Een bijdrage van econoom Arnoud Boot, overgenomen van Me Judice.
De Europese politieke leiders durven de zwakke Eurolanden niet uit de wind van de financiele markten te houden door bijvoorbeeld het Europese noodfonds te vergroten. In plaats daarvan dwingen zij de Europese Centrale Bank tot steunaankopen van overheidsobligaties van deze landen. Dat is een zeer riskante operatie die bovendien de ECB tot partij maakt, stelt Arnoud Boot. Zo kan een herstructurering van de Griekse staatschuld nu ook het faillissement van de ECB betekenen. De financiele markten doorzien dit politieke spel en hebben hier dan ook buitengewoon negatief op gereageerd.
Steunaankopen
De Europese Centrale Bank (ECB) heeft volgens bankpresident Trichet met een overwhelming majority besloten tot verdere steunaankopen van overheidsobligaties. Zeker is dat de centralebankpresidenten van de belangrijkste crediteuren – Duitsland en Nederland – tegen hebben gestemd. Zij hebben het dus moeten afleggen.
De risico’s voor de ECB zijn fenomenaal en in wezen onacceptabel. De falende Europese politiek brengt de ECB in grote problemen.
Niet de ECB, maar de politiek gaat over het nemen van risico’s ten aanzien van zwakke eurolanden. Deze risico’s vertalen zich immers in mogelijke verliezen. Die moeten worden gedragen door de belastingbetaler. Het zijn de politici die aan deze belastingbetaler verantwoording zijn verschuldigd. Deze ijzeren logica wordt met voeten getreden, maar de onrust neemt toe. De financiële markten eisen terecht duidelijkheid.
Noodfonds niet vergroot
De euroregeringsleiders lijken niet bij machte om de problemen in de eurozone op te lossen. Zij opereren in een vacuüm, zonder mandaat van de kiezer. Het is nog maar twee weken geleden dat de regeringsleiders hun laatste reddingsakkoord bekendmaakten over de eurozone. Wat ontbrak, was een vergroting van het Europese noodfonds (EFSF). Voor iedereen was het duidelijk dat het fonds niet voldoende groot was om grote landen – lees Italië en Spanje – daadwerkelijk uit de wind te houden van de onrustige financiële markten.
Nu is het niet per definitie verstandig beleid om zomaar via een groot fonds garant te staan voor elkaar. Het draagvlak in de solvabele, noordelijke landen om voor de zuidelijke lidstaten garant te staan, is beperkt. Garant staan mag bijvoorbeeld niet betekenen dat de zwakke, zuidelijke landen noodzakelijke herstructureringen achterwege laten, omdat via het fonds de rekening naar anderen kan worden doorgeschoven. Ook is het legitiem om als eurozone second thoughts te hebben over de wenselijkheid van al die solidariteit die de euro schijnt te vereisen, en dus om de euro zelf ter discussie te stellen.
Onafhankelijkheid bedreigt
Pressie uitoefenen op de ECB om via de achterdeur lidstaten te steunen, is daarentegen van een andere orde. Hiermee wordt verantwoordelijkheid ontlopen en wordt de belastingbetaler voor de gek gehouden. Alle risico’s die de ECB loopt, komen uiteindelijk immers terecht op het bordje van dezelfde belastingbetaler.
Ook voor de ECB zelf zijn er onacceptabele risico’s. De onafhankelijkheid van een centrale bank is een groot goed, maar als centrale bank van een muntunie van onafhankelijke staten loopt de ECB met de steunaankopen een groot kredietrisico – sovereign risk – op zwakke lidstaten. Dit is een directe bedreiging voor haar onafhankelijkheid. Ze kan immers in financiële moeilijkheden komen als de risico’s niet goed uitvallen. Als dat gebeurt, moet de bank worden gered door de eurolidstaten. Van haar onafhankelijke positie is dan weinig meer over.
Voor de besluitvorming over mogelijke herstructureringsmaatregelen zijn ook de obligaties van probleemlanden op de balans van de ECB onwenselijk. De risico’s op de balans maken de ECB zelf partij. De bank zal trachten om de besluitvorming te beïnvloeden, om haar eigen solvabiliteitspositie te versterken. Zo is de ECB per definitie tegen een herstructurering van Griekse schulden, omdat ze hieraan failliet kan gaan.
Deze invloed van de ECB is niet goed. De politiek moet een integrale beoordeling maken van het gewenste beleid. Dat mag niet worden beïnvloed door eigenbelang van de ECB.
Politiek duwt ECB in rol van steunverlener
De ECB heeft niet gekozen voor deze rol. De politiek heeft de ECB sinds mei vorig jaar onder druk gezet om te ‘helpen’, door staatsobligaties op te kopen. Voor de politiek biedt dit niet alleen de mogelijkheid om zaken beter voor te stellen (de steun via de ECB is minder zichtbaar voor de kiezer), maar ook om de ECB medeverantwoordelijk te maken.
Het zwartepieten is begonnen. Voor regeringsleiders komt het niet slecht uit om de ECB te gijzelen door risico’s op haar balans te parkeren. Als zaken verkeerd uitpakken, en de politiek moet de ECB redden, dan kan ze de ECB de schuld geven. De ECB laten bungelen biedt ongekende mogelijkheden.
De ECB ziet geen uitweg meer, maar lijkt verrassend genoeg van de nood een deugd te maken. ECB-president Trichet is begonnen met het opkopen van Italiaanse overheidsobligaties, maar heeft daar allerlei eisen aan gekoppeld. Als eurolandpolitici niet bij machte zijn om het juiste te doen, kan de ECB dan niet zorgen voor discipline? Ik denk dat dit naïef is. Zodra de ECB de Italiaanse risico’s op haar balans heeft staan, is zij overgeleverd aan de grillen van de Italiaanse en aan de eurozonepolitiek. Hoe denkt zij macht te kunnen uitoefenen zodra het geld eenmaal is verstrekt? Erger nog – de risico’s op haar balans zullen haar politieke onafhankelijkheid definitief de das om doen. Meer dan een vlucht naar voren is het dus niet.
De vaak verguisde financiële markten hebben het spel doorzien en buitengewoon negatief gereageerd. Terecht hebben zij de gijzeling van de ECB en haar vlucht naar voren geïnterpreteerd als het ultieme bewijs van de machteloosheid van de Europese politiek. De politiek ontkomt niet meer aan het maken van fundamentele keuzes over de euro.
Reacties (35)
Komt een vergroting van het noodfonds ook niet op conto van de belastingbetaler (net als eventuele verliezen op de staatsobligaties)?
“De vaak verguisde financiële markten hebben het spel doorzien en buitengewoon negatief gereageerd.”
De spread op de rente voor zowel Italië als Spanje is flink gedaald, dus eigenlijk is dat een positief signaal. Werd de beurscrash van de afgelopen weken niet gewoon veroorzaakt doordat de economische vooruitzichten een stuk minder zijn dan verwacht, met als gevolg dat er door de regeringen wereldwijd waarschijnlijk wéér meer bezuinigd gaat worden, met als gevolg dat de vooruitzichten nóg slechter worden, met als gevolg dat…
Ik zag de beurzen vooral positief reageren. Van wat ik er als niet-econoom van begrijp is dat de ECB helemaal niet failliet kan gaan (ze hebben de drukpers in handen), al zeker niet van Griekse schulden. Wel kan de deur naar inflatie geopend worden. Dat zou dan in zekere zin ten halve gekeerd zijn, want de ECB kreeg bij de oprichting juist de opdracht mee inflatie tegen te gaan. De reden waarom de Zuid-Europese overheidsfinanciering (en hun economieën) in de knel zijn geraakt.
PS. Verander beter de t in een d bij “Onafhankelijkheid bedreigt”. Zoals het er nu staat heeft het een heel andere betekenis.
Fantastisch om dit stuk te lezen. Wat voor politieke keuzes er ook uiteindelijk worden gedaan, deze moet plaatsvinden volgens de normale democratische weg, en niet door middel van de achterdeur van de ECB door ons straks voor een onoverkomelijk feit te stellen van een mega-exposure van de ECB en dus van ons allen.
De vlucht naar voren voor een EFSF van 3000 miljard en een politieke unie heeft gewoon geen steun onder de bevolking. M.i. is dat de reden om de ECB te gebruiken. Trichet doet daar volgens mij gewillig aan mee, omdat hij weet dat dit niet via het normale democratische proces kan bereiken. Het is een ordinaire machtsgreep. En de risico’s die dat veroorzaakt, zijn niet alleen financieel.
@1: het fonds kan vreemd vermogen aantrekken cq obligaties verkopen aan particulieren, de cb niet . met meer eigen vermogen (inleg vannationale staten) kan het ook meer vreemd vermogen aantrekken.
@2: zomaar de drukpers aanzetten mag niet volgens haar eigen statuten.
@3: we hebben een representatieve democratie
Wat een nonsens. Waarom zouden wij moeten betalen voor verliezen van de ECB? De Amerikaanse overheid betaalt ook niet voor de verliezen van de Federal Reserve op Amerikaanse rotzooi hypotheken.
ECB kan niet failliet gaan, want het kan altijd zoveel euro’s maken als het wil. Het ware risico is niet insolventie, maar inflatie. Inflatie is geen echt probleem, met de hoge werkloosheid in de Eurozone.
@4: Mocht het volgens haar eigen statuten wel staatsobligaties aankopen om landen in schuldproblemen te helpen? Ik zie de statuten wel veranderd worden als het alternatief faillissement is.
@4. Het klopt dat we een representatieve democratie hebben. Maar wij hebben niet gekozen voor de samenstelling van de ECB. We hebben niet gekozen voor het breken van de regels door de ECB, om nu met honderden miljarden van waardeloos staatspapier opgeschept te zitten, waar we straks extra voor mogen bloeden. Wanneer is hier een debat over geweest in de Tweede Kamer, wanneer is deze beslissing genomen en waar? Wie heeft voor gestemd, wie tegen? Waar kan ik diegene representatief verantwoordelijk houden voor het uitgeven van waarschijnlijk minstens 300 miljard EURO, waarvan NL minstens zo’n slordige 15-20 miljard neemt? Zeg het me maar Jsk? Welk telefoonnummer kan ik bellen om mijn ongenoegen hierover te uiten?
De representatieve democratie wordt zo dus juist aan de kant gezet. We gebruiken gewoon een ‘politiek onafhankelijke’ instelling om onze natte eurobonds-droom te verwezenlijken. Het is immers het beste voor Europa. Niemand wil het. Maar de massa’s zijn gewoon dom, en moeten met een klein duwtje geholpen worden.
Oh, en pas op, je mag de ECB niet bekritiseren. De ECB is immers onafhankelijk en die willen we niet in gevaar brengen door onze mening erover te geven. Dus de minister kan er niks over zeggen in het Parlement; en de kamerleden, onze vertegenwoordigers, zwijgen ook, of misschien fluisteren ze heel zachtjes. Dat was de vorige debatten ook zo, en zal nu ook zo gaan. Lekkere verantwoording!
@5 Waarom vindt iedereen hier inflatie o zo fantastisch. Het opzettelijk veroorzaken van inflatie door het maken van geld is m.i. gewoon een vorm van belasting. Immers jij drukt geld voor jezelf, en geld van anderen wordt minder waard. Je neemt dus gewoon geld weg van anderen. Alleen ook hier geldt weer, zonder dat je je hoeft te verantwoorden, want de ECB is immers een politiek onafhankelijke club!
Wat was die leus ook alweer, no taxation without representation!
@8: Niemand vindt inflatie fantastisch, maar de alternatieven zien er aanzienlijk minder aantrekkelijk uit. Verder gaat het hier niet om het opzettelijk veroorzaken van inflatie. De inflatie is eerder een (ongewenst) bijproduct.
@8 Een niet-progressieve belasting bovendien.
@7: Wat moet er wel gebeuren volgens jou? De paradox is natuurlijk dat met het democratisch debat wat jij zo graag wil een oplossing van de problemen alleen maar verder uit zicht raakt. Jij wilt het debat namelijk gebruiken om geen geld uit te geven, waarmee de europese verhoudingen alleen nog verder verziekt worden. Natuurlijk willen mensen niet betalen, maar ik heb niet het idee dat er een keuze bestaat die ons rechtsom of linksom geen geld kost.
Dat de politici hun verantwoordelijkheid niet nemen, ben ik met je eens. Ze hoeven het nemen van beslissingen niet over te laten aan de ECB, ze hoeven het debat in de parlementen niet uit de weg te gaan. Maar aangezien de maatregel waar de markten naar vragen (een forse verhoging van het noodfonds) op ‘we willen niet betalen’ kritiek stuit in het debat, zitten de politici klem en wordt het nemen van doortastende actie overgelaten aan het ECB.
@5: ehm,je praat onzin? de nationale centrale banken zijn de aandeelhouders van de ECB. stel dat het eigen vermogen van de ECB afneemt door afschrijvingen dan moeten de nationale banken dat verschil aanzuiveren.
@6: de statuten zijn door de lidstaten aangepast om de aankoop van schuldpapier mogelijk te maken. ik denk niet dat de bundesbank akkoord zou gaabn met het lukrraak bijdrukken voor eigen kas.
@7: volgens mij hebben cu, sp en PVV tegen de uitbreiding van het efsf gestemd. je weet dus wat je te doen staat ;-)
@12: In feite is deze aankoop toch een onvermijdelijke aanzet tot. Als de Bundesbank dus niet akkoord zou gaan met geld bijdrukken hadden ze niet akkoord moeten gaan met het opkopen van schuldpapieren van bedenkelijke waarde.
De ECB heeft hetzelfde gedaan met het Ierse en Griekse schuldpapier een tijdje terug. Dat heeft toen ook niet echt geholpen, en heeft de balans van de ECB wel in gevaar gebracht.
@12 Nog steeds geen reden waarom de overheden dit geld moeten betalen door belasting te heffen of te lenen. Laat de nationale banken dat geld gewoon maken.
@8 Inflatie is niet per definitie het gevolg van een toename van de geldhoeveelheid. De kwantiteitstheorie van geld luidt MV=PY . Een verandering in M (geldhoeveelheid) betekent nog niet gelijk dat P (prijs) stijgt, het kan ook betekenen dat Y (output) stijgt. Met 9,9% werkloosheid in de Eurozone geloof ik dat de output makkelijk kan worden verhoogd door hogere uitgaven.
@16: inflatie-belasting bedoel je? dat doen derde wereldlanden met zwakke centrale overheden. met 20 à 30 % jaarlijkse geld ontwaarding tot gevolg. neon danke. maar dat heeft allemaal niet zoveel met het onderwerp te maken.
kwantiteitsvergelijk is trouwens een tautologie cq niet erg nuttig
@bismarck: de twee zaken die je noemt zijn misschien gelijk aan elkaar in jouw hoofd. maar niet in de realiteit. er is een groot verschil tussen geld drukken om tegen de marktprijs activa te koen ()
te kopen (qe) en geld drukken om het eigen vermogen aan te zuiveren.
@17: De ECB moet die obligaties aanzienlijk boven de marktwaarde gekocht hebben, om er voldoende aan te kunnen kopen om enige invloed te hebben op de rentestand van nieuwe leningen. Ik zeg overigens ook niet dat de twee dingen gelijk zijn, maar dat het eerste gaat leiden tot het tweede. Straks zit de ECB met een tekort als die obligaties hun (aankoop)waarde verliezen en dat moet aangevuld worden.
@19: Ah hellend vlak. Nee, nog even niet. Om de prijs op peil te hoef je niet boven de marktwaarde te kopen.
Wat is het alternatief, Arnoud? De hele zaak laten uit elkaar vallen, en nog een veel grotere bankencrisis veroorzaken? Ik ben eerder akkoord met de tweede reactie: de ECB kan niet failliet gaan. Zij kan wel in de huidige omstandigheden niet niets doen.
Karel
Een oplossing zonder dat het geld kost is er inderdaad niet. Het grootste nadeel van een uitgebreid EFSF vind ik dat het een enorme last legt op de Noord-Zuid relatie in Europa. Dat kan gevolgen hebben die niet alleen economisch zijn. Het is onwenselijk om zulke spanningen te gaan creeren, door angstvallig elkaar klemvast te houden.
Mij lijkt allereerst zaak dat het probleem niet wordt aangegrepen door mensen met een politiek programma om hetzij de Euro en de EU te laten klappen, hetzij er een Federatie van te maken.
De realistische oplossing lijkt mij de schulden van de PIIGS landen, plus Frankrijk en Belgie, te saneren. Wanneer het daarvoor nodig is dat ze uit de EURO stappen, dan moet dat gebeuren. en houden we een noordelijke euro over, waarbij het oorspronkelijke stabiliteitspact geldt.
Ik geloof niet zo in het angst-verhaal van omvallende banken. Mochten banken in problemen komen dan kunnen deze, afhankelijk van de situatie, geholpen worden. Mocht het zo zijn dat banken niet te redden zijn, dan is dit het probleem van de banken zelf en de mensen die daar hun geld hebben ingestoken. Mochten mensen zo hulpbehoevend zijn, dan kan wat worden geregeld met de bijstand.
We kunnen in elk geval niet verder door allemaal angstvallig op onze zak geld te zitten en hopen tot iemand anders het kwijtraakt. Ook moeten we ophouden te ideologiseren.
Wat ik een veel groter fundamenteel probleem vind is dat we wezenlijke delen van onze zelfbeschikking uit handen aan het geven zijn zonder dat we daarover geraadpleegd zijn, per referendum of per verkiezing. Hiermee wordt de Nederlandse bevolking voor een fait accompli gesteld (en ook die van andere landen). Ja, sorry, we hebben destijds netjes in een verdrag vastgelegd dat we nooit falende staten bijstaan, want staten kunnen niet falen, want ze mogen niet meer dan 3% tekort op hun begroting hebben. Maar sorry, het is toch net iets fouter gegaan dan we dachten, dus of je even twintig miljard wilt lappen, en oh ja, rot voor je pensioenfondsen.
Als je een keer dergelijke wezenlijke zeggenschap buiten je democratische controle laat vallen (ik beschouw dat europese circus als fundamenteel ondemocratisch) is er niets op tegen dat er nog meer van onze soevereiniteit wordt afgenomen, gewoon omdat het toch een crisis is.
Het is wachten totdat het eerste noordelijke land besluit dat het genoeg is geweest en zijn steun staakt aan een gezamenlijke oplossing en dan het is dag met de EU. Ik gok op het hof in Karlsruhe.
(ik ben overigens in principe pro-Europees)
@23 je neemt me de woorden uit de mond. Volgens berichten neigde Karlsruhe naar een ja, mits…. Maar we wachten af. Kwam die uitspraak niet ergens in september?
@17 Waarom zou er inflatie optreden als 9,9% van de bevolking in de eurozone werkloos is? Gaat nog wel even duren voordat de lonen genoeg gaan stijgen om inflatie te veroorzaken.
En waarom zouden we geen tautologie mogen gebruiken? Zeer verhelderend in dit geval, omdat het laat zien dat een stijging van de geldhoeveelheid niet noodzakelijkerwijs zorgt voor inflatie.
Bovendien zou ik me niet erg ongerust maken over hogere inflatie (5-7%), lijkt me alleen maar goed, zo wordt de enorme private schuldenlast tenminste betaalbaar. Inflatie is geen belasting op iedereen, het is met name een belasting op crediteuren, en ik voel me nou niet echt geroepen om de belangen van bankiers te verdedigen.
@25: simpel voorbeeld: in spanje is de werkloosheid geconcentreerd in de bouwsector. geen hoeveelheid kwantitatieve verruiming zet die mensen aan het werk.
de kwantiteitsvergelijking heeft weinig inhoud omdat het elk falen van het bankstelsel “verklaart” met een verlaging van V: de catch all omloopsnelheid van het geld. laat daar nu het probleem zitten: huishoudens, bedrijven en banken zitten op hun geld
ten spotte zijn bankiers geen crediteuren
Ik heb het niet over een Europese kwantitatieve verruiming. Laat de Spaanse overheid het overheidstekort opschroeven en investeren in infrastructuur en andere gerichte werkgelegenheidsprogramma’s. Als de markten geen staatsobligaties willen kopen, prima, dan koopt de ECB ze op. Geen enkele goede reden om 20% van de beroepsbevolking niks te laten doen.
@27, ik ben het eens met de constatering dat er geen goede reden is dat je 20% van de beroepsbevolking niets kunt laten doen, maar daar houdt het mee op. Als de Spaanse regering fors gaat stimuleren en het benodigde geld daarvoor van de ECB krijgt, dan kunnen wij (de andere landen) hoog en laag springen, maar hebben we geen democratische zeggenschap over hoe de Spaanse regering dat doet. Dat is dus een blanco cheque.
@ 27 Dit filmpje legt mooi uit waarom je niet gewoon geld kan blijven uitgeven…. waarschijnlijk wel bekend.
http://econstories.tv/2010/06/22/fear-the-boom-and-bust/
Als je er over nadenkt, is onze huidige tijd zeer veelbetekenend, aangezien we na 70 jaar aan het einde zijn gekomen van een door de overheid gestimuleerde economie en keynesiaanse politiek. Ik denk dat het een hele harde val wordt, en dat we echt anders moeten gaan denken. Misschien inderdaad maar bij Hayek beginnen.
En pats#!@, zou de weg naar het einde van het eurovriendjes project zijn ingeslagen?
@30
We zijn al twintig, dertig jaar bezig met Hayek en Milton Freedman. Dat zou wel eens de reden juist kunnen zijn dat er op dit moment veel fout gaat.
Want als we de overheid minder macht geven, moet dus alles de markt doen. De burger heeft daar weinig over te zeggen. Kunnen alleen met de voeten stemmen. Lekker zeg.
Nee heel die markteconomie is een utopie, zoals Hans Acherthuis al betoogde in zijn vorig jaar verschenen boek.
#32
Friedman zelf had anders weinig op met de euro. Maar goed, dat staat vast niet in dat boekje van Achterhuis.
@ JSK en andere geinteresseerden
Hier een opinie artikel van Otmar Issing die gisteren in de FT een erg sterk stuk schreef. Hij wordt met de dag meer verbolgen over de euro crisis terwijl hij vroeger een groot voorstander was. Hij was verder voormalig ECB economist en is nu adviseur voor Merkel. Lees en zie hoe onze Duitse buren erover denken. Nogmaals een erg sterk stuk om te lezen:
http://www.ft.com/cms/s/0/c4159b34-c1a8-11e0-acb3-00144feabdc0.html
@34, zo’n kernachtige analyse heb ik nog niet eerder gelezen. En dat van iemand die het echt kan weten. Dank voor deze link.