geen doorsnee persoon. Het Koninklijk Huis is sluitstuk van ons staatsbestel en symbool van de eenheid van de natie. Als zodanig dient het onbesproken en zonder blaam te zijn.’—

Foto: Kort - illustratie Sargasso

KORT | Vertrouwen door gelijkheid

2 januari 2013 , 22:00 , door Tom van Doormaal

OPINIE - Onze economie is sterk, zeggen onze politici. Is het waar?

Niet onze economie, maar onze samenleving is sterk. Economische prestaties worden geleverd door mensen. Die mensen hebben plezier in hun werk, in samenwerken. Die mensen vertrouwen elkaar. Dat geeft kracht.

Een belangrijke vraag is waarom mensen elkaar vertrouwen? In samenlevingen met een grote gelijkheid is meer vertrouwen, meer neiging tot samenwerken dan in ongelijke samenlevingen, waar het individualisme en de neiging tot strijd groeit.

“Bruggen slaan” willen ze, de VVD en PvdA. Het blijven vreemde bedgenoten. De VVD is de partij van het individualisme, de PvdA van het collectief. Je kunt de programmatische vertalingen daarvan wel uitruilen, maar dat levert geen consistente inspanning op in onze economie.

Rutte roept steeds dat onze economie sterk is en dat we een prachtland hebben. Dat komt voornamelijk door de egalitaire traditie in onze samenleving. Als we die traditie laten versloffen, zal het niet goed gaan en houden we de Duitse economie niet bij. De rel over inkomensnivellering was geen goed voorteken.

De VVD en de PvdA zullen dieper met elkaar in debat moeten. Wat is goed voor onze samenleving en welke sociale kracht versterkt de economie? Het antwoord daarop zou een “brug” kunnen zijn.