Europa op de knieën voor Poetin – deel 1

De Europese leiders leunen rustig achterover, ze zijn weer in slaap gesust na het gasprobleem in Oekraïne. Niet dat ze veel kunnen doen, Rusland zet Europa momenteel schaakmat als het gaat om de levering van aardgas. Deel 1 van een drieluik over de toenemende invloed van Rusland in de wereld dankzij aardgas.

Deel 1) De ex-Sovjet Staten, controle over de exportpijpleidingen naar Europa

Na Wit Rusland, Armenië, Litouwen, Estland, Letland, Moldavië en Oekraïne is nu Georgië aan de beurt. De boodschap is helder, zodra er een leveringscontract voor aardgas afloopt dwingt Rusland haar “klanten” tot een keuze. Of je betaalt steeds meer, tot aan de Europese marktprijs van 250 dollar per duizend kubieke meter, of je geeft een stuk van je infrastructuur, vrijwel gratis, aan Rusland. Het doel is tweeledig, ten eerste wil Rusland zoveel mogelijk controle krijgen over haar exportpijpleidingen naar Europa die ze door de val van de Sovjetunie verloren is. Ten tweede heeft Rusland veel meer inkomsten nodig, om moeilijk winbare gasreserves af te tappen omdat de productie in haar grote oude gasvelden hard terugloopt. Poetin weet dat de ex-Sovjet staten de marktprijs niet kunnen betalen en dus wel door de knieën moeten gaan. Hieronder een overzicht van de ontwikkelingen in de afgelopen twee jaar.

1) Wit Rusland, eind 2003, 47 dollar per duizend kubieke meter. Wit Rusland weigert om marktprijzen te betalen. Gazprom draait de gaskraan meerdere malen dicht als pressiemethode. Op 8 juni 2004 komen de landen tot een akkoord, in december 2005 wordt dit definitief ondertekend. Wit Rusland krijgt aardgas van Rusland tegen de oude prijs van 46,68 dollar. Gazprom krijgt een zeer goedkoop doorvoertarief voor zijn gas door Wit Rusland plus eigenschap over de voorheen Wit Russische sectie van de Yamal-Europa pijpleiding, welke 50% van de export capaciteit van Rusland in het land doorvoert. Na de verkiezingen in Wit Rusland in 2006 kondigd Gazprom opnieuw aan dat het land marktprijzen moet betalen. De op te zetten joint venture met het staatstransportbedrijf Beltranzgas komt namelijk niet van de grond. Gazprom zou voor 50% eigenaar worden van Beltranzgas voor een spotprijsje zodat Rusland een vinger in de pap krijgt in de gehele gasinfrastructuur van Wit Rusland. Laatste nieuws is dat Belarus volgend jaar gewoon 180 tot 200 dollar per kubieke meter moet betalen, wat een jaarlijks begrotingsgat van 2 miljard dollar oplevert voor Wit Rusland. Gazprom heeft geduld en wacht tot Wit Rusland verder op de knieën gaat. Wit Rusland dreigt terug met een hoop gebakken lucht.

2) Oekraïne, begin 2005, 50 dollar per duizend kubieke meter. Gazprom vraagt marktprijzen voor haar gas, Oekraïne wil in ruil hogere doorvoertarieven van Gazprom. Het lukt niet om tot een akkoord te komen en gazprom draait op 1 januari 2006 de kraan dicht. Grote onrust in de Europese Unie wanneer blijkt dat Oekraïne “illegaal” Russisch aardgas voor eigen verbruik aftapt en niet doorvoert naar de EU. Na een hoop politieke druk vanuit de EU komen Oekraïne en Rusland tot een akkoord. Specifiek is er weinig bekend over de afspraken, Oekraïne zou 95 dollar per kubieke meter betalen. Gazprom moet veel meer betalen voor het doorvoertarief aan Oekraïne. Netto komt het erop neer dat Oekraïne niks extra kwijt is voor haar aardgas. Naar verwachting van veel analisten zal de prijs binnenkort echter weer omhooggaan. Rusland voert namelijk goedkoop Turkmeense gas door naar Oekraïne, maar de prijs van Turkmeens gas gaat vanaf begin volgend jaar met 40 dollar per duizend kubieke meter omhoog tot aan 2008. Gazprom zou van plan zijn om deze prijsverhoging door te berekenen aan Oekraïne.

3) Armenië, begin 2006, 56 dollar per duizend kubieke meter. Gazprom wil 110 dollar per kubieke meter voor haar aardgas. Na een kleine strubbeling is de Armeense regering in april akkoord met de prijsverhoging. De prijs van 110 dollar per kubieke meter is vastgelegd tot eind 2008. Ook is de Armeense regering akkoord gegaan om Gazprom een meerderheidsaandeel te laten verkrijgen in ArmRosGazprom, de energy joint venture die de gehele gasinfrastructuur in Armenië verzorgt. Vooralsnog had Gazprom een aandeel van 45% in dit bedrijf. Zij koopt nu een meerderheidsaandeel in van 58% voor 118 miljoen dollar van de Armeense staat die tot nog toe ook 45% van het bedrijf bezat. Gazprom krijgt hiermee controle over de nieuwe gaspijpleiding van Iran naar Armenië. Volgens de geruchten kan Gazprom zelfs het gehele Armeense gedeelte van de Iran-Armenië pijpleiding opkopen. Naast het meerderheidsaandeel is de Armeense overheid ook akkoord gegaan met de Russische aankoop van de vijfde grote geothermische elektriciteitscentrale in Hrazdan voor 430 miljoen dollar. Nummer 1 tot 4 zijn al in handen van de Russische overheid, die ze in ruil voor het aflossen van schulden in 2002/2003 heeft gekregen. Deze geothermische centrales produceren elektriciteit dat geruild wordt met Iran voor aardgas. Rusland heeft hiermee en de gasinfrastructuur van Armenië in handen en de belangrijkste elektriciteitsinfrastructuur.

4) Litouwen, Estland en Letland, begin 2005, 85 á 95 dollar per duizend kubieke meter. Letland en Estland ging gemakkelijk door de knieën en betalen inmiddels 120 dollar per duizend kubieke meter gas. In Litouwen liep het verhaal wat anders, eerder had Gazprom een aandeel verkregen in het Litouwse gastransportbedrijf Lietuvos Dujos evenals het Duitse E.on Ruhrgas. Na een aantal onderhandelingsrondes in 2004 zou Gazprom 15 jaar lang goedkoop aardgas leveren onder een aantal voorwaarden. Belangrijkste was dat de overheidsregulatie voor grote gasverbruikers weggenomen moest worden. Die afspraak kwam de regering niet na, tot grote irritatie voor Gazprom. Inmiddels is de gasprijs naar het land al tweemaal verhoogd, men betaalt nu 150 dollar per duizend kubieke meter. Rusland laat het hier niet bij, in 2007 moet Litouwen gewoon de marktprijs betalen, rond de 200 dollar per duizend kubieke meter.

5) Moldavië, 80 dollar per duizend kubieke meter in 2005. Moldavië vroeg om 80 dollar maar moest 110 dollar betalen in de eerste helft van 2006. De regering van Moldavië dacht Gazprom met een aantal energieprojecten tevreden te stellen, maar die sloeg het concern af. Gazprom wil namelijk haar aandeel in Moldovagaz, de pijpleidingmaatschappij van het land, verhogen van 50% naar 100%. Vooralsnog heeft Gazprom alleen het aandeel van 13.4% dat eerst in bezit was van Transnistria gekregen, waardoor Moldovagaz voor 64.4% in haar handen is. Later kondigde Gazprom aan om de prijs voor de rest van 2006 te verhogen naar 160 dollar per duizend kubieke meter.

6) Georgië, 68 dollar per duizend kubieke meter in 2005. Begin 2006 moest het land 110 dollar per duizend kubieke meter betalen, maar daar bleef het niet bij. Sinds de Georgische regering 4 Russische spionnen uitgeleverde op 3 oktober aan de Organisation for Security and Cooperation in Europe (OSCE) neemt het Kremlin stevige maatregelen. Al het lucht, vracht, water en postverkeer met Georgië is gestopt evenals banktransfers. Tevens eiste het Kremlin dat direct de 147 miljoen dollar aan uitstaande schuld terugbetaald werd. De deportatie van ethnische georgiërs uit Rusland nam dramatisch toe, met meer dan duizend in de afgelopen paar weken. Rusland dreigt zelfs om alle handel met het land stop te zetten. Op het gebied van energie heeft Gazprom aangekondigd dat Georgië vanaf 1 januari volgend jaar 221 of 250 dollar per duizend kubieke meter moet betalen t.o.v. de 110 nu. In wanhoop probeert Georgië nu zo snel mogelijk afspraken te maken met Iran en Azerbeidjaan voor de import van elektriciteit en aardgas.