Klem gezet

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Vorig jaar zomer is bij de grote partijen eindeloos onderhandeld over de pikorde op de kandidatenlijsten voor de Tweede Kamer. Dagenlang is ruzie gemaakt en met deuren geslagen, terwijl de de posities van potentiële kroonprinsen en -prinsessen precies werden uitgemeten.
Maar in de laatste fase van een kabinetsformatie kunnen de leiders van de coalitiepartijen helemaal alleen toeslaan en de officiële hiërarchie negeren. En dan komen uit de coulissen de echte zwaargewichten tevoorschijn.
Wie goed oplette, zag zijn vermoedens bevestigd. De nieuwe minister van Volksgezondheid, Ab Klink, de beste politieke vriend van premier Jan Peter Balkenende, manifesteerde zich in toenemende mate als chef-ideoloog voor staatszaken.
Bij de PvdA liep Ronald Plasterk zich achter de schermen warm. Hij redigeerde het verkiezingsprogram en bemoeide zich met de voorzomerse AOW-ruzie, door zich op te werpen als bemiddelaar tussen Marcel van Dam en Wouter Bos. En dan deed hij óók nog even mee met het doorrekenen van de kosten van alle sociaaldemocratische beleidswensen.
Plasterk is een gretig wonderkind en de snelst schrijvende columnist van Nederland. Geregeld legde hij de redactie van de Volkskrant drie concept-columns voor, die hij in een uurtje uit zijn laptop had gespuugd. Sinds Joop den Uyl heeft zich in de PvdA niet zo’n veelzijdige, alleskunnende betweter aangediend. Plasterk is de nieuwe tweede man, die met al zijn charme in het kabinet kwesties op scherp kan zetten.
Opvallend was Plasterks introductie. Wouter Bos lanceerde hem nadrukkelijk als de PvdA-atheïst. Dit zoemde al weken rond: met
een atheïst op Onderwijs kan tegenwicht geboden worden aan het sociaal-christelijke denken.
Maar hoe?

Want het CDA heeft weer het voortgezet onderwijs in handen gekregen, met als penibelste onderdelen het vmbo en de ROC’s. Die worden straks bestierd door de oud-verpleegkundige en partijvoorzitter Marja Bijsterveld. Dit illustreert hoe uitgekookt het CDA heeft onderhandeld. Met een matrixmodel uit de computer van Ab Klink is de christelijke leer van de soevereiniteit in eigen kring vertaald in machtsposities.
In ouderwetse antirevolutionaire termen is het evangelie een kompas voor een samenleving die door groepen en zuilen – vooral confessionele – naast elkaar wordt bestuurd en beheerd. Dit in tegenstelling tot één centrale, sturende macht: de markt in de visie van de liberalen, de staat volgens de sociaaldemocraten.

De stille machtsstrijd die CDA en PvdA voeren over het onderwijs heeft de laatste decennia fnuikende gevolgen gehad voor de onderwijspraktijk. De ‘kanaänse’ teksten uit het regeerakkoord verbloemen het grote ongemak in Nederland over de verloedering van het politieke toezicht op de kwaliteit van het onderwijs.
En nu wordt het nóg ingewikkelder. Want om het machtsverhoudingen in evenwicht te houden, krijgen we een PvdA-staatssecretaris voor het onderwijs aan kinderen tot twaalf jaar en een CDA-staatssecretaris voor de scholieren van twaalf tot achttien jaar.
Het CDA is er vorig weekeinde in geslaagd de PvdA in een fractie van een seconde klem te zetten. Met de matrix van Klink in de hand werden in de slotfase van de onderhandelingen ter compensatie van het ministerie van Financiën alle andere sociaaleconomische ministersportefeuilles opgeëist.
Waarom heeft Bos toen niet teruggeschaakt en tegen het CDA gezegd: “Jullie Volksgezondheid, de vakbonden en het voortgezet onderwijs; wij de wijken, de universiteiten, de crèches én het hele arbeidsmarktbeleid. En dus wordt Ahmed Aboutaleb co-minister op Sociale Zaken, net zoals er bij Vrom twee ministers zijn.”
Dan was behalve een oud-communiste (Ella Vogelaar) en een atheïst ook een moslim minister geworden. Dat had Bos moeten afdwingen, maar hij wilde aardig blijven.
En zo heeft Sharon Dijksma ook nog een staatssecretariaatje gekregen.