Kiezen en Delen | Het ultieme kerstcadeau

COLUMN - Cadeaus zijn lastig. Al koop je iets voor je beste vriend of je zus, het blijft moeilijk in te schatten hoe gelukkig je iemand maakt met een cadeau. Mijn eigen inkoopstrategie is vaak zeer naïef: ik koop dat wat ik zelf leuk vind. Maar hoewel mijn familie en vrienden meer op mij lijken dan willekeurige personen en ik natuurlijk erg mooie cadeaus uitzoek, lijk ik er zelf vaak net iets meer waarde aan te hechten dan de ontvanger.

Een oud onderzoek bij apen suggereert dat dat universeel is. Geef een aap een waterijsje, en hij is als een kind zo blij. Pak je het af in ruil voor een een flinke lik pindakaas, dan schreeuwt hij uit protest. De conclusie is niet dat apen meer van waterijsjes houden, want als je de procedure omdraait, krijsen ze net zo hard.

Blijkbaar waardeerden ze dat wat ze als ‘eigen’ beschouwden meer dan iets nieuws. Ditzelfde gedrag vertonen mensen bij het kopen van huizen en, in een klassiek experiment van Daniel Kahneman, zelfs bij lelijke universiteitsmokken. Studenten die zo’n mok hadden, wilden die voor drie dollar niet kwijt, maar wie de mok kon kopen, had er hooguit één dollar voor over. Kortom, weggeven kost de gever altijd meer dan het de ontvanger oplevert.

Dat verschil in gebruiksplezier tussen gever en ontvanger van een cadeau is een algemeen verschijnsel, dat ‘deadweight loss’ genoemd wordt. Eigenlijk is er maar één manier waarop je een cadeau kunt geven zonder deadweight loss: door een geldbedrag te schenken aan een minder vermogend persoon. Ook een mooie kerstgedachte, maar weinig bevredigend in de context van de famiiekerstboom.

Is een cadeaubon, zoals vooruitstrevende bedrijven die vaak aan hun personeel aanbieden, dan een oplossing? Dat idee hinkt op twee benen – het ligt op de grens van sturing en keuzevrijheid, maar verenigt het slechtste van beide werelden. Een cadeaubon is niet verrassend, want onpersoonlijk. Daarnaast perkt een bon je bestedingsmogelijkheden in. Een cadeaubon van dertig euro is minder waard dan dertig euro cash. Probeer hem maar eens te verkopen op Marktplaats.

Kunnen we echt niet iets uitzoeken waar de ander gelukkiger van wordt? Dat kan wel, maar dat kost voor ieder cadeau tijd en moeite. En laten dat nu juist de factoren zijn waardoor cadeaus gewaardeerd worden. Zoek iets persoonlijks, dus niet zozeer iets wat jijzelf leuk vindt, maar iets wat de ander herhaaldelijk aan jou of aan een gezamenlijke belevenis doet denken. Als het ook nog goedkoop is, maximaliseer je het geluk onder de kerstboom.

Let op: er is een disclaimer. Het bovenstaande advies geldt nadrukkelijk niet voor de anonieme schenker, die daadwerkelijk het welbevinden van de armen wil verhogen. Juist de neiging die we hebben om persoonlijk moeite te willen doen, kan leiden tot zinloze excessen. Miljonairs stoppen graag hun schaarse tijd in het uitserveren van soep in gaarkeukens. Terwijl er voor hun uurloon twee maanden lang soepgeschept zou kunnen worden. Kortom: denk na over wat je geeft, dat wordt gewaardeerd.