ANALYSE - Bedreiging van journalisten en klokkenluiders: wordt het een trend?
De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) heeft een kort geding aangespannen tegen Volkskrant-journalist Huib Modderkolk. De AIVD zag zich ook “gedwongen” aangifte te doen tegen Modderkolk vanwege het “voornemen” staatsgeheimen openbaar te maken. De journalist heeft een boek geschreven over digitale spionage dat binnenkort zal worden gepubliceerd. De AIVD heeft de tekst gezien en op verzoek van de dienst heeft Modderkolk enkele aanpassingen gemaakt. Modderkolk: ‘De punten die ze overtuigend hebben gebracht, heb ik aangepast, maar een aantal punten waren niet overtuigend en het blijft een journalistieke afweging. Als ik nog meer informatie moet weghalen komt de geloofwaardigheid van het boek in het gedrang. Dat betekent dat er vrij weinig overblijft van wat ik over een bepaalde operatie kan schrijven. Bovendien zie ik niet hoe mensen door deze informatie alsnog in gevaar kunnen komen’. Verder zegt hij: ‘De AIVD heeft de kans gehad me van meer informatie te voorzien om me op andere gedachten te brengen.’
Maar daar wilde de AIVD niet aan. Volgens de dienst gaat het om ruim tien woorden die staatsgeheime informatie bevatten. ‘Ze kunnen niet op deze manier gepubliceerd worden, want dat betekent mogelijk levensgevaar voor een bron. Onze wettelijke plicht is het beschermen van onze informatie en bronnen,’ aldus een woordvoerder.
Preventieve censuur
Advocaat Christiaan Alberdingk Thijm vindt een aangifte tegen Modderkolk vanwege zijn voornemen tot publicatie “volstrekte onzin”. Het is een poging tot preventieve censuur en dat gaat rechtstreeks in tegen de persvrijheid. Interessant is hoe de dienst zich in de rechtbank gaat opstellen. Ze zullen toch moeten laten zien wat het concrete gevaar is: waarom moeten die tien woorden tot staatsgeheim verklaard worden? Daarmee lopen ze het risico dat ze hun eigen geheimhoudingsplicht moeten overtreden. Waarna er geen zaak meer is tegen de journalist. Via Twitter laat Modderkolk weten dat de AIVD daarom een volledig publicatieverbod eist van alle juridische stappen van de dienst. ‘Tevens verzoekt de AIVD om – nu alvast – gedaagden te verbieden mededeling te doen aan derden omtrent alle informatie over dit proces’. De inlichtingendienst belemmert niet alleen de persvrijheid, maar ook de openbaarheid van juridische procedures.
Met het kort geding tegen de Volkskrant-journalist over de tekst van zijn boek en de dreiging met aangifte vanwege een strafbaar feit (die volgens Nieuwsuur inmiddels is ingetrokken) hebben we nu in korte tijd het derde geval van intimidatie van de Nederlandse staat tegen journalisten en klokkenluiders die informatie over het handelen van de overheid naar buiten willen brengen.
Ministerie van Justitie
Bijna een maand geleden kwam naar buiten dat het OM op aangifte van het Ministerie van Justitie een strafrechtelijk onderzoek doet tegen het lekken van informatie over de inmenging van het ministerie bij onderzoeken van het WODC. Voor de top van het ministerie was dit kennelijk nog niet genoeg, want onlangs werd bekend dat de tweede man op het ministerie, Ronald Barendse, het onderzoek van het OM heeft doorkruist door zelf ook medewerkers te ondervragen. Toen dat via Nieuwsuur bekend werd kon minister Grapperhaus niets anders doen dan daar afstand van nemen. De ambtenaar heeft vervolgens zijn functie ter beschikking gesteld.
Belastingdienst
Een ambtenaar van de Belastingdienst die stukken openbaar maakte voor een rechtszaak die door de dienst waren achtergehouden werd geschorst. De rechtszaak gaat over onterecht teruggevorderde toeslagen voor kinderopvang, inmiddels een mega-affaire waarover staatssekretaris Menno Snel met moeite de Tweede Kamer tevreden kon stellen. Na uitvoerige excuses en de belofte dat het ten onrechte teruggevorderde geld weer aan de gedupeerde ouders zal worden teruggegeven beloofde hij ook dat hij zich er persoonlijk sterk voor zal gaan maken dat de klokkenluider geen sancties worden opgelegd.
Mediavrijheid
Leon Willems, directeur van Free Press Unlimited gaf vanavond in VPRO’s Bureau Buitenland commentaar op de acties van de AIVD vanuit Londen waar hij een internationaal congres over mediavrijheid bijwoont. Hij wijst op een gevaarlijke trend en geeft als voorbeeld ook de recente aanslag op de persvrijheid in Australië. Bij alle mooie woorden die aan persvrijheid elders worden gewijd denken veel staten dat ze in eigen land alles kunnen doen. Ze zullen toch moeten accepteren dat journalisten kritiek uitoefenen op het optreden van de overheid. Als dat niet meer mogelijk is ‘hebben we het kind met het badwater weggegooid’.
[overgenomen van Klokkenluiders en persvrijheid ]Foto: Roel Wijnants CC (voormalig BVD-directeur Docters van Leeuwen bespied)
Reacties (23)
Het lukt je nog steeds niet echt om de nuances te zien als het om persvrijheid of vrijheid van meningsuiting gaat. Je doet geen recht aan de schandalige manier waarop die ambtenaren bij Justitie en de Belastingdienst zijn behandeld, door het kort geding tegen Modderkolk hiermee op een lijn te stellen.
Je mag in dit land naar de rechter stappen. Dat hoort bij de rechtstaat. Overheidsdiensten hebben dat recht ook. Als de AIVD meent dat de publicatie van Modderkolk hun bronnen in gevaar brengt lijkt het me terecht dat ze daar iets aan willen doen. Laat dat nou eerst maar eens toetsen door de rechter, voor je er een oordeel over uitspreekt. De dreiging met strafrechtelijke vervolging ging wel erg ver, maar die is voorlopig dan ook van de baan. (Ik neem aan dat het wel een optie zou kunnen zijn als de rechter publicatie zou verbieden en Modderkolk dat verbod negeert.)
De klokkenluiders hebben misstanden naar buiten gebracht en inmiddels is wel duidelijk dat ze alle gelijk van de wereld hadden. Dat zij zo geïntimideerd werden of worden is schandalig. Al helemaal omdat de verantwoordelijke politici (of in elk geval hun partijen) regelmatig de mond vol hebben over het beschermen van klokkenluiders.
Je helpt de discussie helemaal niet vooruit door het allemaal maar op een hoop te gooien. Maar je vertroebelt die juist. De echte misstanden raken ondergesneeuwd in de verontwaardiging over van alles en nog wat en de retoriek. Daar schiet niemand iets mee op.
@1: De drie gevallen die ik noem verschillen, dat ben ik met je eens. Maar in alle drie de gevallen gaat er een intimiderend effect uit van het optreden van de overheid. Ook in het geval van Modderkolk, al is de dreiging van vervolging in tweede instantie weggenomen. Een volgende keer kan zoiets wel doorgezet worden. Zowel klokkenluiders als journalisten zijn gewaarschuwd voor tegenacties van een overheid die geen openheid duldt over zaken die ze om welke reden dan ook gesloten willen houden. Dat is, gegeven overeenkomstige gebeurtenissen in diverse andere democratische landen, best zorgwekkend vind ik.
@2
Waar het me om gaat is dat er soms legitieme redenen kunnen zijn om zaken gesloten te houden. Of dat in die zaak tegen Modderkolk het geval is weet ik niet en jij net zo min. Maar voor jou is dat blijkbaar geen belemmering om je conclusie al te trekken. Ik vind dat ongenuanceerd en onzorgvuldig.
En ja, ik vind ook dat er ontwikkelingen in de democratische wereld zijn die zorgwekkend zijn. Onder meer door lieden die ook alle nuance en zorgvuldigheid uit het oog verliezen als het om rechten gaat. Des te meer reden om daar niet in mee te gaan. Zeker als je voor een blog schrijft dat het motto “Hopeloos genuanceerd” voert.
@3:
Klopt. Ik trek daar dan ook geen conclusie uit. Het kort geding zal moeten uitwijzen wie hier gelijk heeft. Mijn bezwaar (en dat van zijn advocaat) geldt het dreigement met vervolging wegens het voornemen om te publiceren. Dat dit is ingetrokken doet niets af aan het signaal dat er van uit gaat: een waarschuwing voor ieder die iets openbaar wil maken waar de staat problemen mee heeft.
Dus dit is geen conclusie?
Of dit?
Of dit (waar je expliciet het kort geding ook noemt als onderdeel van de intimidatie)?
Geen spatje nuance of zorgvuldigheid te bekennen. Maar blijkbaar kun je het niet opbrengen om dat toe te geven. Dan houdt het op.
@5: dit hele blog staat al jaaaren vol met posts die niet genuanceerd en/of zorgvuldig zijn. Doe het zelf beter dan, in plaats van alleen te mekkeren tegen een blogger die je niet bevalt
@5: Er is met de zaak Modderkolk wel degelijk wat meer aan de hand, omdat het hier gaat om een rechtszaak om de publicatie voorkomen. Dat mag grondwettelijk helemaal niet, alleen ná publicatie kan iemand vervolgd worden als wat hij heeft gepubliceerd in strijd met de wet is.
@7
Een kort geding (civiele zaak) om een publicatie te voorkomen is niet ongrondwettelijk en ook niet zo uitzonderlijk. Iedereen die meent dat een geplande publicatie onrechtmatig is kan zo’n kort geding aanspannen en dat gebeurt ook regelmatig.
Een strafzaak aanspannen kan wel pas na publicatie. Daarom was er in dit geval ook sprake van dreigen met een vervolging. Als ze bij de AIVD menen dat het echt strafbaar is wat Modderkolk van plan is, vindt ik het ook weer niet zo vreemd dat ze hem dat laten weten. De manier waarop had, voor zover ik het begrijp, wel een stuk subtieler gemogen.
Update:
In een kort geding achter gesloten deuren heeft de rechtbank bepaald dat Modderkolk de gevraagde passages alsnog moet aanpassen voor de publicatie van zijn boek.
Marc van Breda, hoofd juridische zaken bij De Persgroep geeft commentaar op de affaire:
@9
Marc van Breda heeft de afgelopen jaren niet zo goed op zitten letten, blijkbaar. Het OM (ook rijksoverheid) is de afgelopen jaren bijvoorbeeld meermaals naar de rechter gestapt om publicatie te voorkomen van informatie over lopende zaken. Rond het Passage proces, bijvoorbeeld (“De Ros tapes”), of de getuigenissen van Holleeder en zijn zussen op een blog.
Dit soort zaken komt regelmatig voor.
@10: Ik denk dat Van Breda met rijksoverheid de staat bedoelt, de rijksdiensten of het bestuur. Dat vind ik wel iets anders dan het OM, dat onderdeel is van de rechtsprekende macht en gescheiden van het bestuur optreedt.
Nog een gevalletje uit het Verenigd Koninkrijk. Daar zijn voor Trump nogal beschamdende telegrammen van de Britse ambassadeur in de VS in de krant gekomen. Met grote ophef als gevolg, de ambassadeur is afgetreden. Vandaag is opnieuw een memo van de ambassadeur in de pers gekomen..
Scotland Yard probeert nu de pers te intimideren:
@11: Ik denk dat Van Breda met rijksoverheid de staat bedoelt, de rijksdiensten of het bestuur. Dat vind ik wel iets anders dan het OM, dat onderdeel is van de rechtsprekende macht en gescheiden van het bestuur optreedt.
Wow, je blijft de doelposten verschuiven he? Waarom is het verschil tussen OM en een uitvoeringsorganisatie van de overheid hier relevant?
Nog een gevalletje uit het Verenigd Koninkrijk.(…)
Wel bij het onderwerp blijven graag: vermeende intimidatie door de Nederlandse staat.
@13: Hè, een vraag stellen waarvoor het antwoord al gegeven was…
Wel bij het onderwerp blijven? Dat is toch intimidatie door de overheid?
@14: Neuh, “AIVD klaagt journalist aan”. Of gaat Jos straks beginnen over intimidatie in China of Iran?
@13: Wel eens van Montesquieu gehoord?
@15: …of van het onderscheid tussen democratische rechtsstaten en autoritaire dictaturen?
@11
Muggenziften. Het is in alle gevallen “De Staat der Nederlanden versus ….”.
Maar wat vind jij er nu eigenlijk van dat de rechter de AIVD in het gelijk stelt? Is dat ook intimidatie? En zit de rechter dan in het complot? Of wijst het erop dat de AIVD in dit geval blijkbaar wel een punt heeft, en jij dus voorbarig was met je oordeel “intimidatie”?
@15: onze grondwet is van Thorbecke, niet van Montesquieu. dat je nu het buitenland er met de haren bij moet slepen bevestigt de zwakte van je oorspronkelijke bewering: dat de Nederlandse staat journalisten intimideert.
@17: Of de AIVD een punt heeft zullen we nooit te weten komen. Alle info blijft geheim. Het kort geding vond plaats achter gesloten deuren. Maar Modderkolk zal het er mee moeten doen. En wij zullen ons als burgers hier ook bij neer moeten leggen.
Ik blijf de oorspronkelijke aankondiging van een mogelijk strafrechtelijk onderzoek tegen de journalist net als vele anderen intimiderend vinden. En ik merk op dat een vergelijkbare intimidatie in het VK door de Conservatieven daar stelliger wordt bekritiseerd dan door velen in ons land.
@20
Daarmee zeg je eigenlijk dat je de rechter niet vertrouwt. Daarmee kom je in mijn ogen akelig dicht in de buurt van de retoriek die iemand als Wilders gebruikt als een rechterlijke uitspraak hem niet bevalt.
Tot op zekere hoogte is dat natuurlijk zo. Maar de vraag is of dat altijd te vermijden is. Stel nu eens dat de rechter en de AIVD gelijk hebben en dat publicatie van dat boek werkelijk strafbaar zou zijn. Of dat daar mogelijk mensen door in gevaar worden gebracht. Hoe zou de AIVD daar dan volgens jou mee om moeten gaan? Helemaal niets doen en maar hopen op een goede afloop? Of hebben ze een bepaalde verantwoordelijkheid voor de bescherming van bronnen en medewerkers?
En wat had je ervan gevonden als de AIVD Modderkolk niet van tevoren had gewaarschuwd voor mogelijke strafbaarheid, maar als zij, of bepaalde personen die in het boek worden genoemd, na publicatie wel aangifte hadden gedaan? Iemand niet waarschuwen als je meent dat die zichzelf mogelijk in grote problemen brengt, is dat niet veel ernstiger?
@19: ben ik met je eens. dreigen met strafrechtelijke vervolging vind ik ook intimiderend, zeker als in dergelijke gevallen het kort geding de aangewezen weg is.
Eigenlijk zegt de staat daarmee: mocht de rechter ons (in de civiele procedure) in het ongelijk stellen, dan leggen we ons daar niet bij neer en zullen we pogen om je via het strafrecht alsnog een douw te geven. Rauwdouwen noem ik dat.
Het lijkt mij verder een legitieme vraag of de rechter in kort geding zich heeft uitgelaten over de proportionaliteit van het optreden van de staat of dat dit aspect (omdat alleen de civiele vraag voorlag of er gepubliceerd mocht worden) buiten beschouwing is gebleven. Ik acht dat wel waarschijnlijk.
Goed dus dat dit in de media (al is het “maar” op Sargasso) toch nog een keer onder de aandacht gebracht wordt
@20:
Vreemde conclusie, die geheel voor jouw rekening komt en die ik alleen kan verklaren uit een volkomen misplaatst wantrouwen. Ook voor mij heeft de rechter het laatste woord. Daarom zullen we er ons bij neer moeten leggen, precies zoals ik schreef.
Verder heb ik al eerder duidelijk gemaakt dat de waarschuwing aan Modderkolk de hele journalistiek raakt. De overheid kan zich daarvan beter onthouden voor de zuiverheid van de verhoudingen in een democratische rechtsstaat.
@22
In #4 schreef je nog:
Daar staat “wie hier gelijk heeft”. Niet “waar we ons bij neer moeten leggen.” En in #19 was het zelfs:
Daar wijst het kort geding dus ineens helemaal niks meer uit.
Ik wantrouw je niet, ik constateer gewoon dat je op dit punt niet vreselijk consequent bent. En dus ook niet vreselijk overtuigend.
Verder negeer je het tweede deel van mijn #20 helemaal. Dus herhaal ik de laatste vraag nog maar eens: zou het niet nog kwalijker zijn als de AIVD niet zou waarschuwen voor de consequenties, als ze werkelijk menen dat publicatie strafbaar is?