Anglicismen zijn niet altijd onschuldig

OPINIE - De bovenstaande advertentie, geplaatst in De Volkskrant door de Tilburgse universiteit, figureerde vandaag nogal opvallend in mijn sociale-media-filterbubbel. U kunt de reacties uittekenen want de verwijten zijn de laatste maanden nogal voorspelbaar: je gaat toch niet in een Nederlandse krant aan een Nederlands publiek iets uitleggen in het Engels?

Eerlijk is eerlijk: de weerzin tegen de verengelsing is ten dele irrationeel. We leven nu eenmaal in een globaliserende wereld. Ik schrijf dit op een Japanse computer, rechts van me ligt een Chinese mobiele telefoon en links staat mijn koffie (Braziliaans) in een mok uit Jordanië. Dat onze taalwereld eveneens globaliseert, is alleen maar logisch. Van de andere kant: computers, telefoons en koffie koop je zelf. Op de verengelsing heb je daarentegen geen vat terwijl de taal, meer dan een koffiemok, een soort huis is waarin je woont. Verandering ligt dan gevoelig.

Veel veranderingen zijn echter niet van dien aard dat je je er zorgen om moet maken. Ja, “planetoïde” is nauwkeuriger dan “asteroïde”. En er is geen noodzaak te spreken over “transhumance” als je al het woord “verweiding” hebt. Echt ernstig vind ik zulke verschuivingen echter niet.

Maar een enkele keer aarzel ik. Soms is de weerzin tegen verengelsing misschien niet helemaal irrationeel. Eén voorbeeld zet althans mij aan het denken: de “natie-staat” die de laatste tijd zo vaak in het nieuws is. De staat dus waarbinnen één volk woont. Die heette vijfentwintig jaar geleden nog gewoon “nationale staat”.

In dit geval weet ik niet of verengelsing wel onschuldig is. Het suggereert namelijk dat de politici die het woord gebruiken – inderdaad, een Thierry Baudet – de Angelsaksische literatuur beter kennen dan onze eigen discussie over dit onderwerp. En dat maakt wezenlijk verschil. Onze nationale staat is namelijk niet ontstaan uit een smeltkroes, zoals de Verenigde Staten. Ze is bovendien gewaarborgd door een Grondwet, en dat is weer anders dan in het Verenigd Koninkrijk.

Zeg “nationale staat” en je hebt een reeks associaties die de deelnemers aan het debat allemaal begrijpen: de ontzuiling, de EEG, twee wereldoorlogen, de schoolstrijd, de verzuiling, het nationalisme, de grondwet van 1848, de Bataafse Republiek, de Zeven Provinciën, de Opstand, het Plakkaat van Verlatinghe, de Pragmatieke Sanctie. Zeg daarentegen “natie-staat” en je introduceert een heel andere verzameling associaties.

Het is zinvol je eigen cultuur te bekijken vanuit een andere cultuur. Dat kan helpen je inzicht te scherpen. Tegelijkertijd leggen we in dit geval ons eigen staatsrecht in een Angelsaksisch prokroustesbed. Je kunt niet zomaar een verzameling redelijk functionerende ideeën, begrippen en associaties opgeven en inruilen voor een verwante maar andere verzameling ideeën, begrippen en associaties.

Terug naar Tilburg. Als ik mijn doel samenvatte in de slagzin “understanding society”, zou ik op zijn minst beginnen de daar bestaande ideeënwereld serieus te nemen, een ideeënwereld die haar neerslag vindt in onder meer de daar gesproken taal. Gebruik gerust de Angelsaksische ideeënwereld om vragen te formuleren, maar als je de samenleving wil begrijpen, negeer dan alsjeblieft niet de daar gebruikte taal.