Vijf lessen over kernenergie

Het is op zich te prijzen dat polarisatie over kernenergie in ons land naar aanleiding van Fukushima uitblijft. First things First: eerst aandacht voor de ellende daar, dan lessen leren, dan bezien hoe we met bestaande respectievelijk nieuwe kerncentrales zouden willen omgaan. Door Fukushima is het risico van Borssele bijvoorbeeld niet ineens groter of kleiner geworden. Een kans betekent dat iets kan gebeuren, en als er ergens iets gebeurt verandert door die gebeurtenis op zichzelf de kans niet dat er elders, bijvoorbeeld hier, iets gebeurt. Maar, niet onbelangrijk, onze percepties van de risico’s van kernenergie kunnen veranderen – en dat gebeurt ook – en misschien nog belangrijker: een nadere analyse van wat er gebeurd is kan ook tot een andere technische risicoberekening van kansen zowel als gevolgen leiden.

Precies dat laatste is wat de voormalige commissie Verlenging bedrijfstijd Borssele waarvan ik deel uitmaakte per brief bij minister Verhagen van EL&I bepleitte.

Maar inzake kernenergie zijn inmiddels meer lessen te leren dan Les 1 alleen, over reactorveiligheid. Ik licht een paar inzichten uit die de afgelopen tijd, mede naar aanleiding van Fukushima lijkt het, naar voren zijn gebracht.

Les 2: Het idee dat kernenergie goedkoop is, is de afgelopen jaren wel stevig afgebrokkeld. Kernenergie blijkt een van de weinige technologieën te zijn met een negatieve leercurve: nieuwe kerncentrales blijken telkens meer te kosten per kiloWatt vermogen dan hun voorganger. De geschatte elektriciteitsprijzen per kiloWattuur stijgen net zo hard mee. De elektriciteitsmarkt in de VS reageert op die trend: het overgrote deel van de oorspronkelijke plannen voor nieuwe kerncentrales is inmiddels geschrapt. Dit ondanks een opmerkelijk feit: onder druk van de Republikeinen is een subsidie voor kernstroom van 1,8 dollarcent per kiloWattuur, om een ‘nucleaire renaissance’ te realiseren. Die subsidie zou gelden voor de eerste 6000 MW kernvermogen. Het ziet er niet naar uit dat van het gereserveerde bedrag ook maar één dollar hoeft te worden uitgekeerd.

Les 3: Marktpartijen vinden de kapitaalsrisico’s doodeng, en investeren liever in andere opties. De laatste maal dat een kernreactor in de VS in bedrijf is genomen was in 1996. Er is nu zegge en schrijve één reactor in aanbouw, waarvoor de vergunning werd verleend in 1973.Zou het toeval zijn dat de kerncentrales die nu worden gepland dan wel in aanbouw zijn vooral in landen worden neergezet die het met de democratie en marktwerking niet zo nauw nemen?

Les 4: om kernenergie te kunnen toepassen is een uitgebreide kennisinfrastructuur nodig. Alleen al per vergunning zijn, leert de ervaring, zo’n 70 à 80 ambtenaren nodig. Op de kernenergieafdeling van EL&I werken er nu zo’n 20. Daarnaast is expertise nodig voor MER’s, toezicht, onderzoek, enzovoorts. Dat is er nu amper en zou dus moeten worden opgebouwd. Is dat een zinvolle investering?

Les 5, tenslotte: Voor kernenergie blijkt een andere set principes te gelden dan voor andere bronnen. Wel begrijpelijk gezien vanuit de tijd dat die regels werden ingesteld, die werd geregeerd door de hoop en de droom dat met kernenergie eindelijk een zo goed als eeuwige en goedkope energiebron was ontdekt. Maar inmiddels moeten daarbij vraagtekens worden geplaatst. Wat rechtvaardigt dat de particulier te verzekeren aansprakelijkheid van exploitanten van kerncentrales tot maximaal 180 miljoen is beperkt, en dat voor hogere bedragen de staat als verzekeraar optreedt? Waarom worden van windturbines op zee geacht een bedrag gereserveerd te hebben om de boel te kunnen afbreken vanaf het moment dat de molens stroom leveren, terwijl dat niet geldt voor bouwers van kerncentrales vanaf het moment dat het eerste uraan wordt ingezet? De omgekeerde benadering is logischer: geen privileges voor kernenergie, maar eisen en randvoorwaarden op basis van wat we maatschappelijk aanvaardbaar vinden, en vervolgens maar afwachten of kernenergie daarin kan passen. Via die benadering kunnen alle lessen worden benut.

Deze bijdrage verscheen als column in Energiegids en op de site Natuurlijke Wereld.