De overheid is geen geluksmachine, heeft premier Rutte bij herhaling gezegd. U, de burger, moet het zelf gaan doen. Rutte spreekt zich uit als een klassieke liberaal, die vindt dat de taken van de overheid beperkt moeten blijven. Een goede overheid, is een kleine overheid.
De praktische uitwerking van dit gedachtegoed is echter geen breuk met de kabinetten Balkenende. Ook die vonden dat de overheid de afgelopen decennia teveel taken bijeen gehamsterd heeft en die niet allemaal meer kan dragen. De burger is aan zet en moet meedoen. Er wordt daarom voorzichtig al gesproken van een participatiestaat.
De participerende burger, zijn verlangens en vermogens en de verwachtingen die de overheid van hem koestert zijn de thema’s van het Brave Burgers Gezocht: De Grenzen van de Activerende Overheid, het nieuwe jaarboek van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, onder redactie van sociologen Imrat Verhoeven en Marcel Ham. Het boek is in december uitgekomen, maar kwam via een aantal transatlantische omzwervingen onlangs op mijn bureau. Niettemin is Brave Burgers alleen maar actueler geworden, vandaar alsnog deze bespreking.
Een van de opvallende ontwikkelingen in het afgelopen decennium is dat de burger zoveel moet. De redacteuren zien daarbij twee ontwikkelingen aan het werk. Ten eerste de verschuiving van een terugtrekkende naar een heroptredende overheid. Burgers moeten hun eigen problemen oplossen en liefst ook een aantal problemen die van oudsher onder de verantwoordelijkheid van de staat vallen.
Wereld Water Dag staat morgen in het teken van stedelijke planning en schoonwatervoorziening. In plaats van lange verhalen te maken, hebben Circle of Blue en Visualizing.org een wedstrijd uitgeschreven om de stedelijke waterproblematiek in beeld te brengen met behulp van data. Op Sargasso een aantal aansprekende inzendingen. Klik op de plaatjes voor meer informatie en/of een groter formaat.
Even een boze blogpost. In korte tijd tonen twee nieuwsberichten aan hoe Europese overheden en in het bijzonder het Nederlandse ministerie van Financiën zijn eigen burgers verraadt. Dat harde oordeel is niet overdreven. Wat is er aan de hand?
In 2006 onthulde de New York Times dat de Amerikaanse overheid in Europese bankrekeningen zat te snuffelen via SWIFT, de private Belgische onderneming die het internationale betalingsverkeer faciliteert. Privacyorganisaties en het parlement waren not amused, zeker toen bleek dat een aantal toezichthouders, waaronder De Nederlandsche Bank, hier allang van op de hoogte waren en het blijkbaar niet nodig vonden om de privacytoezichthouders hiervan te informeren. De verstrekking van gegevens werd stopgezet. Tenminste dat dachten we.
Al snel bleek dat Europese overheden weinig ophadden met de basale rechten van Europeanen. Onder grote Amerikaanse druk werd geprobeerd om een dag voor de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon (en het parlement dus mocht meebeslissen) er snel een verdrag met de VS door te jassen. Ook met steun van Nederland. De Duitsers gingen dwarsliggen. Het verdrag kwam er niet.
Desondanks ging ook het parlement later akkoord, nadat de Amerikanen garanties hadden gegeven de opvragingen transparant te maken, zodat de Europese mogendheden konden controleren wat er met de gegevens van hun burgers gebeurde. Ook mocht er niet meer in bulk informatie worden opgevraagd.
Wie een uitkering heeft, moet toch maar eens opheldering gaan vragen bij de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). Het College Bescherming Persoonsgegevens heeft eergisteren een last onder dwangsom opgelegd omdat het SIOD de pesoonsgegevens van uitkeringsgerechtigden niet goed beveiligt, ze langer bewaard dan nodig is en de betrokkenen niet over de informatiebewerking informeert. Als je het rapport leest, doemt echter een veel verontrustender beeld op.
Onder het mom van wijkgerichte aanpak schuimen ‘integrale handhavingteams’ achterbuurten af op zoek naar allerlei maatschappelijk en criminele problemen. Daarvoor komen deze teams steeds vaker achter de voordeur, zoals de Haagse Pandbrigade. Een bezoek weigeren is geen optie, zeker niet voor uitkeringsgerechtigden, want die kunnen hierop gekort worden.
De SIOD is een belangrijke partij in dit soort handhavingteams. De SIOD is opgericht om fraude op te sporen. Maar uit het rapport blijkt weer eens hoe doelstellingen kunnen verschuiven. De SIOD heeft inmiddels ook als taak om ‘maatschappelijke misstanden’ te vinden. Ik citeer uit het rapport:
,,De SIOD heeft een risicoprofiel opgesteld voor een zogenaamde ‘wijkgerichte aanpak’. Bij een dergelijk wijkgericht project is sprake van een ‘integrale aanpak’, hetgeen inhoudt dat het doel, naast bestrijding van uitkeringsfraude, ook het bieden van maatschappelijke ondersteuning en het tegengaan van overlast en criminaliteit is. Dat betekent dat naast indicatoren die betrekking hebben op fraude, overlast en criminaliteit ook indicatoren die betrekking hebben op maatschappelijke ondersteuning worden verwerkt. Zo heeft de SIOD bijvoorbeeld bij de leerplichtambtenaar verzuimmeldingen opgevraagd en verwerkt van kinderen in de betreffende wijk. De SIOD heeft ook de gegevens verwerkt van volwassenen die ouder zijn dan 30 jaar en die na hun 25e weer bij hun ouder(s) zijn gaan wonen. Ook deze verwerking heeft als doel de behoefte aan maatschappelijke ondersteuning in kaart te brengen. Het oorspronkelijke doel van de (ontwikkeling van de) risicoprofielen was fraudebestrijding in de sociale zekerheid. Door persoonsgegevens te verwerken ten behoeve van maatschappelijke ondersteuning is de doelstelling, en daarmee ook de omvang, van de bestandskoppelingen aanzienlijk verruimd.’’
