Dit opiniestuk is geschreven door Stephan Okhuijsen van Sargasso en Stefan Panhuijsen van de Publieke Zaak. Het stuk is aldaar ook te lezen.
Terwijl politici de afgelopen maand druk in de weer waren om de kiezer naar de stembus te krijgen voor de Provinciale Statenverkiezingen kwam het bericht binnen dat het burgerinitiatief ‘Nederland krijgt Nieuwe Energie’, ondanks het binnenhalen van 45.000 handtekeningen, is afgewezen. Teleurstellend, maar vooral weinig verrassend nieuws. Het burgerinitiatief dreigt vanwege politieke procedures namelijk uit te draaien op een fiasco dat de kloof tussen de burger en politiek alleen maar vergroot.
Hoe zit het ook alweer met het burgerinitiatief? Sinds 1 mei 2006 kunnen burgers zelf een agendapunt voor de Tweede Kamer aandragen. De initiatiefnemers van deze wet stelden dat het burgerinitiatief ‘de participatie en betrokkenheid van burgers kan vergroten’ en een ‘brug zou kunnen slaan tussen ideeën die in de samenleving leven en de landelijke politiek’. Niet alle partijen waren gelijk enthousiast. Na een motie van CDA, VVD, CU en SGP werd de oorspronkelijke drempel van 10.000 handtekeningen verhoogd naar 40.000 en mocht het onderwerp twee in plaats van één jaar niet in de Tweede Kamer zijn behandeld. Daarnaast moet er nog aan enkele andere voorwaarden worden voldaan; een burgerinitiatief mag bijvoorbeeld niet over de Grondwet gaan.
Sinds 2006 zijn er tien burgerinitiatieven ingediend, ieder voorzien van minimaal 40.000 handtekeningen. Aan de burger ligt het falen van het burgerinitiatief dus niet, deze blijkt in staat grote groepen medeburgers – bij elkaar opgeteld goed voor bijna tien zetels – te mobiliseren voor maatschappelijke problematiek. Beantwoordt de politiek dit enthousiasme van de burger? Helaas niet, van de tien initiatieven voldeden er slechts drie aan alle procedurele voorwaarden. Wat is het probleem? Willen de verzamelaars van 40.000 handtekeningen allemaal de Grondwet aanpassen? Nee, alle burgerinitiatieven die ‘niet ontvankelijk’ zijn verklaard, voldeden niet aan de voorwaarde dat het voorstel de laatste twee jaar niet in de Tweede Kamer aan de orde is geweest. Een vreemde voorwaarde, zeker als we het meest recente initiatief nader bekijken.
Het burgerinitiatief ‘Nederland krijgt Nieuwe Energie’ is op 7 december 2010 officieel ingediend. De commissie die het initiatief afwijst, verwijst naar een overleg tussen een Kamercommissie en de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie over duurzaamheid van 6 december. Een dag voor de, vooraf aangekondigde, indiening van het burgerinitiatief. Toeval? In een brief van Verhagen van 30 november 2010 aan de Tweede Kamer over duurzaamheid staat in ieder geval nog niets over 6 december. Daarbij ging dit overleg over duurzaamheid in het algemeen en niet over de specifieke aspecten die het burgerinitiatief aan de orde wil stellen. Het heeft er dus alle schijn van dat er snel een overleg is ingepland om het burgerinitiatief niet in behandeling te hoeven nemen.
De voorwaarde dat een onderwerp de laatste twee jaar niet in de Tweede Kamer aan de orde mag zijn geweest is om drie redenen niet houdbaar. Ten eerste is het vrijwel niet mogelijk, de afgelopen twee jaar zijn er honderden reguliere plenaire en commissievergaderingen geweest, ongeveer 6000 Kamervragen gesteld en 4000 moties ingediend. Hoe kan de burger een onderwerp bedenken waarvan niet gezegd kan worden dat het al eerder tijdens een van deze vergaderingen op een of andere manier aan de orde is geweest? Ten tweede is het onpraktisch. Het verzamelen van 40.000 handtekeningen duurt enkele maanden, in deze periode kan het onderwerp onverwachts in de Kamer ter sprake komen. Moet de initiatiefnemer zijn poging dan staken? Ten derde kan de politiek zelf – door snel een commissieoverleg over een gerelateerd onderwerp in te plannen – de behandeling van een reeds ingediend burgerinitiatief tegenhouden.
De toegevoegde waarde van een burgerinitiatief zou juist in de creatieve benadering van de burger, de brede publieke steun en de mogelijkheid tot doorbreken van politieke spelletjes moeten zitten.
Politieke procedures rond het burgerinitiatief verhinderen nu de gewenste interactie tussen burger en politiek, terwijl ‘een brug te slaan’ ooit één van de doelen was. Creatieve ideeën en interessante plannen worden nu vanwege formaliteiten van tafel geveegd. Echt enthousiast is de politiek nooit geweest over het burgerinitiatief, maar het is nu tijd om keuzes te maken. Met de huidige opzet houdt men de burger alleen maar voor de gek met als gevolg dat deze zich meer van de politiek zal afwenden. De keuze voor de Tweede Kamer is simpel: of neem initiatieven voorzien van 40.000 handtekeningen in behandeling zonder procedurele spelletjes of schaf het burgerinitiatief af.
Update (13:15 uur): Dit opiniestuk lag al ruim twee weken te wachten op publicatie in een landelijk dagblad. Toen dat niet gebeurde hebben we het maar online gezet. Maar de wereld staat niet stil, ook niet die van de burgerinitiatieven. Dus is het goed om hier te melden dat het een burgerinitiatief nu weer wel gelukt is. Het betreft hier AOW-bedrag Omhoog! Deze is op 17 maart goedgekeurd.
Stephan Okhuijsen is redacteur van het weblog Sargasso. Stefan Panhuijsen werkt bij De Publieke Zaak, een platform voor maatschappelijke vernieuwing.
Reacties (36)
Nou zit ik me al weer kwaad te maken. Dat hebben jullie maar weer mooi boven tafel getild, Steev’ns! Logisch dat de zich machteloos voelende kiezers andere a- en non-parlementaire wegen gaan volgen. En nu de rhetorische vragen: Wat kunnen wij eraan doen? Zouden we 40000 man/vrouw bij elkaar kunnen krijgen voor de afschaffing van het burgerinitiatief?
Binnenkort zal een commissie wel concluderen dat er te weinig gebruikt wordt gemaakt van het burgerinitiatief (slechts drie keer in de afgelopen vijf jaar), dat er blijkbaar geen behoefte aan bestaat en dat het daarom beter afgeschaft kan worden.
@about: dat lukt misschien wel, maar is zinloos. Het burgerinitiatief is de afgelopen 2 jaar namelijk al in de kamer behandeld :-)
@Migchiell: 10 keer.
@Steeph: 3 keer zonder vormfouten :-)
Het punt van die ’twee jaar niet in de Kamer geweest’ is natuurlijk bedoeld om de Kamer te vrijwaren van ‘spam’ door burger-initiatieven. Maar de verwoording is ongelukkig; de Kamer kan immers best haar eigen agenda bepalen; het had natuurlijk moeten wezen: ‘is in de afgelopen twee jaar niet door een burger-initiatief in de Kamer behandeld’.
@Migchiell: Ah, zo, correct.
@KJ: Als je het als spam ziet, moet je gewoon het burgerinitiatief afschaffen. (De 2e kamer dan).
@5: Nee, het punt van die twee jaar is niet dat maar (destijds expliciet) het voorkomen van pogingen van politieke partijen om een in de kamer reeds afgeschoten voorstel via de route van een burger-initiatief — samen met de ermee gepaard gaande publiciteit — alsnog behandeld te krijgen; als zodanig is de gekozen formulering geen foutje.
@Steeph; Ik zie het niet als spam. Ik denk dat de overheid het als mogelijkheid van spam zag. En omdat het een experiment was/is, is dat toch ook niet onredelijk ? Wat nou als heel Ermelo/Harderwijk/Putten topless baden wil afschaffen. De kritische massa hebben ze ervoor. Het enige wat ze hoeven te doen is het iedere week naar de Kamer brengen, totdat ze er daar spuug-gallisch van zijn en er uit arren moede maar *voor* stemmen.
@Rene; Ja maar dat is nou juist Ok. De keer erop is niet Ok.
@ KJ: Nee, dat is niet OK. Ik vind dat de kamer een prima punt heeft in het op die manier proberen te zorgen dat politieke partijen niet kunnen proberen via de route van een burger-initiatief de procedurele werking van de kamer naar hun hand te zetten.
@Rene: En daarmee gelijk ook de partij-onafhankelijke oprechte initiatieven frustreren?
Wat zie jij dan als goede oplossing om de burgers een mogelijkheid te geven zaken op de agenda te zetten? Of hoeft het van jou niet?
@Rene; Binnen de Kamer heb je allerlei controle-mechanismen daarvoor: zowel binnen de regering als binnen de oppositie bestaan allerlei verbanden waardoor dit soort dingen informeel maar streng gecontroleerd worden. Flik dit kunstje een keer te veel en je zit niet meer bij de coalitie-besprekingen. Of stemmen we toch lekker met de regering mee. Nee, voor de route partij-initiatief -> burger-initiatief ben ik niet zo bang. Zeker niet als het betekent dat de route eerlijk-burger-initiatief -> Kamer gefnuikt wordt om een verkeerd-staande letter of komma.
Ze kunnen natuurlijk wachten op een moderne variatie van een burgerinitiatief als dit:
http://www.youtube.com/watch?v=BbpXOM4SbGM&feature=related
Ze vragen er wel om ;-)
@ Steeph:
Ten eerste, ik vind de opzet dus nodig. Eén van de eerste burger-initiatieven (waar ik voor was en die ik geloof ik ook ondertekend heb) was die van het vuurwerkverbod.
Die kwam van twee GroenLinks raadsleden via de lokale politiek en werd uiteindelijk om dezelfde reden afgewezen, en naar ik toen zag eigenlijk nogal terecht omdat inderdaad iedere partij zich al geheel expliciet had uitgesproken in de kamer waardoor dit in feite een oneigenlijke poging een reeds democratisch afgeschoten minderheidsstandpunt via de druk van publieke hype-cultuur alsnog door te drukken. Moet je niet willen.
Mezelf citerend (sorry) uit een oudere thread over dit onderwerp voor wat betreft de algemene wenselijkheid van het dichttimmeren van die route:
Denk eens in wat een fantastische manier het alleen al zou zijn voor partijen die er misbruik van zouden willen maken (ik noem geen nam… TON en PVV) om de andere partijen af te schilderen als autocratische regenten door het agenderen van een gemiddeld onuitvoerbaar populistisch nonsens voorstel dat dan publiek afgeschoten moet worden tegen de wens van al die hardwerkende, belasting-centen betalende voetbal-supporters in.
https://sargasso.nl/archief/2009/04/14/tweede-kamer-wijst-wederom-met-rotsmoes-een-burgerinitiatief-af/
Vanuit die publieke hype-cultuur geredeneerd vind ik het inderdaad sowieso niet gegeven dat dit een goed idee is maar als iemand het wil redden dan zal nog steeds dat principe moeten blijven gelden en zal je alleen een sterkere definitie van “behandeld” moeten adopteren. Misschien dat je kunt zeggen dat er echt een stemming over geweest moet zijn of iets dergelijks; dat moet uiteindelijk iemand bedenken die beter op de hoogte is van de details van de procedurele werking van de kamer dan ik dat ben.
Maar wat je dus naar mijn smaak in ieder geval niet kan doen is die eis heel erg ver verwateren omdat ie gewoon nodig is.
@9: En jij denkt dat de inwoners van Ermelo/Harderwijk/Putten elke week binnen een week 40.000 handtekeningen bijeen rapen?
@Bismarck; Het was allicht een overdreven voorbeeld. Humor om te lachen. Maar ik kan me bijvoorbeeld indenken dat met meer acute maatschappelijke splijtzwammen in combinatie met een grote activistische achterban (koopzondagen, leger-inzet, kerncentrales) dergelijke scenario’s (killen van beleid met wat effectief een ‘denial of service’ van de Kamer is), wel degelijk voor zouden kunnen komen.
Het meest recente initiatief was dat van de actieve donorregistratie.
@17: Ik zie het echt niet gebeuren. 40.000 handtekeningen is best veel, om dat herhaaldelijk te blijven opbrengen heb je een veel grotere achterban en een flinke organisatie nodig. En zelfs dan wordt het nog geen DoS, want het aantal petities kan nooit een dusdanig hoge frequentie halen dat de Kamerleden nergens anders meer aan toe komen (los van het feit dat na een keer of drie het betreffende punt totaal geen voorbereiding meer behoeft en dus maar een paar minuten hoeft te kosten aan herhaling van woorden in de Kamer).
We missen het laatste succesvolle Burgerinitiatief: “AOW-bedrag omhoog!”.
Dit werd op 18 januari 2011 ingediend met 41.023 handtekeningen, op 3 maart 2011 goedgekeurd door de Tweede Kamercommissie Verzoekschriften en Burgerinitiatieven, en op 17 maart 2011 aanvaard door de Tweede Kamer.
Alle info: http://www.aowomhoog.nl
@20: Die hadden we gemist doordat het stuk al een tijdje op de plank lag.
Update geplaatst. Gefeliciteerd en dank voor het melden!
AOW bedrag omhoog? Tja.
Typisch gevalletje van politici die liever voor Sinterklaas spelen dan voor Zwarte Piet. Want als het AOW bedrag omhoog moet -kennelijk hebben de huidige generaties veel te weinig pensioen opgebouwd en nu moeten mijn kinderen daar voor bloeden- dan moet er ook iets omlaag.
Dus roept u maar: Wat gaat er omlaag? ‘Nieuwe Energie?’ Subsidies voor Islamlessen op school? Minder politiemissies in Kunduz/Lybië? Iets met cultuur dan maar?
Of is het weer het gebruikelijke linksche gekwaak: Dan maar de belastingen omhoog?
Moraal van dit verhaal: Een burgerinitiatief in deze vorm is een prima middel voor (extremistische) lobbyclubs die de macht van Den Haag willen gebruiken voor hun eigen gewin. De zwijgende meerderheid wordt beroofd, en wie dicht bij de macht zit heeft het lekker warm. Zoals we de zeurgasso weer kennen.
@richard: Knap om het toch weer op een links/rechts discussie te gooien. Actieve donorregistratie is zeker ook zo’n linkse hobby?
Maar even terug naar het punt. Ik begrijp uit jouw woorden dat wat jou betreft het Burgerinitiatief afgeschaft mag worden omdat het alleen maar gebruikt wordt door lobby-clubs terwijl de Tweede Kamerleden al jaren zonder enige beïnvloeding van dergelijke clubs geheel in lijn van wat de burgers denken alle zaken tijdig op de agenda zetten?
Ik vond het vooral knap om rechtsmegafoon honderd-duizend-en-één zichzelf te horen beschrijven als zwijgende meerderheid.
@iedereen, dank voor de reacties. Steeph heeft adequaat gereageerd alle kritiek/tips, daar heb ik weinig aan toe te voegen.
Goed om te horen dat het burgerinitiatief ‘AOW-bedrag omhoog’ wel is goedgekeurd. Heeft het stuk vanuit het bakje ’te plaatsen’ van een krant toch nog invloed gehad :)
Voor de verandering heeft richard “leeft nog in 2004” wel een punt. Zo te horen aan #20 werkt het burgerinitiatief vooral voor mensen met teveel tijd.
@Rene: Zwijgende meerderheid is natuurlijk van Nixon. Ik denk dat hij daarmee bedoelde de “hardwerkende” burger die alleen lokaal nieuws volgt en geen zin heeft om heel erg bezig te zijn met politiek.
En waarom was het burgerinitiatief bedacht? Omdat het petitierecht (artikel 5 Grondwet) geen recht op antwoord noemt. Dus werd er een verplichting ingebouwd om antwoord te geven. Maar een meerderheid van de Tweede Kamer wil helemaal niet dat de politieke agenda door anderen gedicteerd wordt, dus kwamen er allerlei extra eisen.
De vrees voor spam van burgers in de politieke agenda is heel sterk:
“Wie het een beetje handig aanpakt, heeft 40 duizend digitale handtekeningen zo bij elkaar, denkt ook CDA’er Rikus Jager, lid van de Tweede Kamercommissie Verzoekschriften en Burgerinitiatieven. ‘De drempel is erg laag geworden. Als het Wereld Natuur Fonds zijn leden aanschrijft, halen ze die 40 duizend binnen een week.’ ” Volkskrant 12 jan 2009
Terwijl dat helemaal niet zo is. Sinds 2005 heb ik nu de website petities.nl draaiende en alles bij elkaar zijn er misschien 800 petities met potentie op gekomen. Ik schat in dat de helft over lokale kwesties gaat. Daarnaast zijn veel petities al succesvol doordat ze opgepikt worden door journalisten. Ze hoeven niet eens overhandigd te worden, parlementariërs stellen dan al Kamervragen over wat ze in de krant lezen.
Dan blijven er nog een heel overzichtelijk aantal petities over die zinnig zijn, bijvoorbeeld die van mijzelf (practise what you preach) over het ‘bevrijden van de postcodetabel‘ die ook gevolg heeft gehad.
Een paar honderd petities per jaar valt in het niet bij de duizenden Kamervragen die gesteld worden.
Een belangrijke reden waarom politici problemen hebben met zowel petities als burgerinitiatieven is dat ze heel vaak domweg ‘nee’ moeten verkopen. De burger vraagt om iets dat niet kan om hele legitieme redenen. Natuurwetten, internationale verdragen, beperkt budget, techniek kan het (nog) niet, beschermde rechten van minderheden die geschonden worden en wat niet al. Dat moeten ze dan gaan uitleggen en daar voelen ze niet voor, dat kan stemmen kosten. Als ze wel ja kunnen zeggen op de eis dan is er geen probleem, dan wordt een petitie ook zonder problemen vroeg geadopteerd door een parlementariër die er mee denkt te kunnen scoren.
@26: Ik heb niet zoveel zin om iemand die volledig gratuit “islamlessen op school” een willekeurige thread binnenglijdt als iets anders dan een troll te beschouwen. Na een compleet decennium van rechts-braller overmacht inmiddels echt schijtziek van die verblinde, gedegenereerde ruziezoekers.
IK neem hem ook niet serieus. Maar zelfs gekken zeggen soms iets zinnigs.
Rene,
Troll, verblinde, gedegenereerde ruziezoekers, rechts-braller, gratuit, binnenglijdt, schijtziek
Ik begrijp dat je vindt dat ik een ruziezoeker ben?
Ja, ja.
De kiezer is en blijft een schoothondje, als je mee wil doen met het fenomeen “democratie” dan zul je zelf de politiek in moeten gaan. Verder moet je gewoon je bek houden en vooral niet keffen.
Europese variant is ook niet zo handig:
http://www.publiekrechtenpolitiek.nl/update-burgerinitiatief/
Tweede Kamer luistert:
http://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nederland/article/detail/2427671/2011/05/12/Initiatieven-van-burgers-sneller-op-agenda-Kamer.dhtml
En nu maar wachten tot een stel Henk en Ingrid’s het voorstel agenderen om uit die belastingencenten-verslindende linkse-hobby genaamd de EU te stappen.